Partenono
| Partenono | |||
|---|---|---|---|
| Παρθενών | |||
 | |||
| helena templo vidindaĵo Ancient Greek archaeological site (en)  religious building ruin (en) 
| |||
| Bazaj datoj | |||
| Konstrustilo | Dorika ordo • Periptero vd | ||
| Arkitekto | Iktino • Kalikrato • Fidio vd | ||
| Estiĝo | 5-a jarcento a.K.E. | ||
| Lando | Grekio vd
| ||
| Situo | Municipo Ateno | ||
| Situo | |||
| Geografia situo | 37° 58′ 17″ N, 23° 43′ 36″ O (mapo)37.97152723.726601Koordinatoj: 37° 58′ 17″ N, 23° 43′ 36″ O (mapo) | ||
| |||
 Partenono | |||
| Parto de | Akropolo de Ateno vd
| ||
| Posedata de | Grekio vd | ||
Partenono (antikve-greke Παρθενών; greke Παρθενώνας, nome salono de virgulinoj) estis dora templo el la helena altklasika periodo, sanktigata al la diino Atena Parteno (en antikva greka, virga Atena, konsiderita patronino fare de tiamaj atenanoj) kaj ĉefa templo de la Akropolo de la poliso Ateno. La peripteron konstruis la konstruigantoj Iktino kaj Kalikrato de 447 al 432 a. K. dum la regado de Periklo. La templon – tute de blanka marmoro – dekoris riĉaj murpentraĵoj de diaĵoj kaj herooj, valormetaloj kaj la fama kultbildo de Atena kiun skulptis Fidiaso.
Ties konstruado komenciĝis en 447 a.K. kiam la Atena Imperio estis ĉe la pinto de sia povo. Ĝi estis finigita en 438 a.K. kvankam la dekorado de la konstruaĵo pludaŭris ĝis la 432 a.K. Ĝi estas la plej grava survivanta konstruaĵo de Klasika Grekio, ĝenerale konsiderata la zenito de la Dorika ordo. Ties dekoraj skulptaĵoj estas konsiderataj kelkaj el la altaj pintoj de la greka arto. La Partenono estas konsiderata daŭra simbolo de la Antikva Grekio, de la atena demokratio kaj de la okcidenta civilizo,[1] kaj unu el plej grandaj kulturaj monumentoj de la mondo. La Greka Ministerio de Kulturo nune plenumas programon de selekta restaŭrado kaj rekonstruado por sekurigi la stabilecon de la parte ruinigita strukturo.[2]
La Partenono anstataŭis fakte pli malnovan templon de Atena, kiun historiistoj nomigas Pra-Partenonon aŭ Malnovan Partenonon, kiu estis detruita dum la persa invado de 480 a.K. La templo estas arkeoastronomie liniigita al la Hiadoj.[3] Kiel plej grekaj temploj, la Partenono estis uzata kiel trezorejo. Dumtempe, ĝi utilis kiel trezorejo de la Delia Ligo, kiu poste iĝis la Atena Imperio. En la 5a jarcento p.K., la Partenono estis konvertita en kristana preĝejo dediĉita al Virgulino Maria.
Post la otomana konkero, ĝi iĝis moskeo komence de la 1460-aj jaroj. En la 26a de septembro 1687, otomana municiejo ene de la konstruaĵo estis eksplodita de bombardado fare de la venecianoj. La rezulta eksplodo akre damaĝis la Partenonon kaj ties skulptaĵoj: la Partenono preskaŭ detruiĝis. En 1806, Thomas Bruce, 7a Grafo de Elgin forprenis eklkajn el la survivintaj skulptaĵoj kun permeso de la Otomana Imperio. Tiuj skulptaĵoj, nunue konataj kiel Elginaj Marmoroj aŭ pli ĝuste Partenonaj Marmoroj, estis venditaj en 1816 al la Brita Muzeo de Londono, kie ili estas nune ekspoziciataj. Ekde 1983 (pro iniciato de la Prikultura Ministrino Melina Mercouri), la greka registaro postulas la revenon de la skulptaĵoj al Grekio.[4]
La konstruaĵo iĝis parte renovigita ĉirkaŭ 1840.
