Ĉappartio
La Ĉapa partio, svede Mösspartiet, aŭ la Ĉapoj, Mössorna, influis la politikon de Svedio de la 1730-aj jaroj ĝis 1772. Ĝia plej forta rivalo estis la Ĉapela partio, svede Hattpartiet.
La naskiĝhistorio de la Ĉapa partio
[redakti | redakti fonton]En la jaroj 1720-1738 la sveda politiko estis gvidata de la prezidanto de la kancelario Arvid Horn. Lia ekstera politiko estis konsiderita tro singarda, tiel ke liaj subtenantoj komencis esti moknomataj "Noktoĉapoj". Tiel kreiĝis la bildo de dormetantaj, senmotivaj politikistoj. Kontraŭuloj de "Noktaj ĉapoj", aliflanke, komencis esti nomataj "Ĉapeloj", ĉar viroj portis ĉapelon kiam ili estis nedormaj dumtage. Tiuj nomoj iĝis establitaj, kvankam "Noktoĉapoj" baldaŭ komencis esti nomitaj "Ĉapoj" mallonge.
Ĉapeloj kaj Ĉapoj ne estis partioj en la nuna signifo de la vorto, sed prefere interesgrupoj, kies tasko estis kunordigi la uzadon de voĉoj en la leĝdonaj periodoj por sekurigi plimulton en certaj gravaj voĉdonoj. Ĉapeloj kaj Ĉapoj do ne havis la organizon kun partiaj kunvenoj kaj programoj karakterizaj de nunaj partioj. Ĉar nur la nobelaro havis altedukon kaj sperton en administraj aferoj, la nobeloj facile akiris dominan pozicion en kaj Ĉapeloj kaj Ĉapoj. Politikaj ŝablonoj ankaŭ estis fuŝitaj de senbrida korupto ĉie: tro da tiamaj politikistoj estis aĉeteblaj, kaj mono ankaŭ estis volonte akceptata de la ĉefmalamiko de Svedio, Rusio.
Ĉapeloj estis plej popularaj inter la nobelaro kaj burĝaro. La subteno de tiuj du klasoj sufiĉis por doni al la Ĉapeloj fortan potencopozicion, ĉar nur reprezentantoj de la nobelaro, klerikaro kaj burĝaro povis iĝi membroj de la influa Sekreta Komisiono, svede Sekreta utskottet. Do la Ĉapeloj sufiĉe facile akiris dutrionan plimulton en la Sekreta Komisiono.
Regado de la Ĉapeloj 1738–1765
[redakti | redakti fonton]Ĉe la dieto de 1738-1739, la Ĉapeloj sukcesis forigi Horn kaj okupi la potencokonsilion kun siaj propraj anoj. En tiu tempo, la bazŝtono de la ekstera politiko de Ĉapeloj estis forta kontraŭ-rusa sinteno: Ilia celo estis reakiri teritoriojn perditajn al Rusio en la Traktato de Nystad 1721 post la Granda Nordia Milito. Financa subteno por realigi ĉi tiun celon ili ricevis de Francio, kiu volis malfortigi la ŝancojn de Rusio enmiksiĝi en la t.n. Milito de la Aŭstria sukcedo (1740–1748). Do Svedio deklaris militon al Rusio en 1741.
La milito batalita en la jaroj 1741-1743 estas konata en la historio kiel la "Milito de la Ĉapeloj". Ĝi ankaŭ estas konata kiel unu el la plej grandaj fiaskoj en sveda milita historio. Tamen, kun lertaj politikaj manovroj, la Ĉapeloj povis konservi sian politikan gvidadon, precipe ĉar la Ĉapoj en la opozicio estis nebone organizitaj. En la ŝtata parlamento de 1746, la Ĉapeloj sukcesis silentigi la Ĉapojn tiel efike ke tio poste estis interpretita kiel puĉo fare de la Ĉapeloj. Nek estis la reĝoj kontraŭ ili: reĝo Frederiko estis maljuna kaj indiferenta viro, kaj Adolfo Frederiko, kiu surtroniĝis en 1751, estis tro milda en naturo por povi sukcesi pri malfacilaj politikaj intrigoj.
Post la perdita "Milito de la Ĉapeloj", la Ĉapeloj provas ripari la difekton faritan plifortigante la defendon de Finnlando. Estis decidite konstrui la marfortikaĵon Sveaborg, sub gvidado de Augustin Ehrensvärd, unu el la plej grandaj talentoj de la Ĉapeloj.
Ĉapeloj rekomendis merkantilisman komercan politikon kiu protektis la svedan burĝaron kontraŭ nebonvena eksterlanda konkurado. En la 1750-aj jaroj, ili apogis hejman industrion kaj eble kaŭzintus ekonomian kreskon se ili ne faris ankoraŭ alian gravan politikan eraron. En 1757, Svedio decidis iri al milito denove, ĉi-foje kontraŭ Prusio. Tiu ĉi milito estas konata en sveda historio kiel la "Pomeria Milito", kaj estis parto de la pli granda tutmonda Sepjara Milito. Por Svedio, la milito plejparte signifis grandajn perdojn de viroj kaj grandajn elspezojn. La trezorejo de Svedio estis malplena, tial oni devis akiri pli da mono per presado de multaj (nesekurigitaj) monbiletoj. Tio rezultigis altan inflacion, kaj poste popola malkontento kaŭzis ke la Ĉapeloj perdis sian dominecon al la Ĉapoj en 1765. La 27-jara regado de la Ĉapeloj venis al fino.
La finaj stadioj de la Ĉapa partio 1765–1772
[redakti | redakti fonton]La Ĉapoj ne kapablis plibonigi la financan situacion de la ŝtato, sed pelis la ŝtaton al la rando de bankroto. Do ilia regado daŭris nur kvar jarojn: en la dieto de 1769, la Ĉapeloj revenis al potenco. Tamen, estis signoj de ŝanĝo en la aero. La tradicia divido en Ĉapeloj kaj Ĉapoj komencis perdi sian signifon, kaj la konflikto de nobeloj kontraŭ ne-nobeloj prenis sian lokon.
La puĉo de Gustavo la 3-a en 1772 ĉesigis kaj Ĉapelojn kaj Ĉapojn. Unu el la kialoj de la sukceso de la puĉo de Gustavo estis ke la subnobelaro ruinigis sian reputacion per siaj senfinaj politikaj kvereloj. La homoj deziris fortan gvidanton.