Korea alfabeto
(Alidirektita el Hangulo)
| Korea alfabeto | |
 | |
| Korea alfabeto | 한글/조선글 |
| Norma transskribo (ekde 2000) |
Hangeul/Joseongeul |
| McCune-Reischauer (1984-2000) |
Han'gŭl/Chosŏn'gŭl |
| Esperanta transskribo | Hangul/Ĉosongul |
La korea alfabeto aŭ Hangulo[1] (koree 한글 hangeul, elparolata kiel "hangul") estas uzata por skribi la korean lingvon. Ĝi estis kreita en la jaroj 1440 post rekomendo de la reĝo Seĝong.[2][3]
Malsimile al aliaj alfabetoj, la koreaj literoj (koree: 자모 jamo, elparolata kiel "ĉamo") kuniĝas en silabvaloraj kvadrataj ĉeloj. La jamo-literoj estas metitaj en la ĉelon de supre malsupren kaj de maldekstre dekstren laŭ la ordo de la fonemoj en la silabo. La formo de ĉiu jamo priskribas la fonemon laŭ la tiama lingva teorio, simile al la ŝava alfabeto.
En la tuta Koreio ĉiujare (9-a de oktobro en la sudo, 15-a de januaro en la nordo) estas festata la Tago de Hangul, kiu omaĝe memorigas pri la kreo de la skribsistemo.
Kvankam la korea alfabeto havas aspekton iom similan al la logograma skribo de la ĉina lingvo, la du skribsistemoj ne estas rilataj. Sed ĉinaj signoj (nomataj 한자 hanja, kiel "hanĉa") foje estas uzataj kune kun la korea alfabeta sistemo, vidu Ĉina skribo.
Historio
[redakti | redakti fonton]Antaŭ Hangulo, koreoj uzis la ĉinan skribon por skribi la korean, nomatan Hanja. Sed multaj malriĉuloj ne komprenis la sistemon. Sekve la reĝo Seĝong kreis la korean alfabeton.
Literoj
[redakti | redakti fonton]| Bazaj literoj | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Konsonantoj | Vokaloj | ||||||||
| Jamo | Nomo | Latinliterigo silabkomence/fine |
Prononco | IFA | Jamo | Nomo | Latinigo | Prononco | IFA |
| ㄱ | 기역 (giyeok) | g/k | k/k ne-ellasata | [k‑]/[‑k̚] | ㅏ | 아 (a) | a | a | [‑a‑] |
| ㄴ | 니은 (nieun) | n | n | [n] | ㅑ | 야 (ya) | ya | ja | [‑ja‑] |
| ㄷ | 디귿 (digeut) | d/t | t/t ne-ellasata | [t‑]/[‑t̚] | ㅓ | 어 (eo) | eo | o malferma | [‑ʌ‑] |
| ㄹ | 리을 (rieul) | r/l | r frapeta/l postalveola | [ɾ‑]/[‑l] | ㅕ | 여 (yeo) | yeo | jo malferma | [‑jʌ‑] |
| ㅁ | 미음 (mieum) | m | m | [m] | ㅗ | 오 (o) | o | o | [‑o‑] |
| ㅂ | 비읍 (bieup) | b/p | p/p ne-ellasata | [p‑]/[‑p̚] | ㅛ | 요 (yo) | yo | jo | [‑jo‑] |
| ㅅ | 시옷 (siot) | s/t | s/t ne-ellasata | [s‑]/[‑t̚] | ㅜ | 우 (u) | u | u | [‑u‑] |
| ㅇ | 이응 (ieung) | -/ng | -/ng | [ʔ]/[‑ŋ] | ㅠ | 유 (yu) | yu | ju | [‑ju‑] |
| ㅈ | 지읒 (jieut) | j/t | ĉ/t samkiel ㅅ | [tɕ-]/[‑t̚] | ㅡ | 으 (eu) | eu | u neronda | [‑ɯ‑] |
| ㅊ | 치읓 (chieut) | ch/t | ĉh/t samkiel ㅅ | [tɕʰ‑]/[‑t̚] | ㅣ | 이 (i) | i | i | [‑i‑] |
| ㅋ | 키읔 (kieuk) | k | kh/k samkiel ㄱ | [kʰ‑]/[‑k̚] | |||||
| ㅌ | 티읕 (tieut) | t | th/t samkiel ㅅ | [tʰ‑]/[‑t̚] | |||||
| ㅍ | 피읖 (pieup) | p | ph/p samkiel ㅂ | [pʰ‑]/[‑p̚] | |||||
| ㅎ | 히읗 (hieut) | h | h/t samkiel ㅅ | [h‑]/[‑t̚] | |||||
| Kompozitaj literoj | |||||||||
| Duoblaj konsonantoj | Kompozitaj vokaloj | ||||||||
| Jamo | Nomo | Latinigo | Prononco | IFA | Jamo | Nomo | Latinigo | Prononco | IFA |
| ㄲ | 쌍기역 (ssanggiyeok) | kk/k | k streĉa/k samkiel ㄱ | [kʼ‑]/[‑k̚] | ㅐ | 애 (ae) | ae | e malferma | [‑ɛ‑] |
| ㄸ | 쌍디귿 (ssangdigeut) | tt/t | t streĉa/t samkiel ㅅ | [tʼ‑]/[‑t̚] | ㅒ | 얘 (yae) | yae | je malferma | [‑jɛ‑] |
| ㅃ | 쌍비읍 (ssangbieup) | pp/p | p streĉa/p samkiel ㅂ | [pʼ‑]/[‑p̚] | ㅔ | 에 (e) | e | e ferma | [‑e‑] |
| ㅆ | 쌍시옷 (ssangsiot) | ss/t | s streĉa/t samkiel ㅅ | [sʼ‑]/[‑t̚] | ㅖ | 예 (ye) | ye | je ferma | [‑je‑] |
| ㅉ | 쌍지읒 (ssangjieut) | jj/t | ĉ streĉa/t samkiel ㅅ | [tɕʼ‑]/[‑t̚] | ㅘ | 와 (wa) | wa | ŭa | [‑wa‑] |
| Konsonantaroj (nur silabfine) | ㅙ | 왜 (wae) | wae | ŭe malferma | [‑wɛ‑] | ||||