Etimologio
[redakti | redakti fonton]
La origino de la nomo de la Partenono estas de la greka vorto παρθενών (Partenono), kiu rilatis al la loĝejoj de la "fraŭlaj virinoj" en domo kaj en la kazo de la Partenono ŝajnas estinti uzita komence nur por speciala ĉambro de la templo;[5] estas diskutite kiu ĉambro tio estis kaj kiel la ĉambro akiris sian nomon. La A Greek–English Lexicon de Liddell-Scott-Jones deklaras ke tiu ĉambro estis la okcidenta cella de la Partenono. Jamauri D. Green diras ke la Partenono estis la ĉambro en kiu la peploj prezentitaj al Atena ĉe la Tutatena Festivalo estis teksita per la areforoj, nome grupo de kvar junaj knabinoj elektitaj por servi Atena'n ĉiun jaron.[6] Christopher Pelling asertas ke Atena Parteno eble konstituis diskretan adoradon de Ateno, intime ligite kun, sed ne identa al, tiu de Atena Poliaso.[7] Laŭ tiu teorio, la nomo de la Partenono signifas la "templo de la virgulina diino" kaj rilatas al la kulto de Atena Parteno kiu estis rilata al la templo.[8] La epiteto parthénoj (παρθένος), kies origino ankaŭ estas neklara,[9] signifus "junulino, knabino", sed ankaŭ "virgulino, fraŭla virino"[10] kaj estis aparte uzita por Artemiso, nome la diino de sovaĝaj bestoj, la ĉaso, kaj vegetaĵaro, kaj por Atena, la diino de strategio kaj taktiko, artmetio, kaj praktika racio.[11] Estis ankaŭ sugestite ke la nomo de la templo aludas al la junulinoj (partenoj), kies supera ofero garantiis al la sekureco de la grandurbo.[12]
La unua kazo en kiu la termino Partenono sendube rilatas al la tuta konstruaĵo estas trovita en la verkoj de la oratoro Demosteno de la 4-a jarcento a.K. En 5-a-jarcentaj konstruaĵrakontoj, la strukturo estas simple nomita hej naos ("la templo"). La arkitektoj Mnesiklo kaj Kalikrato laŭdire nomis la konstruaĵon Hekatompodos ("la centpiedulo") en sia perdita disertaĵo pri atena arkitekturo,[13] kaj, en la 4-a jarcento kaj poste, la konstruaĵo estis referita kiel la Hekatompedos aŭ la Hekatompedon same kiel la Partenono; la unua-jarcenta verkisto Plutarko nomis la konstruaĵon la Hekatompedon Partenono.[14]
Ĉar la Partenono estis dediĉita al la greka diino Atena, ĝi foje estis referita kiel la Templo de Minervo, nome la romia nomo por Ateno, precipe dum la 19-a jarcento.[15]
Funkcio
[redakti | redakti fonton]Kvankam la Partenono estas arkitekture templo kaj estas kutime nomita tiel, ĝi ne estas vere templo en la konvencia signifo de la vorto.[16] Malgranda sanktejo estis elfosita ene de la konstruaĵo, en la loko de pli malnova rifuĝejo verŝajne dediĉite al Ateno kiel maniero veni pli proksimen al la diino,[16] sed la Partenono neniam gastigis la adoradon de Atena Poliasa, patronino de Ateno: ties figuro, kiu estis banita en la maro kaj al kiu estis prezentita la peplos, estis olivligna ksoano, situanta ĉe pli malnova altaro sur la norda flanko de la Akropolo.[17]
La statuego de Ateno de Fidiaso ne estis rilatita al iu kulto[18] kaj ne povas esti inspirinta ajnan religian fervoron.[17] Ĝi ne ŝajnis havi ajnan pastrinon, altaron aŭ kultonomon.[19] Laŭ Tucidido, Periklo siatempe nomis la statuon orrezervo, emfazante ke ĝi "enhavas kvardek talentojn de pura oro kaj ke ĝi estis tute forprenebla".[20] La atena ŝtatisto tiel celis ke la metalo, akirita el tiutempa moneraro,[21] povus esti uzita denove sen iu malpieco.[19] La Partenono tiam devus esti rigardita kiel grandioza scenaro por la votstatuo de Fidiaso prefere ol kultejo.[22] Ĝi estas dirita en multaj verkoj de la grekoj ke ekzistis multaj trezoroj stokitaj ene de la templo, kiel ekzemple persaj glavoj kaj malgrandaj statuaĵetoj produktitaj el valormetaloj.
