La Dekalogo

La Dekalogo, aŭ Dek Ordonoj, de Moseo estas la baza moralo de judismo kaj kristanismo. La frazaro aperas en Biblio, en Eliro 34:28 kaj en Readmono 10:4 verŝajne por du malsimilaj tekstoj,^[1] sed en la populara koncepto, nur la Readmona teksto, kiel simila versio en Eliro 20^[2] estas la vera Dekalogo. Laŭ Biblio, la teksto estis skribita de Moseo (El. 34:28.) aŭ de Javeo (Rea. 10:4).

La Dek Ordonoj estas listo de dek religiaj kaj moralaj ordonoj, kiuj laŭ la Biblio estis diritaj de Dio al la popolo de Izraelidoj ĉe la monto Sinajo, kaj estis donitaj al Moseo fare de Dio kiam ili estis skribitaj sur la tabeloj de la interligo. La ordonoj estas konsideritaj fundamentaj micvoj en judismo, kaj havas grandan influon sur leĝo kaj moralo en juda, islama kaj kristana kulturo.

Kutime en bildoj oni reprezentas la ordonoj sur du tabloj, kiuj havas karekaristan formon de duoncirkla arko sur staranta rektangulo. Tiu ĉi formo ne estas menciita en la Biblio, sed devenas de ilustraĵa tradicio.

Ordo de la ordonoj

Kvankam la Biblio ja diras, ke estas dek ordonoj, la teksto mem estas sen nombrado. Do estas tri ĉefaj nombradoj de la ordonoj de Eliro 20:

Juda nombrado

Kaj Dio diris ĉiujn sekvantajn vortojn:

Mi estas la Eternulo, via Dio, kiu elkondukis vin el la lando Egipta, el la domo de sklaveco.
Ne ekzistu ĉe vi aliaj dioj antaŭ Mi. Ne faru al vi idolon, nek bildon de io, kio estas en la ĉielo supre aŭ sur la tero malsupre aŭ en la akvo sub la tero; ne kliniĝu antaŭ ili kaj ne servu ilin; ĉar Mi, la Eternulo, via Dio, estas Dio severa, kiu la malbonagon de la patroj punas sur la idoj en la tria kaj kvara generacioj ĉe Miaj malamantoj, kaj kiu faras favorkoraĵon por miloj al Miaj amantoj kaj al la plenumantoj de Miaj ordonoj.
Ne malbonuzu la nomon de la Eternulo, via Dio; ĉar la Eternulo ne lasos senpuna tiun, kiu malbonuzas Lian nomon.
Memoru pri la tago sabata, ke vi tenu ĝin sankta. Dum ses tagoj laboru kaj faru ĉiujn viajn aferojn; sed la sepa tago estas sabato de la Eternulo, via Dio; faru nenian laboron, nek vi, nek via filo, nek via filino, nek via sklavo, nek via sklavino, nek via bruto, nek via fremdulo, kiu estas inter viaj pordegoj; ĉar dum ses tagoj la Eternulo kreis la ĉielon kaj la teron, la maron, kaj ĉion, kio estas en ili, sed en la sepa tago Li ripozis. Tial la Eternulo benis la tagon sabatan kaj sanktigis ĝin.
Respektu vian patron kaj vian patrinon, por ke longe daŭru via vivo sur la tero, kiun la Eternulo, via Dio, donas al vi.
Ne mortigu.
Ne adultu.
Ne ŝtelu.
Ne parolu kontraŭ via proksimulo malveran ateston.
Ne deziru la domon de via proksimulo; ne deziru la edzinon de via proksimulo, nek lian sklavon, nek lian sklavinon, nek lian bovon, nek lian azenon, nek ion, kio apartenas al via proksimulo.

Laŭ la juda vidpunkto, la kristanoj ignoras la Unuan Ordonon sed kompensas per la fendado de alia ordono: la katolikoj kaj luteranoj fendas la Dekan Ordonon dum la ortodoksuloj kaj ne-luteranaj protestantoj fendas la Duan Ordonon:

Katolika k. luterana nombrado

La katolika nombrado estas la de Aŭgusteno: Kaj Dio diris ĉiujn sekvantajn vortojn: Mi estas la Eternulo, via Dio, kiu elkondukis vin el la lando Egipta, el la domo de sklaveco.