| Jamo | Nomo | Latinigo | Prononco | IFA | ㅚ | 외 (oe) | oe | ŭe | [‑ø‑] aŭ [‑we‑] |
| ㄳ | 기역 시옷 (giyeok siot) | k;ks | k;ks | [‑k̚];[‑ks‑] | ㅝ | 워 (wo) | wo | ŭo malferma | [‑wʌ‑] |
| ㄵ | 니은 지읒 (nieun jieut) | n;nj | n;nĝ | [‑n];[‑ntɕ‑] | ㅞ | 웨 (we) | we | ŭe ferma | [‑we‑] |
| ㄶ | 니은 히읗 (nieun hieut) | n;nh | n;nh | [‑n];[‑nh‑] | ㅟ | 위 (wi) | wi | ŭi | [‑wi‑] |
| ㄺ | 리을 기억 (rieul giyeok) | l;lg | l;lg | [‑l];[‑lg‑] | ㅢ | 의 (ui) | ui | neronda ui | [‑ɰi‑] |
| ㄻ | 리을 미음 (rieul mieum) | l;lm | l;lm | [‑l];[‑lm‑] | |||||
| ㄼ | 리을 비읍 (rieul bieup) | l;lb | l;lb | [‑l];[‑lb‑] | |||||
| ㄽ | 리을 시옷 (rieul siot) | l;ls | l;ls | [‑l];[‑ls‑] | |||||
| ㄾ | 리을 티읕 (rieul tieut) | l;lt | l;lth | [-t];[‑ltʰ‑] | |||||
| ㄿ | 리을 피읖 (rieul pieup) | l;lp | l;lph | [‑l];[‑lpʰ‑] | |||||
| ㅀ | 리을 히읗 (rieul hieut) | l;lh | l;lh | [‑l];[‑lh‑] | |||||
| ㅄ | 비읍 시옷 (bieup siot) | p;bs | p;ps | [‑p̚];[‑ps‑] | |||||
- La latinigo en la tabelo estas la reprezenta literumo. "ㄱ" silabfine (k), ekzemple, iĝas "ng" antaŭ "ㄴ" (n), do la konsonanta akumulaĵo estas skribata kiel "ngn" (ne "kn"); kiam silabfina "ㄹ" (l) estas sekvanta de "ㄴ" (n), la akumulaĵo iĝas "ll" (ne "ln"); kaj konsonantaro "ㅄ" (ps) estas skribata kiel "p" krom se "ㅇ" (vokalo) sekvas. Por la detala regularo, vidu la artikolon de "Latinliteriga transskribo de la korea lingvo".
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- Korea skribo
- La korea alfabeto: socia inkluzivo per lingva politiko en la retejo de Revuo Esperanto.
Literaturo
[redakti | redakti fonton]- Monato, internacia magazino sendependa, numero 1993/07, paĝo 17-18: Ĉinaj ideogramoj en Koreio verkita de Ahn Song-san.
- Monato, internacia magazino sendependa, numero 1994/07, paĝo 22: La korea alfabeto verkita de Ahn Song-san.
Referencoj
[redakti | redakti fonton]Bibliografio
[redakti | redakti fonton]- (eo) Dimitar Haĝiev, Sankta reĝo inventis la korean skribsistemon, Heroldo de Esperanto, p. 3, n-ro 12 (2076), 1-21 septembro 2005
- Chang, Suk-jin (1996). "Scripts and Sounds". Korean. Philadelphia: John Benjamins Publishing Company. ISBN 1-55619-728-4. (Volume 4 of the London Oriental and African Language Library).
- Hannas, William C (1997). Asia's Orthographic Dilemma. University of Hawaii Press. ISBN 0-8248-1892-X. [2] Alirita la 22an de Marto 2018.
- Kim-Renaud, Young-Key, ed. (1997). The Korean Alphabet: Its History and Structure. University of Hawai`i Press. ISBN 978-0-8248-1723-7. [3] Alirita la 22an de Marto 2018.
- Lee, Iksop; Ramsey, Samuel Robert (2000). The Korean Language. SUNY Press. ISBN 978-0-7914-9130-0. [4] Alirita la 22an de Marto 2018.
- "Hangeul Matchumbeop". The Ministry of Education of South Korea. 1988.
- Sampson, Geoffrey (1990). Writing Systems. Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-1756-4.
- Silva, David J. (2002). "Western attitudes toward the Korean language: An Overview of Late Nineteenth and Early Twentieth-Century Mission Literature" (PDF). Korean Studies. 26 (2): 270–286. doi:10.1353/ks.2004.0013. Alirita la 22an de Marto 2018.
- Sohn, Ho-Min (2001). The Korean Language. Cambridge Language Surveys. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-36943-5. [5] Alirita la 22an de Marto 2018.
- Song, Jae Jung (2005). The Korean Language: Structure, Use and Context. Routledge. ISBN 978-0-203-39082-5. Alirita la 22an de Marto 2018.
- Taylor, Insup (1980). "The Korean writing system: An alphabet? A syllabary? A logography?". In Kolers, P.A.; Wrolstad, M. E.; Bouma, Herman. Processing of Visual Language. 2. New York: Plenum Press. ISBN 0306405768. OCLC 7099393.