Homaranismo

Homaranismo
ideologio religio
Komenco	1906 vd

Homaranismo (Hilelismo), 1906

Homaranismo estas la nomo kiun la iniciatinto de Esperanto, L. L. Zamenhof donis ekde 1906 al sia interpreto de la filozofia kaj religia doktrino Hilelismo (1901). Ĝi havas bazajn trajtojn de sekulara religio surbaze de aŭtonomaj, universalaj moralaj principoj. Homaranismo celis maletnigi la homaron, kreante religiajn kaj lingvajn pontojn kiuj povis helpi al individuoj rekoni la 'homecon' en unu la alian, prefere ol esti portantoj de iuj naciaj aŭ religiaj programoj.

Ami sian naskiĝlokon, lingvon kaj tradiciojn por ke ili konserviĝu estas komprenebla, sed por homaranoj ne akcepteblas la altrudo de sia religio, nacia lingvo aŭ nacia aparteno al aliaj homoj.

Difino

Laŭ la Plena Vortaro homaranismo estas la "doktrino postulanta, ke ĉiu rigardu kaj amu ĉiulandajn homojn kiel siajn fratojn."

Kiel skribis Zamenhof mem en sia antaŭparolo por la libro Homaranismo:

Sub la nomo “Homaranismo” <…> mi volas paroli pri strebado al “homeco”, al forigo de intergenta malamo kaj maljusteco kaj al tia vivmaniero, kiu iom post iom povus konduki ne teorie, sed praktike al spirita unuiĝo de la homaro.

Zamenhof celis helpe de nova neŭtrala lingvo atribui al ĝi sian mondpercepton tiel ke "la lingvo por la tuta homaro" fariĝus "la lingvo de la homaranoj", speco de nova popolo strebanta al amikeco anstataŭ malamo inter la popoloj per universala kunfandiĝo de ĉiuj gentoj.

Historia evoluo

La alinomigo celis forigi judan trajton kaj maksimume neŭtraligi la koncepton, laŭ la modelo de neŭtrala lingvo kaj neŭtrale homa religio. Tiurilate Zamenhof uzis ankaŭ la vorton neŭtralismo sinonime al homaranismo, kaj neŭtralisto sinonime al homarano.

Pri ĝi, li pledis en aparta "Deklaracio pri Homaranismo" kaj en aliaj skribaĵoj. La plej karakterizaj kaj gravaj estas la du unuaj punktoj de la "Deklaracio":

• Mi estas homo, kaj la tutan homaron mi rigardas kiel unu familion; la dividitecon de la homaro en diversajn reciproke malamikajn gentojn kaj gentreligiajn komunumojn mi rigardas kiel unu el la plej grandaj malfeliĉoj, kiu pli aŭ malpli frue devas malaperi kaj kies malaperon mi devas akceladi laŭ mia povo.
• Mi vidas en ĉiu homo nur homon, kaj mi taksas ĉiun homon nur laŭ lia persona valoro kaj agoj. Ĉiun ofendadon aŭ premadon de homo pro tio, ke li apartenas al alia gento, alia lingvo aŭ alia socia klaso ol mi, mi rigardas kiel barbarecon.

Johannes Dietterle en la Originala Verkaro, (paĝoj 313-343) publikigis la tutan materialon kaj aldonis pri Zamenhof interalie: "La tre ideala homaranisma ideo okupis lin dum lia tuta vivo, kaj kiel ŝajnas al mi por li estis ankoraŭ pli grava, ol la tuta ideo de internacia lingvo, kiu evidente servis al li nur kiel vojo al la ideala celo, kiun li esprimis per la preskaŭ sinonimaj vortoj "hilelismo" kaj "homaranismo".

Pro diversaj kaŭzoj li komence timis, publikigi siajn ideojn sub sia nomo:

1. pro la politika situacio en la tiama Rusio
2. pro tio, ke li antaŭvidis atakojn kaj kritikojn eĉ de la plej fidelaj adeptoj de lia lingva ideo
3. ĉar li ne volis, ke oni intermiksu la du por li samcelajn, sed principe diversajn ideojn.

