Monopolo (ludo)
| Monopolo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
| |||||
 germanlingva Monopolo-tabulo meze de ludo
| |||||
| tabulludo • economic simulation board game | |||||
| Aŭtoro | Charles Darrow | ||||
| Eldonisto | Hasbro | ||||
| Strategio | jes | ||||
| Hazardo | jes | ||||
| Necesaj kapabloj | ne | ||||
| Eldondato | 1935 | ||||
| |||||
Monopolo (ang. Monopoly) estas tabulludo, patentita en 1935 de senlabora usona inĝeniero Charles Darrow [ĉarlz DAroŭ]. Ĝi estas eldonita en ĉirkaŭ 26 lingvoj (2005), sed ne en Esperanto. Laŭ la firmao Hasbro, la nuntempa eldonisto, Monopolo estas la plej populara tabuloludo de la mondo. Multaj temaj eldonoj estas vendata, inkluzivante eldonoj bazataj pri La Mastro de l' Ringoj, Star Trek ("Stela Vojaĝo") kaj La mirinda sorĉisto de Oz. Oni taksas ke pli ol 500 milionoj da homoj jam ludis tiun ludon.
Le celo de la ludo estas akiri diversajn propraĵojn, uzante ludomonon, enkasigi lupagojn de la aliaj ludantoj, kaj fine bankrotigi ĉiujn. La ludo prenas sian nomon de le ekonomia nocio monopolo, la dominado de la merkato fare de ununura vendisto. Oni ludas Monopolon per ĵetkuboj, pro tio la hazardo estas granda parto de la ludo, kvankam ankaŭ iom da lerteco estas bezonata.
Historio
[redakti | redakti fonton]Charles DARROW ekfaris la pecojn de la Monopolo-ludo permane kun la helpo de sia unua filo, William Darrow, kaj sia edzino. Charles desegnis la tabulon per inĝenierarta plumo sur cirklaj pecoj de vakstolo. Tiam, lia filo kaj edzino kolorigis la tabulon, kaj faris la ludokartojn. Kiam la postulo pri la ludo plikreskis, Darrow kontaktis presfirmaon, kiu presis la desegnojn de la bieno-fakoj sur kvadrataj karton-pecoj.
Monopolo estis unue vaste vendita de la firmao Parker Brothers (Fratoj Parker) je 5-a de novembro 1935, kun internacia presrajto donita al Waddington Games en Unuiĝinta Reĝlando (ambaŭ nuntempe estas sekcioj de Hasbro). La versio de Waddington kun Londonaj lokoj estis ekproduktita en jaro 1936.
Kvankam Monopolo estis patentita de Darrow antaŭ vendi la rajtojn al Parker Brothers en 1935, similaj ludoj estis farataj antaŭe, inkluzivante permane faratajn ludojn adaptitajn al la hejmloko de la ludantoj. Eble la plej fama ekzemplo estas tre simila ludo de Lizzie Magie, kiu patentis sian version en 1904 sub la nomo "The Landlord's Game" ('La ludo de la domproprietanto'). Ŝi sekvis la politikan kaj ekonomikan movadon Georgismo, kaj faris la ludon por montri, kiel luprezoj riĉigas bien-proprulojn kaj malriĉigas luantojn. Ŝi kredis, ke la ideoj de georgismo estas pli facile komprenebla en konkreta formo de ludo.
Kvankam la ludo de Magie estis patentita, firmao ne tenis ĝin ĝis 1910, kiam usona firmao Economic Game Company en Novjorko eldonis ĝin. En Britio ĝi estis eldonita en 1913 de Newbie Game Company de Londono kun la titolo Br'er Fox an' Br'er Rabbit (Frato Vulpo kaj Frato Kuniklo). Malgraŭ la titolŝanĝo, ĝi estis rekoneble la sama ludo.
Aparte de komercaj versioj, la ludo disvastiĝis perbuŝe, kaj estis ludita en variaj manfaritaj versioj tra multaj jaroj de Kvakeroj, Georgistoj, studentoj kaj aliaj. Tiel la ludo disvastiĝis, ĝiaj reguloj ŝanĝiĝetis; plej notinde, multaj reguloj pri imposto estis kunigitaj al unu bieno-imposto, kaj la mallongigita ludo iĝis konata kiel "Aukcia Monopolo". Ĉi tiuj versioj havis ofte strato-nomojn de la lokoj, kie la ludantoj loĝis. Dum la malfruaj 1920-aj jaroj, ĝi estas konata kiel "Monopolo" kaj ludata tre simile kiel hodiaŭ. Unu versio de la ludo, ofte ludata ĉirkaŭ Filadelfio, havis strato-nomojn el Atlantic City. Ĉi tiu versio estis instruita al Charles DARROW, kiu poste vendis ĝin kiel sian propran inventaĵon al Parker Brothers. Parker Brothers poste pagis MAGIE, kaj aliajn kun kopirajtitaj komercaj variantoj de la ludo, por havi solan proprietecon de la ludo, kaj proklamis Darrow kiel la solan inventiston.
