Neakordigeblismo
Neakordigeblismo estas la pozicio en kiu libera volo kaj determinismo estas logike malkongruaj, kaj ke la plej grava demando koncerne de tio, ĉu aŭ ne homoj havas liberan volon estas sendepende de tio, ĉu iliaj agoj estas determinitaj. "Fortaj deterministoj", kiel ekzemple d'Holbak, estas tiuj neakordigeblistoj kiuj akceptas determinismon kaj malaprobas liberan volon. En kontrasto, "metafizikaj libervolistoj", kiel ekzemple Thomas Reid, Peter van Inwagen, kaj Robert Kane, estas tiuj neakordigeblistoj kiuj akceptas liberan volon kaj neas determinismon, tenante la vidon, ke iu formo de nedeterminismo estas vera.[1] Alia vido estas tiu de fortaj neakordigeblistoj, kiuj deklaras, ke libera volo estas malkongrua kun kaj determinismo kaj nedeterminismo.[2]
Tradiciaj argumentoj por neakordigeblismo estas bazitaj sur "intuicipumpilo": se persono estas kiel aliaj mekanikaj aĵoj kiuj estas determinitaj en ties konduto kiel ekzemple risortludilo, bilardglobo, marioneto, aŭ roboto, tiam homoj ne rajtas havi liberan volon.[1][3] Tiu argumento estis malaprobita de akordigeblistoj kiel ekzemple Daniel Dennett sur la tereno ke, eĉ se homoj havas ion komuna kun tiuj aĵoj, ĝi restas ebla kaj kredinda ke oni estas diferencaj de tiaj objektoj laŭ gravaj manieroj.[4]
Alia argumento por neakordigeblismo estas tiu de la "kaŭza ĉeno". Neakordigeblismo estas ŝlosilo al la idealisma teorio de libera volo. La plej multaj neakordigeblistoj malaprobas la ideon ke agadlibereco konsistas simple el "libervola" konduto. Ili insistas, prefere, ke libera volo signifas, ke la homo devas esti la "finfina" aŭ "originanta" kialo de siaj agoj. Li devas esti "causa sui", en la tradicia frazo. Kaŭzi onies elektojn estas la unua kialo de tiuj elektoj, kie unua kialo volas diri, ke ekzistas neniu antaŭa kialo de tiu kialo. La argumento, tiam, estas ke se la homo havas liberan volon, tiam la homo estas la finfina kialo de siaj agoj. Se determinismo estas vera, tiam ĉiuj la elektoj de viro estas kaŭzitaj de la okazaĵoj kaj faktoj ekster ties kontrolo. Tiel, se ĉio kion la homo faras estas kaŭzita de la okazaĵoj kaj faktoj ekster ties kontrolo, tiam li ne povas esti la finfina kialo de ties agoj. Tial, li ne povas havi liberan volon.[5][6][7] Tiu argumento ankaŭ estis defiita fare de diversaj akordigeblistaj filozofoj.[8][9]
Tria argumento por neakordigeblismo estis formulita fare de Carl Ginet en la 1960-aj jaroj kaj ricevis multe da atento en la moderna literaturo. La simpligita argumento etendiĝas laŭ tiuj linioj: se determinismo estas vera, tiam oni havas neniun kontrolon de la okazaĵoj de la pasinteco kiu determinis onian nunan staton kaj neniun kontrolon de la naturaj leĝoj. Ĉar oni povas havi neniun kontrolon de tiuj aferoj, oni ankaŭ povas havi neniun kontrolon de la sekvoj de ili. Ekde oniaj nunaj elektoj kaj agoj, ĉe determinismo, estas la necesaj sekvoj de la pasinteco kaj la naturaj leĝoj, tiam oni havas neniun kontrolon de ili kaj, tial, neniun liberan volon. Tio estas nomita la sekva argumento.[10][11] Peter van Inwagen rimarkas, ke C.D. Broad havis version de la sekva argumento jam la 1930-aj jaroj.[12]
La malfacileco de tiu argumento por kelkaj akordigeblistoj kuŝas en la fakto ke ĝi implicas la maleblecon kiun tiu unu povus esti elektinta. Ekzemple, se Jane estas akordigeblisto kaj ŝi ĵus sidiĝis sur la sofo, tiam ĉe ŝi estas favora la aserto ke ŝi povus esti restinta starante, ĉu ŝi tiel deziris. Sed ĝi sekvas el la sekva argumento ke, se Jane restis starante, ŝi aŭ generintus kontraŭdiron, malobservintus la naturajn leĝojn aŭ ŝanĝintus la pasintecon. Tial, akordigeblistoj estas favoraj al la ekzisto de "nekredeblaj kapabloj", laŭ Ginet kaj van Inwagen. Unu respondo al tiu argumento estas ke ĝi dusencumas en la nocioj de kapabloj kaj necesoj, aŭ ke la libera volo elvokita por fari ajnan antaŭfiksitan elekton estas vere iluzio kaj la elekto estis al ĉio antaŭen, indiferenta al tiu "decidanto".[13] David Lewis sugestas, ke akordigeblistoj donas nur al la kapablo farendaĵon alie se malsamaj cirkonstancoj fakte estis akiritaj en la pasinteco.[12]
Notoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ 1,0 1,1 van Invagen, P. (1983) An Essay on Free Will. Oxford: Clarendon Press. ISBN 0-19-824924-1
- ↑ Pereboom, D. (2003). Living without Free Will. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-79198-4.
- ↑ Fischer, J.M. (1983). "Incompatibilism". Philosophical Studies. 43: 121–37. doi:10.1007/BF01112527.
- ↑ Dennett, D. (1984). Elbow Room: The Varieties of Free Will Worth Wanting. Bradford Books. ISBN 978-0-262-54042-1.
- ↑ Kane, R. (1996) The Significance of Free Will, Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-512656-4
- ↑ Campbell, C.A. (1957) On Selfhood and Godhood, London: George Allen and Unwin. ISBN 0-415-29624-2
- ↑ Sartre, J.P. (1943) Being and Nothingness, represo 1993. New York: Washington Square Press. Sartre havigas ankaŭ psikologian version de la argumento postulante, ke se la agoj de homo ne estas propraj, li estus en malbona fido.
- ↑ Fischer, R.M. (1994) The Metaphysics of Free Will, Oxford:Blackwell
- ↑ Bok, H. (1998) Freedom and Responsibility, Princeton:Princeton University Press. ISBN 0-691-01566-X
- ↑ Ginet, C. (1966) "Might We Have No Choice?" In Lehrer, 1966: 87–104.
- ↑ Van Inwagen, P. kaj Zimmerman, D. (1998) Metaphysics: The Big Questions. Oxford: Blackwell
- ↑ 12,0 12,1 Inwagen, P. (s.d.) "How to think about free will" Arkivigite je 2012-02-16 per la retarkivo Wayback Machine Arkivita en 2008-09-11 en la Wayback Machine, p. 15.
- ↑ Van Inwagen, P. kaj Zimmerman, D. (1998) Metaphysics: The Big Questions. Oxford: Blackwell
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- "You don't have free will", Jerry Coyne, Vankuvero, Junio 2015