Biały Bór
| Biały Bór | |||
|
| |||
| Blazono | |||
 | |||
| urbeto • historia reĝa urbo de Pollando-Litovio | |||
|---|---|---|---|
| |||
|
| |||
| Genitivo de la nomo | Białego Boru | ||
| Provinco | Okcidenta Pomerio | ||
| Distrikto | Distrikto Szczecinecki | ||
| Komunumo | Komunumo Biały Bór | ||
| Speco de komunumo | Urbo-kampa | ||
| Fondita en | 13-a jarcento | ||
| Urborajtoj | 1382 | ||
| Koordinatoj | 53° 54′ N, 16° 50′ O (mapo)53.89861111111116.837777777778Koordinatoj: 53° 54′ N, 16° 50′ O (mapo) | ||
| Areo | 12,76 km² | ||
| Loĝantaro | 2137 (en 2004) | ||
| Loĝdenso | 167,5 loĝ./km² | ||
| Poŝtkodo | 78-425 | ||
| Telefona antaŭkodo | 94 | ||
| Aŭtokodo | ZSZ | ||
| TERYT | 4324415034 | ||
| Estro | Franciszek Lech Kwaśniewski | ||
| Titolo de estro | Urbestro | ||
| Adreso de estraro | ul. Żymierskiego 10 | ||
| Poŝtkodo de estraro | 78-425 | ||
| Telefono de estraro | 94 373-90-02 | ||
| Fakso de estraro | 94 37397-45 | ||
| Komunuma retejo | http://www.bialybor.netbiz.pl/ | ||
Biały Bór (kaŝube: Biôłé, Bielno, Biôłô, aliaj nomoj de Mezepoko: Baldenburg 1395, Balle 1550, Ballen 1578, Balde 1575 (1579), Białobork 1655, de Ball. de olde 1670, Białembork 1880, Bal en 19a jc, Bala, germane: Baldenburg) - estas urbo en Okcidenta Pomerio en Pollando.
Ĝi apartenas al komunumo Biały Bór en distrikto Szczecinecki.
Historio
[redakti | redakti fonton]Historio de Biały Bór en la Mezepoko
[redakti | redakti fonton]
La plej malnova skriba mencio pri Biały Bór devenas el la fino de la 13a jc kaj informas ke la duko de Gdansko en Pomerio Mściwoj la 2-a (nomata ankaŭ: Mestwin la 2-a) fondis tie la parokejon. Mściwoj ufundował tam parafię. Nadanie praw miejskich chełmińskich dla Białego Boru nastąpiło w 1382 roku, zaś potwierdzenie tych praw nastąpiło w 1395 roku. La lokigan dokumenton Biały Bór ricevis de la manoj de Alta Majstro de la Teŭtona Ordeno Konrad Zóllner von Rotenstein. Miasto miało układ typowy dla miast lokowanych na prawie chełmińskim, czyli prostokątny rynek i regularny układ ulic. Do rozwoju gospodarczego Białego Boru przyczyniło się przerwanie przez Polskę dawnego połączenia Zakonu Krzyżackiego z Nową Marchią. Nowy szlak handlowy przebiegał już przez Biały Bór. W 1408 roku rozwój gospodarczy i urbanistyczny zahamował wielki pożar miasta. W kolejnym stuleciu miasto było jeszcze 3 razy niszczone przez pożary, spłonęły między innymi doszczętnie 74 domy, kościół ewangelicki, ratusz, młyny oraz 20 stodół. La plej malnovaj mencioj pri la blazono de Biały Bór aperis jam en la jaro 1394. Ĝi prezentas orharan virinon en la blua robo kun blanka antaŭtuko tenanta en la dekstra mano pilkon, kaj ĉio ĉirkaŭita per krono de la cervokornoj. Kruckavaliroj el la Teŭtona Ordeno donis al la urbo nomon Baldenburg, kio estis ligita kun la unu el la unuaj komodoroj, kiu loĝis en la konstruita fare de la teŭtonaj kavaliroj kastelo ĉe Biały Bór. Prawdopodobnie nazwa Biały Bór pochodzi od rzeki Biała. Post la Dua Pac-kontrakto en Toruno en la jaro 1466 en la limoj de la Krono de la Regno de Pollando kaj oni eknomis la urbon de la germana Baldenburg al la pola formo Białobork.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de Biały Bór de la 16a jc ĝis la 19a jc
[redakti | redakti fonton]_compared_with_today%27s_borders_PL.png)
Legendo:
La forta disvolvo de la urbo en la 16a jc estis ebla pro la ŝanĝo de la komerc-vojoj kiuj de tiam iris tra Biały Bór, sed ankaŭ danke al la malfortigo de la potenco de la Teŭtona Ordeno. Do regresu miasta przyczyniały się liczne pożary, które nie oszczędzały zabudowy miejskiej.
