Okcidenta Armenio
| Okcidenta Armenio | |
|---|---|
| Regiono | |
| teritorio [+] | |
| Lando | Turkio |
 Vikimedia Komunejo: Western Armenia [+] |
|
Oranĝkolore: areoj historie loĝataj de armenoj (Armena Respubliko: 98%;[1] Arcaĥo: 99%; Ĝavaĥko: 95%)
Flave: Historiaj armenaj areoj kun nuna malalta procentaĵo de armena loĝantaro (Okcidenta Armenio kaj Naĥiĉevano)
Okcidenta Armenio (okcident-armene: Արեւմտեան Հայաստան, Arevmdjan Hayasdan), situanta en Okcidenta Azio, estas termino uzata por nomi orientajn partojn de Turkio (antaŭe Otomana Imperio ), kiuj estis parto de la historia patrujo de la armenoj. Okcidenta Armenio, ankaŭ nomata Bizanca Armenio , aperis post la divido de Granda Armenio inter la Orientromia Imperio (Okcidenta Armenio) kaj la Sasanida Persio (Orienta Armenio) en 387 post Kristo.
La areo estis konkerita de la otomanoj en la 16a jarcento dum la Otomana-Safavida Milito (1532–1555) kontraŭ iliaj iranaj safavidaj ĉefaj rivaloj. Pasinte de la unua al la dua, otomana regado super la regiono fariĝis nur decida post la Otomana-Safavida Milito 1623–1639. La areo tiam iĝis konata kiel turka Armenio aŭ otomana Armenio [2]. Dum la 19-a jarcento, la Rusa Imperio konkeris la tutan Orientan Armenion de Irano, kaj ankaŭ certajn partojn de Turka Armenio, kiel Kars. La armena loĝantaro de la regiono estis trafita dum la disvastigitaj masakroj de armenoj en la 1890-aj jaroj .
La armenoj loĝantaj en sia praa lando estis ekstermitaj aŭ deportitaj de otomanaj trupoj dum la Armena genocido en 1915 kaj dum la sekvaj jaroj. La sistema detruo de armena kultura heredaĵo, kiu eltenis pli ol 4000 jarojn, estas konsiderata ekzemplo de kultura genocido.
Nur asimilitaj kaj kaŝitaj armenoj loĝas en la regiono hodiaŭ, kaj iuj iredentaj armenoj asertas ĝin kiel parton de Unuiĝinta Armenio. La plej rimarkinda politika partio kun ĉi tiuj vidpunktoj estas la Armena Revolucia Federacio.
Etimologio
[redakti | redakti fonton]Monto Ararato, hodiaŭ situanta en Turkio, kiel vidite de la armena ĉefurbo Erevano. Ĝi simbolas Okcidentan Armenion en la armena publika menso. En la armena lingvo, ekzistas pluraj nomoj por la regiono. Hodiaŭ la plej ofta estas Arevmtjan Hajastan (Արևմտյան Հայաստան) en orient-armena (plejparte parolata en Armenio, Rusio, Kartvelio, Irano) kaj Arevmdean Hajasdan (Արեւմտեան Հայաստան) en okcident-armena (parolata en la diasporo : Usono, Francio, Libano, Sirio, Argentino, ktp.). Arkaikaj nomoj (uzataj antaŭ la 1920-aj jaroj) inkluzivas Taĝkahajastan (Տաճկահայաստան) en orienta kajDaĉkahajasdan en okcident-armena. Ankaŭ uzataj en la sama periodo estis Turkahajastan (Թուրքահայաստան) aŭ Trkahajastan (Թրքահայաստան), ambaŭ kun la signifo turka Armenio .
En la turka lingvo, la laŭvorta traduko de Okcidenta Armenio estas Batı Ermenistan. La regiono estis oficiale priskribita kiel Orienta Anatolio (Doğu Anadolu) ĉar la sep geografiaj regionoj de Turkio estis difinitaj ĉe la Unua Geografia Kongreso en 1941 . Laŭlonge de multe de la registrita historio oni ne konsideris, ke la orienta limo de Anatolio etendiĝas ĝis Aras, la rivero, kiu markas la nuntempan limon inter la statoj Armenio kaj Irano. Kelkaj kurdoj nomas la sudajn regionojnBakurê Kurdistanê (Norda Kurdio).
