Tunizio

Membro de
	Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj (1997–); Multflanka Investado-Garantia Agentejo (1988–); Monda Organizaĵo pri Turismo (1975–); Internacia Civildefenda Organizaĵo (1972–); Internacia Organizaĵo de la Franclingvio (1970–); Organizaĵo de Islama Kunlaboro (1969–); Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado (1966–); Tutmonda Pridogana Organizo (1966–); Internacia Mara Organizo (1963–); Internacia Financa Korporacio (1962–); Internacia Disvolviĝa Asocio (1960–); Ligo de Arabaj Ŝtatoj (1958–); Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo (1958–); Interpol (1957–); Monda Organizaĵo pri Meteologio (1957–); Internacia Atomenergia Organizaĵo (1957–); Internacia Telekomunika Unio (1956–); Unuiĝintaj Nacioj (1956–); Unesko (1956–); Universala Poŝta Unio (1888–); Grupo pri Teraj Observoj ; Internacia Hidrografia Organizo ; Monda Organizaĵo pri Komerco ; Afrika Unio ; Araba Magreba Unio ; Internacia Valuta Fonduso ; Monda Organizaĵo pri Sano ; Monda Organizaĵo de Intelekta Propraĵo ; Unio por la Mediteraneo ; Misio de Unuiĝintaj Nacioj kaj Afrika Unio en Darfuro ; Afrika Banko por Disvolviĝo ; Komunumo de la Sahel-Saharaj Ŝtatoj ; Internacia Civila Aviada Organizaĵo ; Araba Monunua Fonduso ; Araba Fonduso por Ekonomia kaj Socia Disvolviĝo ; Arab Bank for Economic Development in Africa (en) vd

	Tunizia Respubliko
	الجمهورية التونسية
	El-Ĝumhurija it-Tunisija
Detaloj	Detaloj
	Nacia himno: Humat Al Hima ; Defendantoj de patrujo
	Nacia devizo: حرية, نظام, عدالة (Hurriya, Nidham, 'Adala); "Libereco, Ordo, Justeco"
respubliko (1957–); suverena ŝtato (1956–); lando ; Mediteranea lando vd
Bazaj informoj
Ĉefurbo	Tunizo
Oficiala(j) lingvo(j)	araba
Uzata(j) lingvo(j)	araba, franca
Plej ofta(j) religio(j)	islamo
Areo	163 610 km²;
- % de akvo	5,0 %
Loĝantaro	10 777 500 (2012)
Loĝdenso	63 loĝ./km²
Loĝantoj	Araboj, Berberoj
Vivolongo	74.6
Horzono	+1
Interreta domajno	tn
Landokodo	TN
Telefona kodo	216
Plej alta punkto	Jebel ech Chambi
Plej malalta punkto	Shatt al Gharsah
Politiko
Politika sistemo	respubliko
Ŝtatestro	prezidento Kais Saied
Ĉefministro	Ahmed Hachani
Nacia tago	20-a de marto
Sendependiĝo disde ; Francio	20-a de marto 1956
Ekonomio
Valuto	dinaro (TND)
MEP	laŭ 2012
– suma	$ 105 347 Mio.
– pokapa	$ 9 774
Membro de
	Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj (1997–); Multflanka Investado-Garantia Agentejo (1988–); Monda Organizaĵo pri Turismo (1975–); Internacia Civildefenda Organizaĵo (1972–); Internacia Organizaĵo de la Franclingvio (1970–); Organizaĵo de Islama Kunlaboro (1969–); Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado (1966–); Tutmonda Pridogana Organizo (1966–); Internacia Mara Organizo (1963–); Internacia Financa Korporacio (1962–); Internacia Disvolviĝa Asocio (1960–); Ligo de Arabaj Ŝtatoj (1958–); Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo (1958–); Interpol (1957–); Monda Organizaĵo pri Meteologio (1957–); Internacia Atomenergia Organizaĵo (1957–); Internacia Telekomunika Unio (1956–); Unuiĝintaj Nacioj (1956–); Unesko (1956–); Universala Poŝta Unio (1888–); Grupo pri Teraj Observoj ; Internacia Hidrografia Organizo ; Monda Organizaĵo pri Komerco ; Afrika Unio ; Araba Magreba Unio ; Internacia Valuta Fonduso ; Monda Organizaĵo pri Sano ; Monda Organizaĵo de Intelekta Propraĵo ; Unio por la Mediteraneo ; Misio de Unuiĝintaj Nacioj kaj Afrika Unio en Darfuro ; Afrika Banko por Disvolviĝo ; Komunumo de la Sahel-Saharaj Ŝtatoj ; Internacia Civila Aviada Organizaĵo ; Araba Monunua Fonduso ; Araba Fonduso por Ekonomia kaj Socia Disvolviĝo ; Arab Bank for Economic Development in Africa (en) vd
	v • d • r

Tunizio (arabe تونس Tunis, berbera: ⵜⵓⵏⴻⵙ Tunes) estas lando en Norda Afriko, inter Alĝerio kaj Libio.