Zamenhof ne sukcesis fondi movadon por Homaranismo, ja tion malhelpis ankaŭ la militeksplodo, sed troviĝis multaj, precipe inter la pacistoj, kiuj simpatiis kun tiu idearo.La hilelismo/homarismo havis evoluon per Zamenhof kaj ĝis nun mankas kompleta analizo kaj komparo pri la malsamaj versioj de la homarismo (Aleksander Korĵenkov, Zamenhofologio, 2009, p. 9). Laŭ marksisma vidpunkto homaranismo "kapablus nur fuŝi realan komprenon de la ekzistantaj socifortoj." (Ernest Drezen, Z, p: 13.)

La plej laika kerno de homaranismo konsistigis la internan ideon de Esperanto. Iusence la interna "ideo" samsignifas al la (idea, filantropia) "celo" de Esperanto.

Tiun homaranismon oni nepre ne konfuzu kun tiu de Auguste Comte kaj de la pozitivistoj.

Dogmoj de Homaranismo

Unua dogmo

Mi estas homo, kaj por mi ekzistas nur idealoj pure homaj. Ĉiajn idealojn kaj celadon gente-naciajn mi rigardas nur kiel grupan egoismon kaj hommalamon, kiuj pli aŭ malpli frue devas malaperi kaj kies malaperon mi devas akceladi laŭ mia povo.

Dua dogmo

Mi kredas, ke ĉiuj popoloj estas egalaj kaj mi taksas ĉiun homon nur laŭ lia persona valoro kaj agoj, sed ne laŭ lia deveno. Ĉian ofendadon aŭ persekutadon de homo pro tio, ke li naskiĝis de alia gento, kun alia lingvo aŭ religio ol mi, mi rigardas kiel barbarecon.

Tria dogmo

Mi kredas, ke ĉiu lando apartenas ne al tiu aŭ alia gento, sed plene egalrajte al ĉiuj loĝantoj, kian ajn lingvon aŭ religion ili havas. La intermiksadon de la interesoj de lando kun la interesoj de tiu aŭ alia gento, lingvo aŭ religio mi rigardas kiel restaĵon de la tempoj barbaraj, kiam ekzistis nur rajto de pugno kaj glavo.

Kvara dogmo

Mi kredas, ke en sia familia vivo ĉiu homo havas plenan, naturan kaj nedisputeblan rajton paroli kian lingvon aŭ dialekton li volas kaj konfesi kian religion li volas, sed en komunikiĝado kun homoj de alia deveno li devas, kiom ĝi estas ebla, uzadi lingvon neŭtrale-homan kaj vivi laŭ la principoj de religio neŭtrale-homa. Ĉiun celadon de unu homo, altrudi al aliaj homoj sian lingvon aŭ religion, mi rigardas kiel barbarecon.

