Eliŝa ben Abujah
| Eliŝa ben Abujah | ||
|---|---|---|
| Persona informo | ||
| אלישע בן אבויה | ||
| Naskiĝo | nekonata en Jerusalemo | |
| Morto | nekonata en Roma regno | |
| Tombo | Nabi Shu'ayb vd | |
| Religio | judismo vd | |
| Lingvoj | rabena hebrea lingvo vd | |
| Ŝtataneco | Roma regno vd | |
| Profesio | ||
| Okupo | rabeno • pastro • vagolernanto vd | |
| Laborkampo | filozofio • judismo vd | |
| vd | Fonto: Vikidatumoj | |
Eliŝa ben Abujah (hebree אלישע בן אבויה) estis rabeno kaj juda religia aŭtoritato naskiĝinta en Jerusalem iam antaŭ 70 n.e.
Post kiam li adoptis mondrigardon konsiderita herezan de liaj kolegoj Tannaim, la rabenoj de la Talmudo sindetenis de rilati instruadojn al lia nomo kaj referencis al li kiel la "Aliulo" (אחר, Acher).[1] En la skribaĵoj de la Gaonim ĉi tiu nomo aperas kiel "Achor" ("returnite"), ĉar Elisha estis konsiderita "turnita malantaŭen" pro lia herezo.[2]
Dum jarcentoj, li estis la ĉefmodelo por herezaj judoj. En la Talmudo ili estas menciitaj nur nerekte, kaj ĉiam sub la nomo Aher (hebree por "la alia"). Ĉi tiu malkaŝa neado de la kredo kaŭzis grandan doloron inter la judoj, ĉar li estis inter la 200 tananoj aŭ ĉefinstruistoj kiuj instruis judan juron en Palestino. Li estis filo de bona familio; li komencis studi kiel instruisto de juna aĝo, sed post iĝi tana li rezignis pri tiu ortodokseco. Laŭ la Talmudo, Eliŝa perfidis siajn samlandanojn kiam la romia imperiestro Hadriano komencis sian persekutadon de la judoj. La informoj pri Eliŝa en la Talmudo-libro tute ne estas klaraj; laŭ kelkaj datumoj, li komencis tra greka kulturo kaj filozofio. Aliaj trairejoj indikas ke li kredis je du dioj, pluraj aliaj diras ke li iĝis kristano, kaj finfine, ekzistas unu kiu indikas ke li havis proksimajn rilatojn kun la gnostikuloj . Kvankam la origino de la apostateco de Eliŝa estas kovrita en mistero eĉ hodiaŭ, estas klare ke la konduto de Eliŝa havis grandan efikon al lia tempo.
Rabena judismo estis bazita sur ekscitita kaj ofte kontestata debato pri la signifo de la Torao kaj aliaj sanktaj tekstoj. Defio por rabenoj devis establi la gradon da heterodokseco kiu estis akceptebla en debato. En tiu kunteksto, la herezulo Eliŝa kaj Eleazar ben Arach, kiuj laŭdire forgesis la Toraon, reprezentas du ekstremajn sintenojn direkte al la Torao - la veraj rabenoj, kaj iliaj argumentoj, devis ekvilibrigi inter tiuj du ekstremaĵoj.
Fono
[redakti | redakti fonton]Li estis instruisto de rabeno Meir kaj amiko de rabeno Akiba. Elisa ben Abuja estis konsiderata unu el la plej grandaj fakuloj pri religia juro, kiun li tiam ne plu volis aliĝi, do li fariĝis liberpensulo. Tial, liaj samtempuloj ĝenerale donis al li la defalitan nomon "Aĥer", "la alia", "la defalinto" (Chag. 15a).
Estas diversaj supozoj pri la kialoj de lia "apostazio": post traktado de mistikaj kaj gnostikaj demandoj, post sia "penetro" en la PaRDeS (hebree פרדס, "paradizo", parafrazo por la areo de mistikismo), li havis la "plantejoj de Ĝardeno de Paradizo detruita", simbolo de la rezigno de religia juro (Tosefta Chag. II., 3; bChag. 14b). Oni ĝenerale komprenis, ke penetra juda mistikismo estas ege danĝera kaj ke nur kelkaj, kiel lia amiko rabeno Akiba, pluvivis sen mensmalsaniĝi. Eliŝa ankaŭ studis grekan filozofion kaj, laŭ nuntempaj raportoj, ofte kantis en la greka.
Eliŝa mem asertis ke lia patro Abuja instigis lin studi la judajn skribaĵojn pro ambicio prefere ol pura amo al la Torao . Abujah jam dediĉis Eliŝan al Toraa studo en la tago de cirkumcido kaj por ĉi tiu pompa festo la plej elstaraj akademiuloj, Jochanan ben Sakkai, Eliezer ben Hyrcanus, Jehoshua ben Hananiah kaj aliaj, same kiel la plej elstaraj viroj de lia tempo en socia pozicio., Nakdimon ben Gorjon, Kalba Sabua, Ben Zizith Hakessass, kaj ĉiuj riĉuloj de Jerusalemo estis invititaj. Tial la Torao ne povis ligi lin konstante (jChag. 77b).
Tria teorio por lia deturnado de fideleco al la leĝo supozas ke Eliŝa dubis la justecon de Dio post siaj propraj konsideroj koncerne venĝon, rekompencon kaj punon.
Pro sia libera pensado, Eliŝa ĉiam pli fariĝis eksterulo kaj malestimita inter siaj kolegoj. Nur Meir restis firme lojala al sia iama instruisto, ne laste pro siaj eksterordinaraj intelektaj dotoj, sed donis la jenan pravigon por defendo de sia propra konduto: "Mi trovis granaton, mi manĝis la internon, sed mi forĵetis la ŝelon" ( bĈag 15b). Eĉ sur lia mortolito, Meir, kiu ne povis ellasi sian instruiston Eliŝa, provis igi lin penti. Sed Eliŝa mortis antaŭ ol li povus fari definitivan deklaron pri ĝi. Meir interpretis la ploradon de Eliŝa dum ĉi tiu diskuto kiel lasta-sekunda renverso kaj estis tre feliĉa pri ĝi. Rabeno Meir estas meritigita je savado de sia instruisto de puno en la venonta mondo. Kiam Meir vidis, ke la tombo de Eliŝa estas en flamoj, li sternis sian kostumon super ĝi kaj diris: "Se Dio ne savos vin, mi faros."
En la tradicia juda literaturo (ekz. Abot IV., 25) konserviĝis kelkaj el la pedagogiaj diraĵoj de Eliŝa, kiuj verŝajne venis de la tempo antaŭ ol li iĝis "Acher". Poste, tamen, Eliŝa kritikis Torao-studadon, eĉ mokis ĝin, kaj iĝis aliancano de la imperiestro dum la tempo de la religia persekuto de Hadriano . Dum turneo de judaj lernejoj kie la knaboj lernis, li laŭdire ekkriis: "Kion ili faras ĉi tie? Kial ĉio ĉi studas? Pli bone lasu unu iĝi ĉarpentisto, alia lignaĵisto, la tria tajloro" (jChag . 1c).
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ "At one time the Rabbis were proud to recognize him as of their number; but later their opposition to him grew so intense that they even refrained from pronouncing his name, and referred to him in terms used to designate some vile object ("dabar aḥer," lit. "another thing")." (Louis Ginzberg, "Elisha ben Abuyah", Jewish Encyclopedia, 1901-1906)
- ↑ Saul Lieberman, Tosefta Kifshuta on Tosefta Hagiga 2:2