Laŭdano
Laŭdano (latine Laudanum) [1] estas opiotinkturo, tio estas, opiaĵo solvita en alkoholaĵo, foje kun aldonita dolĉigilo, kaj tiam nomita opiovino. En pli larĝa signifo, ĝi estas medikamento kiu enhavas opion. Ĝi estis precipe populara inter virinoj en la viktorina epoko kiel universala medikamento, sedativo kaj dormigilo.
Priskribo
[redakti | redakti fonton]En la 16-a jarcento, la kuracisto kaj alkemiisto Paracelso malkovris ke opioalkaloidoj estas pli solveblaj en alkoholo ol en akvo. Paracelso nomis la rezultan tinkton laudanum (el la latina laudare "por laŭdi"). La ĉefa celo de la tinkturo estis redukti doloron. En postaj jarcentoj, ĝis la komenco de la 20-a jarcento, opio kaj ĝiaj derivaĵoj estis konsiderataj universalaj medikamentoj, libere dispensataj en apotekoj kaj rekomenditaj eĉ al infanoj. Laŭdano estis uzata por malforteco kaj elĉerpiĝo, sendormeco kaj agitiĝo, tuso, diareo, sangado, doloro.
De la dua duono de la 19-a jarcento, post la Opimilitoj, viktoria Anglio estis balaita de ondo de drogmanio; Dum viroj en la plej multaj kazoj konsumis opion per fumado aŭ intravejne, virinoj konsumis laŭdanon amase. La drogo estis konsiderata sekura dormpilolo kaj sedativo kaj ofte estis preskribita de kuracistoj por diversaj specoj de malordoj, de diareo ĝis depresio.
La angla poeto Tom de Quincey, kiu supozeble mortis pro laŭdana misuzo, publikigis la verkon Confessions of an English Opium-Eater (Konfesoj de angla opia manĝanto) en 1821. La furoro por opiaĵoj en viktoria Britio kaj ĝiaj kolonioj estis kaptita fare de Tracy Moffatt en lia samnoma fotografia serio.
La praktiko uzi "medicinajn" drogojn en la plej malgrandaj kazoj iom post iom malaperis en la unua duono de la 20-a jarcento, kiam la damaĝo kaŭzita al la korpo de drogoj plene realiĝis en medicinaj rondoj.
Uzadoj kaj famuloj
[redakti | redakti fonton]En la 1800-aj jaroj, laŭdano estis uzita en multaj patentmedikamentoj por "mildigi doloron... kiel soporiulo... por trankviligi iritiĝon... por kontroli abundajn sekreciojn... por subteni la sistemon... [kaj] kiel kontraŭŝvito. " [2]. La limigitaj apoteklibroj de la tempo kredis ke opio estis inter la plej efikaj el haveblaj traktadoj, kaj tiel laŭdanon estis vaste preskribita por malsanoj de malvarmumoj, meningito ĝis kormalsanoj, kaj por plenkreskuloj kaj infanoj. Laŭdano ankaŭ estis uzita en epidemioj de flava febro.
La romantikaj kaj viktoriaj periodoj estis markitaj de ampleksa uzo de laŭdano en Eŭropo kaj Usono. Origine drogo por la malsuperaj klasoj kiam laŭdano estis pli malmultekosta ol botelo da alkoholaĵo ĉar ĝi estis vidita kiel medikamento kaj ne impostita kiel estis alkoholo. Artistoj kaj literaturaj figuroj kiuj uzis laŭdanon inkludis:
- Lord Byron
- Jane Johnston Schoolcraft, frua indiana verkistino
- Kate Chopin, usona feminisma verkisto
- Samuel Taylor Coleridge, kiu estis toksomaniulo dum la plej granda parto de sia plenkreskula vivo
- Thomas de Quincey, kiu turnis sian dependecon en literaturan sukceson kun la publikigo de sia aŭtobiografio Confessions of an English Opium Eater, 1822
- Percy Bysshe Shelley, kiu suferis de sovaĝaj laŭdan-induktitaj halucinoj
- John Keats, angla romantika poeto
- Lewis Carroll kiu ricevis parton de sia inspiro por la populara infanlibro Alico en Mirlando de uzado de laŭdanumo
- Iolo Morgannwg, kimra antikvaĵisto
- Charles Dickens, angla verkisto
- Antonin Artaud, franca dramisto kaj poeto
- Edgar Allan Poe, usona poeto
- Charles Baudelaire, franca poeto
- Branwell Brontë, pentristo kaj poeto, sed plej konata kiel la frato de la Brontë-fratinoj
- Mary Todd Lincoln, edzino de usona prezidanto Abraham Lincoln, erare donita por dormproblemoj, kiuj donis al ŝi angoron kaj halucinojn. Kiam ĉi-lasta pliiĝis, ŝi ricevis pli da laŭdano kaj kloralhidrato, pli aĝ-tipa sedativo kaj dorm-indukta preparaĵo kiu ankaŭ estis ebriiga. Tio pliigis la problemojn plu kaj finiĝis kun ŝia estado konfesita en azilon.
Politikaj figuroj kiuj uzis laŭdanon inkludis George Washington, William Wilberforce kaj Meriwether Lewis.
Multaj viktoriaj virinoj ricevis laŭdanon kiel krizhelpon por menstruaj kramfoj kaj malprecizaj doloroj kaj krome uzataj estetike por atingi la palan vizaĝkoloron kiu ankaŭ estis asociita kun tuberkulozo. Malfortika paleco estis estetika ina idealo ĉe tiu tempo. Flegistinoj ankaŭ donis laŭdanon kulere al novnaskitoj. La antaŭrafaelita muzo Elizabeth Siddal mortis pro superdozo de laŭdano, kiun multaj aliaj ankaŭ uzis por sinmortigo, inkluzive de la filino de Mary Wollstonecraft Fanny Imlay.
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ vortaro.net "Opia tinkturo, uzata kontraŭ doloroj k laksoj."
- ↑ Potter, Sam'l O. L. [1902]. «Opium», A Compend of Materia Medica, Therapeutics, and Prescription Writing
- Vidu ankaŭ en la Vikimedia Komunejo la kategorion Laŭdano – (Kolekto de bildoj kaj plurmediaj dosieroj)