Post jardekoj, Parker Brothers provis halti publikigon de ludo nomata "Anti-Monopoly" (mal-monopolo), verkita de Ralph Ansbach. La fabrikmarka proceso leviĝis al la Usona Suverena Kortumo en 1983, kaj la Kortumo decidis favore al Ansbach, ĉar Darrow simple kopiis ekzistintan ludon, kiu estis konata kiel "Monopolo" antaŭe.
Reguloj de ludo
[redakti | redakti fonton]
La ludantoj klopodas akiri nemoveblaĵojn kaj bankrotigi la aliajn ludantojn.
Ĉiu ludanto komencas la ludon kun 1.500 ludodolaroj (aŭ la nacia egalvaloro, vidu malsupren). La ludantoj ĵetas du ĵetkubojn kaj movas sian ludopecon tiom da fakoj ĉirkaŭ la tabulo. Ĉiu fako enhavas propraĵon kun prezo aŭ specialan eventon. Se ludanto finas sian movon en fako kaj la nemoveblaĵo ne estas jam propraĵo de aliulo, tiam la ludanto povas aĉeti ĝin kontraŭ la prezo en la fako. Li pagas la monon al la "banko". Se li ne aĉetas ĝin, la nemoveblaĵo estas aŭkciigita al ĉiuj ludantoj. Ludantoj povas interŝanĝi aŭ aĉeti propraĵojn inter si. Se ludanto iam havas ĉiujn propraĵojn de la sama koloro, li povas aĉeti aŭ kvar domojn aŭ unu hotelojn por ĉiu el tiuj parceloj.
Kiam ludanto trapasas "Go / Ek!", la banko pagas $ 200 al li, sed ĉiuj impostoj, kaj monpunoj estas pagenda al la banko. Se ludanto finas sian movon sur "Chance / Hazardo" aŭ "Community Chest / Komunuma Kesto", li prenas karton el la konvena pako, kaj sekvas ties instrukciojn.
Se ludanto kiu finas la movon sur parcelo de aliulo, devas pagi luprezon al li. Fini movon sur parcelo kun domoj aŭ hoteloj povas esti tre multekosta.
La ludantoj daŭrigas tiel ĝis ĉiu ludanto bankrotos krom unu. La fina ludanto kun mono gajnas la ludon.
La tabulo
[redakti | redakti fonton]| GO ⇒ EK! ⇒ |
Mediterranean Avenue ($ 60) | Community Chest Komunuma Kesto |
Baltic Avenue ($ 60) | Income Tax (Pay 10% or $ 200) Enspezimposto (pagu aŭ 10% aŭ $ 200) |
Reading Railroad ($ 200) Fervojo de Reading |
Oriental Avenue ($100) | Chance Hazardo |
Vermont Avenue ($ 100) | Connecticut Avenue ($ 120) | Jail Malliberejo | ||
| Boardwalk ($ 400) La marborda marŝvojo |
Monopoly ~ Monopolo | St. Charles Place ($ 140) Placo de Sankta Karlo | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Luxury Tax Pay $ 75 Luksimposto pagu $ 75 |
Electric Company ($ 150) Elektra Kompanio | |||||||||||
| Park Place ($ 350) | States Avenue ($ 140) | |||||||||||
| Chance Hazardo |
Virginia Avenue ($ 160) | |||||||||||
| Short Line ($ 200) Mallonga Linio (fervojo) |
Pennsylvania Railroad ($ 200) Pensilvanio fervojo | |||||||||||
| Pennsylvania Avenue ($ 320) Avenuo de Pensilvanio |
St. James Place ($ 180) | |||||||||||
| Community Chest Komunuma Kesto |
Community Chest Komunuma Kesto | |||||||||||
| North Carolina Avenue ($ 300) Avenuo de Norda Karolino |
Tennessee Avenue ($ 180) Avenuo de Tenesio | |||||||||||
| Pacific Avenue ($ 300) | New York Avenue ($ 200) Avenuo de Nov-Jorkio | |||||||||||
| Go To Jail Iru al Malliberejo |
Water Works ($ 150) Akvoserva Kompanio |
B&O Railroad ($ 200) B k. O Fervojo |
Chance Hazardo |
Free Parking Senpaga parkejo | ||||||||
| Marvin Gardens ($ 280) Marvin-Ĝardenoj |
Ventnor Avenue ($ 260) | Atlantic Avenue ($ 260) | Illinois Avenue ($ 240) Avenuo de Ilinojo |
Indiana Avenue ($ 220) Avenuo de Indiano |
Kentucky Avenue ($ 220) Avenuo de Kentukio | |||||||
Naciaj variecoj
[redakti | redakti fonton]La valuto kaj la nomoj de la bienoj varias laŭ lando. Jen listo de iuj el la plej oftaj versioj. La plej malmultekostaj propraĵoj estas kolorigitaj purpuraj en Usono kaj Germanio, sed brunaj alie.