Kvina dogmo

Mia patrujo mi nomas tiun regnon, en kiu mi naskiĝis aŭ en kiu mi por ĉiam enloĝiĝis. Tiu parto de la regno, en kiu mi pasigis mian infanecon, aŭ kiu estas loĝata precipe de mia gento, povas esti por mi pli kara, ol ĉiuj aliaj partoj; sed nomi mia patrujo unu pecon de mia aŭ tiom pli de fremda regno pro tio, ke tie pleje loĝas aŭ iam regis mia gento, mi neniam devas, ĉar tio ĉi ne sole kondukas al konstantaj disputoj, sed ĝi estus ankaŭ kontraŭa al la morala leĝo pri ia sengenteco de la tero. Se tiu parto de la patrujo, en kiu mi loĝas, laŭ sia geografia karaktero aŭ laŭ siaj moroj tro multe diferencas de la aliaj partoj, tiam por eviti malkompreniĝon - mi povas al la demando pri mia patrujo nomi aparte tiun parton de la regno, en kiu mi loĝas, sed mi devas tiam ĝin nomi mia patruja lando, por ke estu klare, ke mi rigardas ĝin ne kiel mian ekskluzivan patrujon, sed nur kiel parton de mia patrujo. Sed nek mian tutan patrujon, nek ĝiajn apartajn partojn mi devas nomi per la nomo de ia gento, sed mi devas ilin nomi nur per nomo neŭtrale-geografia, kiel estas farate en ĉiuj plej novaj regnoj; sed se mia regno aŭ lando ne havas ankoraŭ neŭtralan nomon, mi devas ĉiam - almenaŭ en parolado kun homaranoj - nomi mian regnon kaj landon per nomo homarana, kiu konsistas el la nomo de nia ĉefurbo kun la aldono de la finaĵo "io" por la tuta patrujo kaj "lando" por la nomo de ĝia parto. Ekzemploj: Svisujo, Belgujo, Aŭstrujo, Kanado, Meksiko, Peruo; Peterburgio, Parizio; Alĝerlando, Varsovilando.

Sesa dogmo

Patriotismo aŭ servado al la patrujo mi nomas nur la servadon al la bono de ĉiuj miaj samregnanoj, de kia ajn deveno, lingvo aŭ religio ili estas; la servado speciale al la gentaj interesoj, lingvo aŭ religio de tiu loĝantaro, kiu en la lando prezentas la plimulton, mi neniam devas nomi patriotismo. Konforme al la principo, ke unuj regnanoj, eĉ se ili prezentas en la lando grandegan plimulton, ne havas moralan rajton altrudi sian lingvon aŭ religion al la aliaj regnanoj, mi devas penadi, ke en mia lando ĉiu gento havu la rajton fondi por siaj membroj lernejojn kaj aliajn instituciojn kun sia lingvo kaj sia religio, se ili tion ĉi deziras, sed ke en ĉiuj publikaj institucioj, ne destinitaj sole por unu gento, regu nur lingvo neŭtrale-homa kaj festoj neŭtrale-homaj aŭ regnaj. Tiel longe, kiel la atingo de tio ĉi ne estos ebla, mi devas penadi, ke en mia lando ekzistu lernejoj kaj aliaj institucioj kun lingvo neŭtrale-homa por tiuj regnanoj, kiuj ne volas aŭ ne povas uzi instituciojn kun tiu aŭ alia genta lingvo; kaj de ĉia reciproka batalado de lingvoj aŭ religioj pro regado mi devas teni min flanke, ĉar ĝi estas nur batalado inter unu maljustaĵo kaj alia.

Sepa dogmo

Mi konscias, ke en tiuj landoj, kie la loĝantaro estas pli-malpli unugenta, ĝi longan tempon ne komprenos la maljustecon de regado de unu lingvo aŭ religio super la aliaj kaj ĝi per ĉiuj fortoj batalados kontraŭ la egalrajtigo de ĉiuj lingvoj kaj religioj, kaj la defendantojn de tiu ĉi egalrajtigo ĝi persekutados kaj superĵetados per koto. Sed mi neniam konfuziĝos per tiu ĉi persekutado, memorante, ke mi batalas pro absoluta vero kaj justeco, ke nenia popolo povas scii, kio fariĝos kun ĝi morgaŭ, ke la egalrajtigo de ĉiuj lingvoj kaj religioj forigos la kaŭzon de ĉiuj militoj kaj malpacoj inter la popoloj, ke ĉia ago kontraŭ la devizo "la regno por la regnanoj" kaj ĉia perfortaĵo de unuj regnanoj kontraŭ aliaj restas ĉiam perfortaĵo, eĉ se ĝi estas farata de grandega plimulto kontraŭ malgrandega malplimulto, kaj ke fortika feliĉo de la homaro estas ebla nur tiam, kiam por ĉiuj popoloj kaj landoj ekzistos justeco egala kaj absoluta, dependanta nek de loko, nek de tempo, nek de forto, kaj tiam en ĉiu regno ekzistos nur homoj kaj regnanoj kaj ne gentoj.