Historio
[redakti | redakti fonton]Otomana konkero
[redakti | redakti fonton]Post la Otomana-Persa-Milito (1623-1639), Okcidenta Armenio fariĝis decide parto de la Otomana Imperio. Ekde la rusa-turka milito, 1828–1829, la termino "Okcidenta Armenio" nomis la armen-loĝatajn historiajn regionojn de la Otomana Imperio, kiuj restis sub otomana regado post kiam la orienta parto de Armenio estis cedita al la Rusa Imperio de la kaĝaroj post la rezulto de la rusa-persa milito (1804–1813) kaj rusa-persa milito (1826–1828)[3] .
Okcidenta (otomana) Armenio konsistis el ses vilaietoj ( vilâyat-ı sitte): la vilaietoj de Erzurum, Van, Bitlis, Diyarbekir, Kharput, kaj Sivas.
La sorto de Okcidenta Armenio, ofte nomata "La Armena Demando ", estas konsiderata ŝlosila afero en la moderna historio de la armena popolo.
Unua Mondmilito kaj postaj jaroj
[redakti | redakti fonton]La traktatoj resumitaj en 1923 de Ray Stannard Baker , kiu estis gazetara sekretario de Woodrow Wilson dum la Pariza Packonferenco .
Armena genocido
[redakti | redakti fonton]En 1894–1896 kaj 1915 la Otomana Imperio faris sistemajn masakrojn kaj devigis deportadon de armenoj rezultigante la Armenan genocidon. La amasa deportado kaj mortigoj de armenoj komenciĝis printempe 1915. La 24an de aprilo 1915, armenaj intelektuloj kaj komunumestroj estis deportitaj de Konstantinopolo. Depende de la cititaj fontoj, ĉirkaŭ 1 500 000 armenoj estis mortigitaj dum ĉi tiu ago.
Kaŭkaza Kampanjo
[redakti | redakti fonton]Dum la militkampanjo en Kaŭkazio de la Unua Mondmilito, la Rusa Imperio okupis la plej multajn el la armenaj loĝataj regionoj de la Otomana Imperio. La provizora provinca registaro estis establita en okupitaj areoj inter 1915 kaj 1918.
La kaoso kaŭzita de la Rusia revolucio de 1917 ĉesigis ĉiujn rusajn armeajn operacojn kaj rusaj trupoj komencis retiriĝojn. La unua kaj dua kongresoj de okcidentaj armenoj okazis en Erevano en 1917 kaj 1919.
Interkonsento Sazonov–Paléologue
[redakti | redakti fonton]La Interkonsento Sazonov-Paléologue de la 26-a de aprilo 1916 inter rusa ministro pri eksterlandaj aferoj Sergej Sazonov kaj franca ambasadoro en Rusio Maurice Paléologue proponis doni Okcidentan Armenion al Rusio kontraŭ rusa konsento al la Interkonsento Sykes-Picot.
Nuna situacio
[redakti | redakti fonton]Nuntempe Armenio havas neniujn teritoriajn postulojn kontraŭ Turkio, kvankam unu politika partio, la Armena Revolucia Federacio, la plej granda armena partio en la diasporo, postulas la areon donitan al la Respubliko Armenio (1918–1920) de la usona prezidanto Woodrow Wilson arbitra verdikto kadre de la Traktato de Sèvres en 1920, ankaŭ konata kiel Vilsonia Armenio.
Ekde 2000, organiza komitato de la kongreso de heredantoj de okcidentaj armenoj postvivintaj la armenan genocidon aktivas en diasporaj komunumoj.
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ 2011 Census Results, p. 144. National Statistical Service of Republic of Armenia.
- ↑ (2006) Language, Religion and National Identity in Europe and the Middle East: A historical study. Amsterdamo: J. Benjamins, p. 32. ISBN 978-90-272-9351-0.
- ↑ (Marto 2000) Genocide and the Modern Age: Etiology and Case Studies of Mass Death. ISBN 9780815628286.