En lastatempa libro, la arkeologo Joan Breton Connelly kontestate argumentis ke tiu "plej granda, plej teknike miriga, brodornamita ornamaĵo, kaj estetike rimarkinda templon iam konita" estis dizajnita por festi epizodon de homofero de greka mitologio.[23][24]
Ekhistorio
[redakti | redakti fonton]Malnova Partenono
[redakti | redakti fonton]
La unua klopodo se temas pri konstrui rifuĝejon por Atena Partena en la loko de la nuna Partenono estis komencita baldaŭ post la Batalo de Maratono (ĉ. 490-488 a.K.) sur solida kalkoŝtona fundamento kiu etendis kaj ebenigis la sudan parton de la Akropola pinto. Tiu konstruaĵo anstataŭigis hekatompedon (signifanta centpiedulon) kaj starintus apud la arkaika templo dediĉita al Atena Poliasa ("de la grandurbo"). La Malnova aŭ Eksa Partenono, kiel ĝi estas ofte referitaj, estis daŭre sub konstruo kiam la la persoj rabis la grandurbon en 480 a.K. kaj eldetruis la Akropolon.[2][25]
La ekzisto de kaj la pra-Partenono kaj de ĝia detruo estis konata de Herodoto,[26] kaj la tamburoj (cilindroj) de ĝiaj kolonoj estis evidente videblaj konstruitaj en la kurtenmuro norde de la Erekteo. Pliaj materialaj signoj de tiu strukturo estis rivelitaj kun la elfosadoj fare de Panagiotis Kavvadias de 1885-90. La rezultoj de tiu elfosejo permesis Wilhelm Dörpfeld, tiam direktoro de la germana Arkeologia Instituto, aserti ke tie ekzistis klara substrukturo al la origina Partenono, nomita Partenono la 1-a fare de Dörpfeld, ne tuj sub la nuna konstruaĵo kiel antaŭe estis supozita.[27] La observado de Dörpfeld estis ke la tri ŝtupoj de la unua Partenono konsistis el du ŝtupoj el Poros-kalkoŝtono, la sama kiel la fundamentoj, kaj ĉefa paŝo de Karha kalkoŝtono kiu estis kovrita per la plej malsupra paŝejo de la Perikla Partenono. Tiu platformo estis pli malgranda kaj iomete en la nordo de la fina Partenono, indikante ke ĝi estis konstruita por tute malsama konstruaĵo, nun tute kovrita inte. Tiu bildo estis iom komplika per la publikigo de la fina raporto sur la 1885-90 elfosadoj, indikante ke la substrukturo estis nuntempa kun la Kimonianaj muroj, kaj implicante pli postan daton por la unua templo.[28]
Se la origina Partenono estis efektive detruita en 480, tio okazigas la demandon de kial la ejo estis lasita ruino dum tridek tri jaroj. Unu argumento implikas la ĵuron ĵurkonfirmitan fare de la grekaj aliancanoj antaŭ la Batalo de Plateo en 479 a.K.[29] deklarante ke la rifuĝejoj detruitaj fare de la la persoj ne estos rekonstruitaj, ĵuro de kiu la atenanoj estis nur liberigitaj per la Paco de Kaliaso en 450.[30] La praktika fakto de la kosto de rekonstruado de Ateno post la persa rabado estas almenaŭ kiel verŝajne kialo. Tamen, la elfosadoj de Bert Hodge Hill igis lin proponi la ekziston de dua Partenono, komencita en la periodo de Kimono post 468 a.K.[31] Hill asertis ke la Karha kalkoŝtona paŝejo kiun Dörpfeld pensis estis la plej alta de la unua Partenono estis fakte la plej malsupra de la tri ŝtupoj de la dua Partenono, kies stilobatan grandecon Hill kalkulis je 23.51 por 66.888 metroj (77.13 ft × 219.45 ft).