Oka dogmo: ŝanĝi la landnomojn

Mia nacio mi nomas la tutecon de ĉiuj homoj, kiuj loĝas mian patrujon, de kia ajn deveno, lingvo aŭ religio ili estas; sed al mia nacia nomo mi devas ĉiam aldoni la vorton "homarano", por montri, ke mi alkalkulas min al mia nacio ne en senco ŝovinista. La aron de ĉiuj homoj, kiu havas saman devenon kiel mi, mi nomas mia gento. Mian nacion mi ne devas nomi per la nomo de ia gento, mi devas ĉiam nomi ĝin - almenaŭ en parolado kun homaranoj - per neŭtrale-geografia nomo de mia regno aŭ lando. Se mia interparolanto deziras scii ne sole al kiu politike-geografia, sed ankaŭ al kiu etnografia grupo mi apartenas, tiam mi aparte nomas al li mian genton, lingvon, religion k.t.p. Ekzemploj: Sviso-homarano, Peterburgia homarano, Varsovilanda homarano.

Homaranismo, kiel tradicia judaismo (Novak 2001) rifuzas la ideon ke nacioj "posedas" teritoriojn.Zamenhof realiĝis en 1906 ke lia utopio estis en alia loko ol landoj, nome en la lando de Esperanto-parolantoj, inter tiuj kiuj esperas, judoj aŭ ne-judoj.

Naŭa dogmo

Mia lingvo mi nomas tiun lingvon, kiun mi persone plej bone scias kaj plej volonte parolas, sed al la nomo de tiu ĉi lingvo mi devas ĉiam aldoni la vorton "homarana", por montri, ke mian lingvon mi ne rigardas kiel mian idolon kaj ke mia idealo estas lingvo neŭtrale-homa, En ĉiuj homaranaj kunvenoj kaj, kiom eble ankaŭ en ĉiuj privataj komunikiĝoj kun homaranoj mi devas uzadi la lingvon homaranan. En mia familia vivo mi povas uzadi kiun lingvon mi volas sed mi devas ĝin nomi ne mia nacia sed nur mia lingvo familia. Kiam oni demandas min pri mia lingvo nacia mi devas respondi: La ekzistadon de lingvoj naciaj mi ne konfesas, ĉar ĉiu nacio nuntempa parolas per multaj lingvoj; sed mia lingvo genta estas jena (nome tiu lingvo aŭ dialekto, kiun en mia patrujo parolas la plimulto de mia gento, se eĉ mi mem tute ne posedas tiun ĉi lingvon). Rimarko: Novaj homaranoj, kiuj ne posedas ankoraŭ la lingvon homaranan, povas en la unua tempo uzadi en la kunvenoj kian lingvon ili volas, sed ili ne devas altrudi sian lingvon al la aliaj ĉeestantoj. ĉar en la nuna tempo ekzistas nur unu neŭtrala lingvo, nome Esperanto, tial la homaranoj akceptas ĝuste ĝin; tamen ili rezervas al si la rajton anstataŭigi iam poste tiun ĉi lingvon per ia alia lingvo, se tio ĉi montriĝos utila.

Deka dogmo

Mia religio mi nomas tiun religion, en kiu mi naskiĝis, aŭ al kiu mi estas oficiale alskribita; sed al ĝia nomo mi devas ĉiam aldoni la nomon "homarana", por montri, ke mi konfesas ĝin laŭ la religiaj principoj de la homaranismo, kiuj konsistas en jeno:

a) Sub la nomo "Dio" mi komprenas tiun al mi nekompreneblan plej altan Forton, kiu regas la mondon kaj kies esencon mi havas la rajton klarigi al mi tiel, kiel diktas al mi mia saĝo kaj koro.