Ne ekzistu ĉe vi aliaj dioj antaŭ Mi. Ne faru al vi idolon, nek bildon de io, kio estas en la ĉielo supre aŭ sur la tero malsupre aŭ en la akvo sub la tero; ne kliniĝu antaŭ ili kaj ne servu ilin; ĉar Mi, la Eternulo, via Dio, estas Dio severa, kiu la malbonagon de la patroj punas sur la idoj en la tria kaj kvara generacioj ĉe Miaj malamantoj, kaj kiu faras favorkoraĵon por miloj al Miaj amantoj kaj al la plenumantoj de Miaj ordonoj.
Ne malbonuzu la nomon de la Eternulo, via Dio; ĉar la Eternulo ne lasos senpuna tiun, kiu malbonuzas Lian nomon.
Memoru pri la tago sabata, ke vi tenu ĝin sankta. Dum ses tagoj laboru kaj faru ĉiujn viajn aferojn; sed la sepa tago estas sabato de la Eternulo, via Dio; faru nenian laboron, nek vi, nek via filo, nek via filino, nek via sklavo, nek via sklavino, nek via bruto, nek via fremdulo, kiu estas inter viaj pordegoj; ĉar dum ses tagoj la Eternulo kreis la ĉielon kaj la teron, la maron, kaj ĉion, kio estas en ili, sed en la sepa tago Li ripozis. Tial la Eternulo benis la tagon sabatan kaj sanktigis ĝin.
Respektu vian patron kaj vian patrinon, por ke longe daŭru via vivo sur la tero, kiun la Eternulo, via Dio, donas al vi.
Ne mortigu.
Ne adultu.
Ne ŝtelu.
Ne parolu kontraŭ via proksimulo malveran ateston.
Ne deziru la edzinon de via proksimulo.
Ne deziru la domon de via proksimulo, nek lian sklavon, nek lian sklavinon, nek lian bovon, nek lian azenon, nek ion, kio apartenas al via proksimulo.

Ortodoksa k. kalvinisma nombrado

Kaj Dio diris ĉiujn sekvantajn vortojn: Mi estas la Eternulo, via Dio, kiu elkondukis vin el la lando Egipta, el la domo de sklaveco.

Ne ekzistu ĉe vi aliaj dioj antaŭ Mi.
Ne faru al vi idolon, nek bildon de io, kio estas en la ĉielo supre aŭ sur la tero malsupre aŭ en la akvo sub la tero; ne kliniĝu antaŭ ili kaj ne servu ilin; ĉar Mi, la Eternulo, via Dio, estas Dio severa, kiu la malbonagon de la patroj punas sur la idoj en la tria kaj kvara generacioj ĉe Miaj malamantoj, kaj kiu faras favorkoraĵon por miloj al Miaj amantoj kaj al la plenumantoj de Miaj ordonoj.
Ne malbonuzu la nomon de la Eternulo, via Dio; ĉar la Eternulo ne lasos senpuna tiun, kiu malbonuzas Lian nomon.
Memoru pri la tago sabata, ke vi tenu ĝin sankta. Dum ses tagoj laboru kaj faru ĉiujn viajn aferojn; sed la sepa tago estas sabato de la Eternulo, via Dio; faru nenian laboron, nek vi, nek via filo, nek via filino, nek via sklavo, nek via sklavino, nek via bruto, nek via fremdulo, kiu estas inter viaj pordegoj; ĉar dum ses tagoj la Eternulo kreis la ĉielon kaj la teron, la maron, kaj ĉion, kio estas en ili, sed en la sepa tago Li ripozis. Tial la Eternulo benis la tagon sabatan kaj sanktigis ĝin.
Respektu vian patron kaj vian patrinon, por ke longe daŭru via vivo sur la tero, kiun la Eternulo, via Dio, donas al vi.
Ne mortigu.
Ne adultu.
Ne ŝtelu.
Ne parolu kontraŭ via proksimulo malveran ateston.
Ne deziru la domon de via proksimulo; ne deziru la edzinon de via proksimulo, nek lian sklavon, nek lian sklavinon, nek lian bovon, nek lian azenon, nek ion, kio apartenas al via proksimulo.

Analizo

Unua ordono

La komentistoj multfoje diskutis, kial ĉi tio ne estas verso pri la Dio de la mondo, kiu kreis la ĉielon kaj la teron, sed la Dio de Izraelo, kiu elkondukis ilin el Egiptujo. Rabeno Jehudah Halevi vidis ĝin kiel nacia unikeco de Israelo kiel popolo de elekto, aliaj komentistoj vidis la specialan engaĝiĝon de la popolo de Israelo pro la fakto ke Dio liberigis ilin de sklaveco.

Dua ordono

La malpermeso de idolkulto estas distancigi sin de la pagana kulturo, kaj de la paganaj kutimoj, kiuj ekzistis en la kultura spaco, kiu "kreis" la superajn potencojn laŭ la bildigo kaj en la figuro de la homoj mem. Kontraste al la pagana kulturo kiu estis plejparte plurisma kaj panteisma, judismo estas rivelita kiel klare monoteisma religio, en kiu dio havas neniun unikan fizikan esprimon.

Tria ordono

Rabenoj interpretis ĉi tiun ordonon kiel malpermesante ĵuri en la nomo de Dio vane aŭ mencii la nomon de Dio vane, sed aliaj komentistoj aldonis ke ĝi ankaŭ povas esti vidita kiel malpermeso veni en lia nomo kaj parodii lian reprezentanton sur la tero kiam homo ne venas kun tia intenco, aŭ por preĝi kaj beni sen ia Intenco.