La loĝantoj de Tunizio nomiĝas tunizianoj, sed la loĝantoj de la ĉefurbo Tunizo nomiĝas tunizanoj.

Datumoj pri Tunizio

Loĝantaro: 8.987 mil (1995), inter ili 97,2% tuniziaj araboj, 1,1% berberoj.
Ŝtatlingvo: araba lingvo (la franca estas ankaŭ multe uzata en la tuta lando, kvankam ĝi ne estas oficiala lingvo).
Kredantoj: islamanoj.
Eksporto: nafto, fosfatoj, tekstilaĵo, frukto, fiŝo.
Organizoj: UNO (1956)
Heredaĵo: ruinoj de Kartago, malnova urbocentro de Tunizo, punika urbo Kerkuan kaj Akropolo.
Esperanto-movado: vidu Esperanto-movado en Tunizio

Historio

En 814 a.K. Fenicianoj fondigis Kartago, kiu (post multe da jaroj de sereneco) estis tute pereigita dum la Tria Punika Milito en 146 a.K. Tiam ĝi estiĝis romia provinco "Africa". Ekde 476, kiam Okcident-Romio pereiĝis, Kartago estis la parto de Bizanca Imperio. Dum 7-a kaj 8-a jarcentoj Araboj konkeris teritorion de nuntempa Tunizio. La urbo de Kajruano estis fondigita de ili. Multaj arabaj dinastioj regis ĝin ekde 800 ĝis 1574, kiam Otomana Imperio konkeris la landon.

Ekde 1880 Tunizio estis kolonio de Francio. Ĝi sendependiĝis en 1956. Dum longaj jaroj 1934-87 ĝin gvidis Habib Bourguiba. En 1987 Zin Al-Abidin Ben Ali estis elektigita prezidenton. En 1985 Israelaj aeroplanoj bombardigis regiono de Tunizo (kie Jaser Arafat kaŝiĝis post Israela atako de Libano), kaŭzinte ĉirkaŭ 80 civilulojn mortiĝis.

Ekde decembro de 2010 ĝis januaro de 2011, okazis grandaj socialaj ribeloj precipe ekigitaj de la urba junularo kontraŭ la senlaboreco, malbonaj vivkondiĉoj kaj polica perforto.

La 9-an de oktobro 2015 la Nobel-premio pri paco estis atribuita al Tunizia Kvaropo de Nacia Dialogo (arabe: رباعية الحوار الوطني التونسي) omaĝe al la farita laboro por reveno al demokratia kaj tolerema sistemo.

Plej grandaj urboj

Tunizo, تونس [tunis] (1.200.000)
Sfakso, صفاقس [safa'kis] (265.131)
Sousse, سوسة [su'sa] (173.047)
Kajruano, قيروان [kajruŭan'] (117.903)
Arjana, أريانة [arjana] (97.687)

Administra divido

Tunizio estas dividita laŭ 24 gubernioj: Al Kaf, Al Mahdijah, Al Munastir, Al Qasrajn, Al Qajravan, Arjanah, Bajah, Banzart, Bin 'Arus, Jundubah, Madanin, Nabul, Qabis, Qafsah, Qibili, Safaqis, Sidi Bu Zaid, Siljanah, Susah, Tatavin, Tavzar, Tunis, Zaghvan, Manuba.

Lingvoj

La araba estas la oficiala lingvo, kaj la tuniza araba, konata kiel Tounsi^[1], estas la nacia, regiona araba varianto uzata de la publiko^[2]. Ekzistas ankaŭ malgranda minoritato de parolantoj de berberaj lingvoj konataj kolektive kiel Jebbali aŭ Shelha ^[3]^[4]. La franca ankaŭ okupas gravan rolon en la tunizia socio, malgraŭ ke ĝi havas neniun oficialan statuson. Ĝi estas vaste uzata en la edukadsistemo (ekzemple kiel la lingvo de instruado en mezlernejo), la gazetaro kaj komerco. En 2010 estis 6 639 000 francaj parolantoj en Tunizio aŭ ĉirkaŭ 64% de la populacio^[5]. La itala estas komprenata kaj parolata de malgranda parto de la tuniza loĝantaro^[6]. Komercaj elpendaĵoj, menuoj kaj vojmontriloj en Tunizio ĝenerale estas skribataj en araba kaj franca lingvoj^[7]. [153]