b) Kiel fundamentan leĝon de mia religio mi rigardas la regulon "agu kun aliaj tiel, kiel vi deziras ke aliaj agu kun vi, kaj aŭskultu ĉiam la voĉon de via konscienco"; ĉion alian en mia religio mi rigardas nur kiel legendojn aŭ kiel religiajn morojn, kiuj estas enkondukitaj de homoj, por enporti en la vivon difinitan programon kaj spiritan varmon, kaj kies plenumado aŭ neplenumado dependas de mia persona deziro.

c) Mi konscias, ke ĉiu homo apartenas al tiu aŭ alia tradicia religio ne tial, ke ĝi la plej multe respondas al liaj personaj konvinkoj, sed nur tial, ke li en ĝi naskiĝis, kaj ke la esenco de ĉiuj religioj estas la sama, kaj ili distingiĝas unu de alia nur per legendoj kaj moroj, kiuj ne dependas de persona elekto de homo. Tial mi konscias, ke oni neniun povas laŭdi nek mallaŭdi pro lia tradicia religio, kaj ke bonaj aŭ malbonaj agoj de homo dependas ne de lia religio, sed nur de li mem kaj de la cirkonstancoj de lia vivo. Kaj ĉar la religiaj moroj, kiuj prezentas la solan diferencon inter unu religio kaj alia kaj la solan kaŭzon de religia malamo inter la homoj, estas donitaj ne de Dio, sed de homoj, tial mi devas kunhelpi al tio, ke per konstanta reciproka komunikiĝado de la homaranoj de diversaj religioj la diversformaj religiaj moroj de ĉiuj homaranoj iom post iom cedu la lokon al moroj komunaj, neŭtrale-homaj.

Dek-unua dogmo

Kiam en mia urbo estos fondita templo homarana, mi devas kiel eble pli ofte vizitadi ĝin, por frate kunvenadi tie kun homaranoj de aliaj religioj, ellaboradi kun ili morojn kaj festojn neŭtrale-homajn kaj tiamaniere kunhelpi al la iom-post-ioma ellaboriĝo de filozofie pura, sed samtempe bela, poezia kaj varma vivo-reguliga religio komune-homa, kiun gepatroj povos sen hipokriteco transdoni al siaj infanoj. En la templo homarana mi aŭskultados la verkojn de la grandaj instruintoj de la homaro pri la vivo kaj morto kaj pri la rilato de nia "mi" al la universo kaj al la eterneco, filozofie-etikajn interparolojn, altigajn kaj nobligajn himnojn k.t.p. Tiu ĉi templo devas edukadi la junulojn kiel batalantojn por la vero, bono, justeco kaj ĉiuhoma frateco, ellaboradi en ili amon al honesta laboro kaj abomenon por frazisteco kaj por ĉiuj malnoblaj malvirtoj; tiu ĉi templo devas donadi spiritan ripozon al la maljunuloj, konsolon al la suferantoj, doni la eblon senŝarĝigi sian konsciencon al tiuj, ĉe kiuj ĝi estas ŝarĝita per io k.t.p. Tiel longe kiel en mia urbo ne ekzistas templo homarana, mi devas kiel eble plej ofte kunvenadi por komunaj interparoladoj kun aliaj homaranoj de mia urbo, kaj se tiaj ne ekzistas, mi devas komunikiĝadi letere kun homaranoj de aliaj urboj.

Rimarko: Pri la dogmo 11, kiu krom la karaktero societa havas ankoraŭ karakteron teozofian, oni devas memori, ke ĝi parolas nur pri tiaj instruoj, kiuj ne kontraŭparolas al la scienco, kaj ke ĝi rilatas nur al la templo de la homaranoj, sed tute ne al la privataj rondetoj de la homaranoj. Tiuj ĉi rondetoj havas karakteron ne religian, sed pure societan kaj servas por liberaj amikaj interparoladoj pri ĉiuj eblaj temoj, laŭ la deziro de la partoprenantoj, kaj de aliaj rondetoj ili distingiĝas nur per tio, ke en ili partoprenas homoj, kiuj havas neŭtrale-homajn, religiajn kaj naciajn principojn, kaj ke la interparolado en ili estas farata precipe en la lingvo neŭtrale-homa.