Nomoj de bienoj
[redakti | redakti fonton]| Usono (Atlantic City) |
Britio (Londono) |
Germanio | Hispanio (Madrido) |
Aŭstralio |
|---|---|---|---|---|
| Speciala fakoj | ||||
| Go - $200 | Go - £200 | Los - 200 € | Salida - 20.000 Pesetas | Go - $200 |
| Community Chest | Community Chest | Gemeinschaftsfeld | Caja De Comunidad | Community Chest |
| Income Tax | Income Tax | Einkommenssteuer | Impuesto Sobre El Capital | Income Tax |
| Chance | Chance | Ereignisfeld | Suerte | Chance |
| Free Parking | Free Parking | Frei Parken | Parking Gratuito | Free Parking |
| Go To Jail | Go To Jail | Gehen Sie in das Gefängnis | Vaya A La Carcel | Go To Jail |
| Luxury Tax | Super Tax | Zusatzsteuer | Impuesto De Lujo | Sales Tax |
| Fervojoj | ||||
| Reading Railroad | Kings Cross station | Südbahnhof | De Goya | Perth Station |
| Pennsylvania Railroad | Marylebone station | Westbahnhof | Las Delicias | Adelaide Station |
| B&O Railroad | Fenchurch Street station | Nordbahnhof | Mediodía | Flinders Street Station |
| Short Line Railroad | Liverpool Street station | Hauptbahnof | Norte | Sydney Station |
| Publikaj servoj | ||||
| Electric Company | Electric Company | Elektrizitätswerk | Compañía De Electricidad | Australia Post |
| Water Works | Water Works | Wasserwerk | Compañía De Aguas | Telecom Australia |
| Purpura | Bruna | |||
| Mediterranian Avenue | Old Kent Road | Badstraße | Ronda de Valencia | Todd Street |
| Baltic Avenue | Whitechapel Road | Turmstraße | Plaza Lavapiés | Smith Street |
| Helbluaj bienoj | ||||
| Oriental Avenue | The Angel Islington | Chausseestraße | Glorieta Cuatro Caminos | Salamanca Place |
| Vermont Avenue | Euston Road | Elisenstraße | Avenida Reina Victoria | Davey Street |
| Connecticut Avenue | Pentonville Road | Poststraße | Calle Bravo Murillo | Macquarie Street |
| Violkoloraj bienoj | ||||
| St. Charles Place | Pall Mall | Seestraße | Glorieta De Bilbao | William Street |
| States Avenue | Whitehall | Hafenstraße | Calle Alberto Aguilera | Barrack Street |
| Virginia Avenue | Northumberland Avenue | Neue Straße | Calle Fuencarral | Hay Street |
| Oranĝkoloraj bienoj | ||||
| St. James Place | Bow Street | Münchner Straße | Avenida Felipe II | North Terrace |
| Tennessee Avenue | Marlborough Street | Wiener Straße | Calle Velázquez | Victoria Square |
| New York Avenue | Vine Street | Berliner Straße | Calle Serrano | Rundle Mall |
| Ruĝaj bienoj | ||||
| Kentucky Avenue | The Strand | Theaterstraße | Avenida de América | Stanley Street |
| Indiana Avenue | Fleet Street | Museumstraße | Calle María De Molina | Petries Bight |
| Illinois Avenue | Trafalgar Square | Opernplatz | Calle Cea Bermúdez | Wickham Terrace |
| Flavaj bienoj | ||||
| Atlantic Avenue | Leicester Square | Lessingstraße | Avenida De Los Reyes Católicos | Collins Street |
| Ventnor Avenue | Coventry Street | Schillerstraße | Calle Bailen | Elizabeth Street |
| Marvin Gardens | Piccadilly | Goethestraße | Plaza De Espana | Bourke Street |
| Verdaj bienoj | ||||
| Pacific Avenue | Regent Street | Rathausplatz | Puerta del Sol | Castlereagh Street |
| North Carolina Avenue | Oxford Street | Hauptstraße | Calle Alcalá | George Street |
| Pennsylvania Avenue | Bond Street | Bahnhofstraße | Gran Vía | Pitt Street |
| Bluaj bienoj | ||||
| Park Place | Park Lane | Parkstraße | Paseo De La Castellana | Flinders Way |
| Boardwalk | Mayfair | Schlossallee | Paseo del Prado | Kings Avenue |
Alternativa monopola ludo
[redakti | redakti fonton]Bela ekzemplo de alternativa tabulludo estas nova versio de la tabulludo Monopoly: "The Dispossessed Monopolist" (La senposeda monopolisto) dediĉita al la fenomeno de absoluta varigado. Ĝi celas kreskigi la konscion pri la fakto, ke paŝon post paŝo ĉiu homa rimedo fariĝas komerca, devas esti pagata kaj tial faras de ni modernajn sklavojn. La ludo komencas kie Monopolo finiĝas kutime: monopolisto posedas ĉion, okupas kaj varigadas rimedojn kiel akvo, privateco, milito, rifuĝintoj, amo, sekretoj, produktiveco, postvivado, justeco ktp.[1]
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ (angla) The dispossessed monopolist Arkivigite je 2018-05-21 per la retarkivo Wayback Machine, a boardgame by Janna Uhlrich, Motel Spatie.
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- Oficiala retejo de la ludo (angle) Arkivigite je 2004-08-27 per la retarkivo Wayback Machine
- Provo por esperanta versio de l'Monopolo