Po zawarciu II pokoju toruńskiego w 1466 roku miejscowość należała do Prus Królewskich podległych Krono de la Regno de Pollando. Traktat pokojowy zawierał swobodę kontaktów handlowych na terenie całych Prus.
En la jaro 1772 sekve de la unua dispartigoj de Pollando-Litovio Biały Bór eniris la Vojevodion de Pomerio kaj al Prusio. Rozwój gospodarczy rolniczego Pomorza Zachodniego w XIX wieku nie ominął Białego Boru. Oni konstruis tie la preĝejon, kaj de la jaro 1878 funkcias la fervojo kun la apudaj urboj (vidu sube la foton de la stacidomo).
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historia de Biały Bór dum la 20a jc
[redakti | redakti fonton]Dum la Unua Mondmilito la regiono de Człuchów ne estis detruita ĉar tie ne okazis la militaj operacoj. Jednak okoliczna ludność poniosła znaczne ofiary na cele związane z prowadzeniem wojny. Po klęsce Niemiec, Wielkopolska i większość Pomorza Zachodniego weszła w skład państwa polskiego. Ze skrawków tych prowincji, które pozostały w Niemczech utworzono nową prowincję o antypolskiej nazwie Marchia Graniczna Poznań - Prusy Zachodnie. W jej skład wszedł między innymi powiat człuchowski z Białym Borem.
W czasie II wojny światowej Biały Bór był ważnym punktem niemieckiego oporu. Obronie miasta sprzyjało jego położenie między jeziorami, w dolinie otoczonej wąwozami oraz zbudowany system fortyfikacji w ramach Wału Pomorskiego. Na ulicach znajdowały się bunkry i rowy przeciwpancerne. 26 lutego 1945 roku zniszczony w 80% Biały, co wiązało się z zajęciem miasta przez Armię Czerwoną.
Post la fino de Dua Mondmilito la urbo eniris Pollandon laŭ la decido de la Potsdama konferenco kaj ankaŭ laŭ la decidoj de la konferenco komenciĝis la procedo de translokiĝo de la germana popolo kaj anstataŭigo de ili per poloj de la centra Pollando kaj de orienta Pollando de post la Curzon-linio (vidu la apudan mapon). Zniszczeniu uległy między innymi kościół, dwa tartaki, cegielnia, hotel oraz poczta. Po zniszczeniach wojennych ocalało niewiele starych domów, zabudowa wokół rynku została całkowicie zniszczona. Po II wojnie światowej do zniszczonego miasta w ramach akcji Wisła przesiedlono wiele ukraińskich rodzin. Hodiaŭ Biały Bór estas unu el la plej grandaj centroj de la minoritato de ukrainoj en Pollando.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Bibliografio
[redakti | redakti fonton]- Piotr Baran, Biały Bór na szlaku kultur, Kwidzyn: Vega Studio, 2010.
- Marlena Galary, Kazimierz Ratajczak, Miasto i Gmina Biały Bór, Poznano: ARP Promocja 21, 2007.
- Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysława Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom 1, Varsovio: Nakładem Władysława Walewskiego, 1880.