Dek-dua dogmo

Homarano mi nomas ĉiun homon, kiu subskribis la "Deklaracion de Homaranismo" kaj alskribiĝis al iu el la ekzistantaj homaranaj temploj aŭ rondetoj.

Rimarko: ĉiu nova rondeto de homaranoj devas publikigi sian adreson en iu el la gazetoj, kiuj estas eldonataj en la lingvo internacia.

Esperanto, hilelismo kaj homaranismo

Christer Kiselman en sia artikolo Hilelismo, homaranismo kaj neŭtrale-homa religio en La arto labori kune: festlibro por Humphrey Tonkin trairas la dokumentojn de Zamenhof por komprenigi kiel li dubis inter siaj projektoj pri artefaritaj lingvoj, partikulare Esperanto, kaj unuigecaj religioj nome Hilelismo kaj Homaranismo, en broŝuroj, leteroj kaj deklaroj de 1900, 1901, 1906, 1913 kaj 1917. Tiuj duboj venis el la konflikto inter du celoj de Zamenhof: nome savo de la judoj kaj unuiĝo de la tuta homaro. La ideo de Esperanto ŝajne venis el la klopodoj por la unua celo, nome dissolvi judojn en neŭtrala medio por eviti persekutojn. Tiel hilelismo estus esenca heredo de judismo, sed senigita de propraj elementoj. Unu el la rimedo por tio estus krei novan lingvon kaj forlasi la jidan. Zamenhof ricevis kritikojn kaj ĉefe neakceptojn antaŭ kaj malantaŭ la du unuaj universalaj kongresoj, kiam li devis retroiri en siaj klopodoj elpaŝi el la lingvaj klopodoj al la disvastigo de la novaj ideoj unue pri hilelismo, poste pri homaranismo. Antaŭ la gravo de homaranismo li vidas Esperanton kiel duaranga rimedo, kaj tio ne estis akceptita de multaj esperantistoj, same kiel multaj religiuloj ne multe interesiĝis pri liaj religiaj klopodoj.

Bibliografio

• Nekonato: la Zamenhofa homaranismo (aŭtoro: André Caubel, eldoninto: Laŭte, jaro: 2005 (Represo de siatempe pionira prelego (1957)), 16 paĝoj).
• Ĝis la homaranismo, Zamenhofa verkaro, Ludovikito, Tôkyô, 1990
• "Homarano. La vivo, verkoj kaj ideoj de d-ro L.L. Zamenhof." de Aleksander Korĵenkov, Sezonoj / Litova Esperanto-Asocio, Kaliningrado / Kaunas. 2009. 320 paĝoj. Ankaŭ “Homarano” de Aleksander Korĵenkov, 2011 (2-a eldono)

Vidu ankaŭ

• Deklaracio pri Homaranismo

• Humanismo
• Mondcivitanismo
• Kosmopolitismo
• Kontraŭnaciismo
• L. L. Zamenhof
• Esperanto
• Humanitarismo
• Homaranisma Komunlingva Movado Kontraŭ Novliberalismo

Eksteraj ligiloj

• Homarano, retejo pri homaranismo
• Alessandra Madella, ‘The Light Cloak of the Saint:’ The Changing Rhetorical Situations of Esperanto’s “Internal Idea" and its Relevance to Contemporary of Esperanto’s “Internal Idea" and its Relevance to Contemporary Problems Problem Arkivigite je 2020-01-06 per la retarkivo Wayback Machine en Poroi An Interdisciplinary Journal of Rhetorical Analysis An Interdisciplinary Journal of Rhetorical Analysis and Invention and Invention, ISSN 2151-2957, DOI: 10.13008/2151-2957.1278 Alirita la 12an de januaro 2020.

Referencoj

Tiu ĉi artikolo inkluzivas informon el Enciklopedio de Esperanto.