Kulturo

La tunizia kuirarto, estas miksaĵo de kuirartaj tradicioj de mediteraneaj kaj dezertaj loĝantoj de Tunizio. Ĝia karakteriza spica gusto venas de multaj civilizoj, kiuj regis la landon nun konata kiel Tunizio: Romianoj, vandaloj, bizancanoj, araboj, hispanoj, turkoj, italoj (sicilianoj), francoj, kaj la indiĝenaj berberoj. Multaj el la kuirstiloj kaj iloj komencis formiĝi kiam la antikvaj triboj estis nomadaj. Nomadaj homoj estis limigitaj en siaj kuiradaj iloj per tiaj porteblaj potoj kaj ujoj. La tunizia taĵino estas tre malsama de la alĝeria aŭ maroka plado. Ĝi estas speco de torta plado, farita el ovoj, viando kaj legomoj, simila al la itala frittata aŭ eggah. tipa tunizia manĝaĵo.

Sportoj

La Tunizia nacia teamo de futbalo oficiale naskiĝis en 1956, kiam Tunizio internacie rekonate sendependiĝis el la kolonia regado de Francio. La tunizia teamo en 2004 gajnis la Afrikan Pokalon de Nacioj kiam ĝi gastis en Tunizio.

Tunizio en Esperanto

En la kvina kanto de la verko de Abel Montagut nome Poemo de Utnoa okazas asembleo de la Gobanoj (eksterteranoj). Tie oni akceptas, ke oni plikuraĝigu la malfortigitan Utnoan (nome la ĉefrolulo Noa) pere de la drogo anoŭdo. Inna malsupreniras kaj liveras ĝin al Noa. Je ties efiko aperas antaŭ li la poeto Valmikio kaj poste la japana pentristo Hokusajo kiuj montras al li laŭvice la enormajn atingojn de la estonta homaro, se li sukcesas savi ĝin, nome, en Azio, kaj poste venas la vico de Fidiaso, kaj poste Maria Sklodovska, kiuj montras al Utnoa la mirindaĵojn de Eŭropo. La venonta ĉiĉerono estas Akenatono kiu montras interesaĵojn el Afriko dekomence el Egiptujo, kaj poste el Tunizio; jen kiel la verkisto priskribas la historiajn atingojn de la lando:

„

Mevecaj vojaĝantoj venas al Kabo Tuniza,

kie Utnoa miras pri la kunfasko da urboj

kun splendoraĵoj artaj. Kaj el diversaj epokoj

li povas kontempladi, ĉar li ekstere troviĝas

de la reala tempo. Jen la grandurbo Kartago

dum masonaĵojn levas Siĥeamanta Didona,

kun kiu li ekhaltas dumtempe teni babilon:

en templo jen pentraĵoj pri la heroaj eventoj

de l'ŝtorma Trojmilito, apud murego rokrufa.^[8] ”

Vidu ankaŭ MONA.

Eksteraj ligiloj

Bazaj informoj pri Tunizio en la vikio de UEA esperante

Vidu ankaŭ

Notoj kaj referencoj

↑ Sayahi, Lotfi (24 April 2014). Diglossia and Language Contact: Language Variation and Change in North Africa. Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-86707-8.
↑ Albert J. Borg; Marie Azzopardi-Alexander (1997). Maltese. Londono: eldonejo Routledge. p. 13. ISBN 978-0-415-02243-9. Retrieved 24 February 2013. The immediate source for the Arabic vernacular spoken in Malta was Muslim Sicily, but its ultimate origin appears to have been Tunisia. In fact, Maltese displays some areal traits typical of Maghrebine Arabic, although during the past eight hundred years of independent evolution it has drifted apart from Tunisian Arabic.
↑ Volk, Lucia (2015-02-11). The Middle East in the World: An Introduction. Routledge. ISBN 9781317501732.
↑ "An outline of the Shilha (Berber) vernacular of Douiret (Southern Tunisia)". Australian Digital Theses Program. 26 May 2008. Arĥivita de la originalo je la 26-a majo 2008. Allirita la 19-an de januaro 2013.
↑ "Le dénombrement des francophones" Arkivigite je 2013-10-12 per la retarkivo Wayback Machine (PDF, la kalkulado de la francparolantoj), Organisation internationale de la Francophonie (internacia organizaĵo de la francparolantaro).
↑ McGuinness, Justin (1-a novembro 2002). Footprint Tunisia Handbook: The Travel Guide. Globe Pequot Press. ISBN 978-1-903471-28-9. Alilrita la 26-an de januaro 2013.
↑ "Tunisian Languages" Arkivigite je 2013-06-05 per la retarkivo Wayback Machine(tuniziaj lingvoj). Tunisia-tourism.org. Allirita la 13-an de septembro 2013.
↑ Abel Montagut, Poemo de Utnoa. Pro Esperanto. Vieno, 1993. ISBN 3-85182-007-X. 225 p., p. 122.