Unu malfacileco en datado de la pra-Partenono estas ke dum la elfosado (1885) la arkeologia metodo de seriigo ne estis plene evoluigita; la senatenta fosado kaj replenigado de la ejo kaŭzis perdon de multe da valoraj informoj. Provo dedukti racie de la potpecoj trovitaj sur la akropolo aperis kun la duvoluma studo kiun Graef kaj Langlotz publikigis en 1925-33.[32] Tiu inspiris usonan arkeologon William Bell Dinsmoor por provi provizi limigajn datojn por la temploplatformo kaj la kvin muroj kaŝe sub la re-terasigado de la Akropolo. Dinsmoor finis ke la plej malfrua ebla dato por la Unua Partenono estis neniu pli frue ol 495 a.K., kontraŭdirante la fruan daton donitan fare de Dörpfeld.[33] Plue, Dinsmoor neis ke ekzistis du pra-Partenonoj, kaj ke la nura antaŭ-perikla templo estis tiu kiu Dörpfeld referencis kiel Dua Partenono. Dinsmoor kaj Dörpfeld interŝanĝis vidpunktojn en la American Journal of Archaeology en 1935.[34]
Nuna konstruaĵo
[redakti | redakti fonton]En la mezo de la 5-a jarcento a.K., kiam la atena Akropolo iĝis la sidejo de la Delia Ligo kaj Ateno estis la plej granda kultura centro da sia tempo, Periklo iniciatis ambician konstruentreprenon kiu daŭris la tutan duan duonon de la jarcento. La plej gravaj konstruaĵoj videblaj sur la Akropolo hodiaŭ - la Partenono, la Propileo, la Ereĥteiono kaj la templo de Atena Nike - estis konstruitaj dum tiu periodo. La Partenono estis konstruita sub la ĝenerala inspektado de la artisto Fidiaso, kiu ankaŭ ricevis pagendaĵon pro la skulpta ornamado. La arkitektoj Iktino kaj Kalikrato komencis sian laboron en 447 a.K., kaj la konstruaĵo estis konsiderinde kompletigita ĉirkaŭ 432, sed laboroj pri la ornamadoj daŭris ĝis minimume la jaro 431. Kelkaj el la financaj raportoj por la Partenono pluvivas kaj montras ke la plej granda ununura elspezo transportis la ŝtonon el Monto Penteliko, proksimume 16 kilometroj (9.9 mejl.) for de Ateno, ĝis la Akropolo. La financo estis parte tirita de la trezoro de la Delia Ligo, kiu estis translokigita de la Tuthelena rifuĝejo ĉe Deloso al la Akropolo en 454 a.K.
La konstruo kaj la ekstera vidaĵo
[redakti | redakti fonton]
La partenono havas longecon de 72 metroj kaj larĝo de 34 metroj (2.448 kvadrataj metroj). Ĝi apartenas al tipo de periptero kiu konsistas de rektangula kerna konstruaĵo (naos), ĉiuflanke ĉirkaŭata de dorika kolonaro (la hipostilo okstila): 8 kolonoj laŭlarĝe, 15 laŭlonge kaj ene de la kolonaroj, ĉiufoje 4 kolonoj al la interno de la hipostilo, antaŭ la portalojn. Ĝi konsistas tial de sume 50 kolonojn.
La kompleta entablemento estis dekorita per figursenca friso. La 160 metrojn longa iona friso, ĉirkaŭe la kernan konstruaĵon, priskribas la panatenajn festivalojn. Reliefo de la orienta flanko priskribas junan knabinon kiu transdonas peplos (antikva dammantelo) al unu de atenaj oficistoj. La ĉiujaraj panatenaj festivaloj pintis en ĉi tiu transdono.
La certe plej interesa reliefo el la eksterna friso priskribas la batalon de lapito kontraŭ centaŭron. Elorigine la entablemento estis senarabeska ĝis la atena plastikisto Fidiaso skulptis ĉiujn 92 surpentrajn metopojn (ortangulaj, marmoraj slaboj kiu formigas parte la freton) en 433 a.K.
La interna ekipaĵo
[redakti | redakti fonton]La partenono estis interne disa; ambaŭ ĉambroj havas altecon de ĉirkaŭ 19 metroj. La plafono estis ambaŭflanke ruĝe-brune panela.