Kvara ordono

La punkto de ĉi tiu micvo de Ŝabato estas la ripozo de Dio post la ses tagoj de kreado, kaj la memoro pri la Eliro el Egiptujo. La Ŝabato kaŭzis la humanigon de homo kaj malbaris iom da tempo por la ripozo de la spirito.

Kvina ordono

La promesita rekompenco por ĉi tiu mitcvah estas longviveco sur la lando de la Lando de Izraelo. Kvankam ŝajnas, ke ĉi tio estas micvo en la kategorigo inter persono kaj lia amiko, laŭ la tradicia juda kategoriigo estas en tiu de inter persono kaj la dieco. La Maharal klarigas ke la gepatroj rilate al siaj filoj, estas speco de "individua Dio" de la homo, ĉar ili kreas lin, donas al li ekziston kaj staradon en la mondo kaj asimilas lian personecon en li, kaj eĉ edukas lin por kredi je unu Dio.

Sesa ordono

La malpermeso de murdo estas mallonga sen doni guston aŭ kialon kiel ĝi aperas, kiel en la kazo de la rakonto de Noa. La mallongigo por sociaj malpermesoj elstaras kaj distingas ilin. Laŭ la Rashbam rabeno, murdo kaŭzas morton al alia sen kialo, kontraste al mortigo kiu ankaŭ inkludas kaŭzi morton foje kun racio kaj foje senkiale. Alia rabeno ankaŭ diferencigas kaj kredas ke murdo estas la kontraŭleĝa kaŭzo de morto, kontraste al mortigo kiu implikas preni laŭleĝan kaj kontraŭleĝan vivon. Laŭ la komentistoj ne nur rekta murdo estas malpermesita sed kaŭzado de la morto de homo per dirado aŭ sindetenado de doni helpon kiu povus savi la vivon de aliaj.

Sepa ordono

Adulteco estas konsiderata unu el la plej gravaj ofendoj, preskaŭ kiel murdo, ĉar ĝi profanas kaj geedziĝon kaj familion. Laŭ Raŝi kaj Ramban, tio estas nur la edzino de viro. Aliflanke, laŭ aliaj ĉi tiuj ĉiuj estas malpermesoj pri incesto.

Oka ordono

Laŭ iuj komentistoj, temas pri komerco, forkapto kaj kontrabandado de homoj, "ŝtelado de homo kaj vendado de li", kaj ne pri ŝtelado de posedaĵoj, sur kiu aperas aparta malpermeso (Levidoj, ĉapitro dek naŭ, verso dek unu).

Naŭa ordono

Malvera atesto povas rezultigi la morton aŭ ŝtelon de naivuloj, do speciala zorgo devas esti prenita por alveni al la vero.

Deka ordono

La malpermeso de avideco estas la malpermeso de avidado kaj dezirado de la posedaĵo de aliaj, same kiel avidi sian edzinon. Kelkaj komentistoj opiniis ke avideco ne estas nura kontemplado kiu ekestas en la koro de persono por deziri la posedaĵon de aliaj, sed inkludas plani kaj ploti pensojn por transdoni la posedaĵon de aliaj al li.

La malpermeso de avideco estas la sigelo de la dua tabulo, ĉar ĝi povas fakte kaŭzi malobservon de la kvar antaŭaj ordonoj: adulto, murdo, falsĵuro kaj ŝtelo.

Adaptita versio de la Dekalogo por la Esperantismo

Jen adaptita versio de "La Dekalogo por Esperanto", inspirita de la originala Dekalogo de la Biblio sed fokusita sur la principoj kaj valoroj de la Esperanto-movado:

1. Vi ne havos aliajn lingvojn antaŭ Esperanto en internaciaj rilatoj.

2. Vi ne misuzos la nomon de Zamenhof vane, sed respektos lian vizion.

3. Memoru la Zamenhof-tagon kaj faru ĝin sankta por la movado.

4. Honoru la Fundamenton de Esperanto kaj ĝiajn 16 regulojn.

5. Vi ne murdos la esperojn de komencantoj per tro da kritiko.

6. Vi ne adultos kun aliaj planlingvoj.

7. Vi ne ŝtelos vortojn el naciaj lingvoj sen neceso.

8. Vi ne falsatestus pri la malfacileco de Esperanto.

9. Vi ne deziros la propran lingvon de via najbaro por internacia komunikado.

10. Vi ne avidos la privilegiojn de la angla lingvo, sed laboros por lingva justeco.

Bonvolu noti, ke ĉi tiu "Dekalogo" estas humura kaj metafora adapto, ne serioza religia aŭ morala kodo. Ĝi simple celas kapti kelkajn el la ĉefaj ideoj kaj valoroj asociitaj kun la Esperanto-movado en amuza maniero.