La tempo-maŝino

Ĉi tiu artikolo temas pri romano de jaro 1895. Por la koncepto de tiaspeca malebla maŝino rigardu la paĝon Tempomaŝino.

The Time Machine
literatura verko
Aŭtoroj
Aŭtoro	Herbert Wells
Lingvoj
Lingvo	angla lingvo
Eldonado
Eldondato	1895
Ĝenro	tempo-vojaĝa fikcio • amafera fikcio • malutopia fikcio • sciencfikcio • post-apokalipsa fikcio
Loko de rakonto	Richmond (Londono) • White Sphinx
Honorigoj	NPR Top 100 Science Fiction and Fantasy Books
Tradukado
Kovrilpaĝo de la esperanta eldono
Eldonjaro de tradukita versio	1938
Roluloj Weena • Tempovojaĝanto • Filby • Medical Man • Psychologist • Provincial Mayor vd

La tempo-maŝino (angle The Time Machine) estas sciencfikcia romano de Herbert George Wells kiu unue estis publikigita en 1895. Tra la jaroj, la romano estis adaptita al du plenlongaj filmoj samnomaj, kaj la romano ankaŭ estis adaptita al du televidadaptiĝoj, kaj granda nombro da komiksoj. Tiu ĉi romano estas ĝenerale kreditita je popularigo de la koncepto de tempa vojaĝado uzanta specialan veturilon aŭ aparaton por laŭcele veturi tra tempo. La termino "tempomaŝino", elpensita de Wells, estas nun preskaŭ universale uzita por referenci al tia veturilo aŭ aparato .

Intrigo

La heroo de la romano estas ekscentra sciencisto kaj inventinto vivanta en Londono ĉe la fino de la 19-a jarcento kaj kiu estas referita fare de la rakontanto simple kiel "la tempovojaĝanto" (la reala nomo de la heroo ne estas menciita ĉie en la romano). Dum semajna vespermanĝo kiun la heroo tenas kun siaj plej proksimaj amikoj, li rakontas al ili ke li trovis manieron vojaĝi tra tempo. La heroo prezentas al siaj skeptikaj amikoj komencan prototipon de la tempomaŝino kiun li konstruis sed neniu kredas lin.

Semajnon poste, la heroo alvenas malfrue al la semajna vespermanĝo, sufiĉe elĉerpita, kaj li rakontas al siaj amikoj kiel intertempe li sukcesis vojaĝi tra la tempo uzante la tempomaŝinon, kiun li konstruis: la heroo diras tion por ekscii, kio estas la estonteco de la homaro, li unue vojaĝis uzante la maŝinon al la jaro 802,701. Dum la tempovojaĝado, la heroo rimarkis en akcelita maniero ĉiujn ŝanĝojn en sia medio. Kiam li alvenis en la jaro 802.701 li komence renkontis vetkuron de malaltstaturaj, feliĉaj, senzorgaj, simplaj, pacaj, hedonismaj, kaj fizike malfortaj homoj nomitaj "Eloi".

Pli poste, la heroo malkovris ke la Eloi-raso vivas en granda timo de kanibalaj simi-similaj estaĵoj nomitaj "Morlokoj". Dum la tago la Morlokoj vivas subtere, kaj ili eliras al la surfaco nur dum la noktoj por kapti homojn de la Eloi-raso kiujn ili kutime manĝas .

Baldaŭ post lia alveno, li savas Weena, junan estulon de la Eloi-raso kiu preskaŭ dronis en la rivero. La dankema Weena insistas akompani lin. La heroo enamiĝas al Weena kaj komencas pensi pri kiel li kunportos ŝin al la 19-a jarcento, sed poste la Morlokoj atakas ilin kaj Weena estas mortigita dum la heroo sukcesas eskapi.

La heroo finfine sukcesas lokalizi la tempomaŝinon kaj vojaĝas 30 milionojn da jaroj en la estontecon kaj malkovras ke nur raso de ruĝetaj krab-similaj estaĵoj vivas sur la Tero. Li tiam daŭrigas fari plurajn mallongajn saltojn en tempo, rimarkante ke la enorbita periodo de la Tero iĝas pli kaj pli mallonga dum la Suno iĝas pli kaj pli granda, kaj ankaŭ pli kaj pli ruĝa kaj pli malhela, dum la homa raso kaj ĉiuj vivaĵoj sur la Tero estas formortintaj.

La ŝokita heroo decidas reveni al la 19-a jarcento, al sia propra tempo. La heroo rakontas al siaj amikoj pri siaj aventuroj sed memkompreneble neniu kredas lin. La venontan tagon, la heroo decidas iri sur alian vojaĝon tra la tempo. Ĉi-foje li kunportas fotilon kaj dorsosakon. Kvankam la heroo promesas, ke li revenos post duonhoro, ĉi-foje li definitive estas for.

Adaptaĵoj

La tempa maŝino estis represita en Two Complete Science-Adventure Books en 1951

Afiŝo por la filmadaptiĝo (1960).

Tra la jaroj, pluraj filmadaptiĝoj estis produktitaj, kaj por kinejo kaj televido, kiuj estis loze bazitaj sur la intrigo de la origina romano sed kun multaj aldonoj, dum esencaj partoj estis preterlasitaj.

• The Time Machine (1960) - filmo reĝisorita fare de George Pal, Yvette Mimieux kaj Rod Taylor ludis la ĉefajn rolojn en la filmo. En ĉi tiu filmo, la Eloi-raso kaj la Morlock-raso estas mutacioj kreitaj kiel rezulto de atommilito kiu okazis en la 20-a jarcento.
• The Time Machine (1978) - televidfilmo produktita fare de Henning Schelrup. John Beck kaj Priscilla Barnes ludis la ĉefajn rolojn en la filmo.
• The Time Machine (2002) - filmo reĝisorita fare de Simon Welles, la pranepo de Herbert George Welles. Guy Pearce kaj Jeremy Irons ludis la ĉefajn rolojn en la filmo. En tiu adaptado la heroo komence provas ŝanĝi la pasintecon. Kiam li ne ŝanĝas la pasintecon li vojaĝas al la malproksima estonteco.
• The Time Machine: Rise of the Morlocks (2011) - televida filmo produktita por la kanalo Syfy.

En Esperanto aperis

• La tempo-maŝino; La lando de la blinduloj. La Epoko Libro-Klubo
• La tempo-maŝino. El la angla tradukis E. W. AMOS. Utopia novelo. Eldonejo Bero, numero 4 en serio "utopia". 82 paĝoj. 210x145. 2006 (dua eldono).

Vidu ankaŭ

• La milito de la mondoj

Eksteraj ligiloj

• Katalogo de Esperantomuzeo kaj Kolekto por Planlingvoj
• Katalogo de Heredaĵbiblioteko Hendrik Conscience
• Katalogo "Erfgoedbib" en LibraryThing