La suda portalo kondukis en sanktejon kiun subtenis kvar kolonoj. De la tiama interna ekipaĵo oni scias nenion certan. En la interno estis elementoj de ionika ordo.
Jam de cent metroj da interspaco al templo oni rekonas la grandan kultbildon de Atena Parthenos, kiun skulptis Fidiaso inter 447 kaj 438 a.K. La statuo estis proksimume dek unu metrojn alta. La kerno de la figuro estis el ligno, sed la eksteraĵo estis el valormetaloj, eburo kaj juvelŝtonoj. En la dekstra mano la kultbildo teniĝis nikeon (niké, diaĵo de venko) el eburo kaj oro. La soklon dekoris reliefo kun la bildaĵo de la naskiĝo de Pandora. La kompleta verko de Fidiaso staris meze de malprofunda akvobaseno kiu estis ĉirkaŭata de dek ses kolonojn. La enira lunlumo reflektis sur la skulpto tra tian basenon. La stranga brileto kiu heligis la ĉambron emfazis la ĉeestantan diecon.
La skulpto estis perdata en la kvara jarcento dum transporto al Konstantinopolo. Ĝia ekzistado estis pruvita pere de bildojn sur vazoj, moneroj kaj vojaĝimpresoj.
Pli posta historio
[redakti | redakti fonton]
Fina antikveco
[redakti | redakti fonton]Grava incendio ekis en la Partenono baldaŭ post la mezo de la 3-a jarcento p.K.[35][36] kiuj detruis la tegmenton de la Partenono kaj multe de la interno de la rifuĝejo.[37] Riparoj estis faritaj en la 4a jarcento p.K., eventuale dum la regado de Juliano la Apostato.[38] Nova ligna tegmento el argilaj kaheloj estis instalita por kovri la rifuĝejon. Ĝi verŝis ĉe pli granda inklino ol la origina tegmento kaj forlasis la flankojn de la konstruaĵo eksponitaj.[37]
La Partenono supervivis kiel templo dediĉita al Atena por la venontaj mil jaroj ĝis Teodozio la 2-a dekretis en 435 p.K. ke ĉiuj paganaj temploj en la Orientromia imperio estu fermitaj.[39] Ĉe iu punkto en la 5a jarcento, la bonega skulptaĵo de Ateno estis prirabita fare de unu el la imperiestroj kaj prenita al Konstantinopolo, kie estis poste detruite, eventuale dum la sieĝo de Konstantinopolo dum la 4-a Krucmilito en 1204 p.K.[40]
Kristana preĝejo
[redakti | redakti fonton]La Partenono estis alikonstruita en kristana preĝejo en la fina jardeko de la 6a jarcento p.K.[41] iĝanta la Preĝejo de la Parthenos Maria (Virgulino Maria), aŭ la Eklezio de la Dipatrino (Patrino de dio). La orientiĝo de la konstruaĵo estis ŝanĝita por turni kontraŭ la oriento; la ĉefa enirejo estis metita ĉe la okcidenta parto de la konstruaĵo kaj la kristana altaro kaj ikonostazo estis situanta direkte al la orienta flanko de la konstruaĵo najbara al absido konstruita kie la pronaos de la templo antaŭe estis situanta.[42][43][44] Granda centra portalo kun ĉirkaŭaj flankaj pordoj estis farita en la muro disigante la cella, kiu iĝis la navo de la preĝejo, de la malantaŭa kamero, la nartekso de la preĝejo.[42] La interspacoj inter la kolonoj de la opistodomo kaj la kolonhalo estis muritaj supre kvankam kelkaj pordejoj daŭre permesis aliron.[42] Ikonoj estis pentritaj sur la muroj kaj multaj kristanaj surskriboj estis ĉizitaj en la kolonojn de la Partenono.[38] Tiuj renovigadoj neeviteble kaŭzis la forigon kaj disvastigon de kelkaj el la skulptaĵoj. La prezentitaj dioj estis aŭ eventuale reinterpretitaj laŭ kristana temo, aŭ forigitaj kaj detruitaj.
La Partenono iĝis la kvara plej grava kristana pilgrima celloko en la orienta Romia Imperio post Konstantinopolo, Efezo kaj Tesaloniko.[45] En 1018, la imperiestro Basileios la 2-a Bulgaroktonos venis pilgrimade al Ateno rekte post sia fina venko super la bulgaroj, do temis pri la sola celo de devotado ĉe la Partenono.[45] En mezepokaj grekaj rakontoj ĝi estas nomita la Templo de Dipatrino Ateniotisa kaj ofte nerekte referita kiel fama sen klarigi precize al kiu templo oni aludis, tiel establante ke ĝi estis efektive bonkonata.[45]
Dum la latina okupo, ĝi iĝis dum proksimume 250 jaroj katolika preĝejo de La Dipatrino. Dum tiu periodo turo, utiligita aŭ kiel gardoturo aŭ sonorilturo kaj enhavanta spiralan koridoron, estis konstruita ĉe la sudokcidenta angulo da la cella, kaj volbitaj tomboj estis konstruitaj sub la planko de la Partenono.[46]
Islama moskeo
[redakti | redakti fonton]En 1456, otomanaj turkaj trupoj invadis Atenon kaj sieĝis florencan armeon kiu estis defendanta la Akropolon ĝis junio 1458, kiam ĝi kapitulacis al la turkoj.[47] Turko eble iom reestigis la Partenonon al la grekaj kristanoj por daŭra uzado kiel preĝejo.[48] Iom da tempo antaŭ la fino de la 15a jarcento la Partenono iĝis moskeo.[49][50]
La precizaj cirkonstancoj sub kiuj la turkoj transprenis ĝin por uzo kiel moskeo estas neklaraj; unu raporto deklaras ke Mehmedo la 2-a ordonis ĝian konvertiĝon kiel puno pro atenana konspiro kontraŭ otomana regado.[51] La absido iĝis mihrabo,[52] la turo antaŭe konstruita dum la katolika okupo de la Partenono estis plialtigita por iĝi minareto,[53] minbaro estis instalita,[42] la kristanaj altaro kaj ikonostazo estis forigitaj, kaj la muroj estis blankkalkitaj por kovri ikonojn de kristanaj sanktuloj kaj alia kristana figuraĵo.[54]
Malgraŭ la ŝanĝoj akompanantaj la konvertiĝon de la Partenono en preĝejo kaj poste moskeo, ĝia strukturo restis baze sendifekta.[55] En 1667 la turka vojaĝanto Evliya Çelebi esprimis mirindiĝon ĉe la skulptaĵoj de la Partenono kaj metafore priskribis la konstruaĵon "kiel iun nekonkereblan fortikaĵon ne faritan fare de homa agentejo".[56] Li kunmetis poezian petegon laŭ kiu ĝi, kiel "laboro malpli de homaj manoj ol de Ĉielo mem, devus resti starante por ĉiu tempo".[57] La franca artisto Jacques Carrey en 1674 vizitis la Akropolon kaj skizis la skulptajn ornamadojn de la Partenono.[58] Komence de 1687, inĝeniero nomita Plantier skizis la Partenonon por la franca Graviers d' Ortières.[37] Tiuj bildigoj, precipe tiuj faritaj fare de Carrey, disponigas gravajn, kaj foje la nurajn, signojn de la kondiĉo de la Partenono kaj ĝiaj diversaj skulptaĵoj antaŭ la ruiniĝo kiun ĝi suferis fine de 1687 kaj la posta tumultrabado de ĝiaj artobjektoj.[58]
Detruo
[redakti | redakti fonton]
En 1687, la Partenono estis grandskale difektita en la plej granda katastrofo kiu trafis ĝin en ĝia longa historio.[38] La venecianoj sendis ekspedicion fare de Francesco Morosini por ataki Atenon kaj konkeri la Akropolon. La otomanaj turkoj fortikigis la Akropolon kaj utiligis la Partenonon kiel municiejon - malgraŭ esti avertitaj de la danĝeroj de tiu uzado per la eksplodo (1656) kiu grave difektis la Propileon - kaj kiel ŝirmejo por membroj de la loka turka komunumo.[59] La 26an de septembro venecia obuso, pafita de la Monteto Filopapo, eksplodigis la municiejon, kaj la konstruaĵo estis parte detruita.[60] La eksplodo krevigis la centran parton de la konstruaĵo kaj igis la murojn de la cella diseriĝi en rubon.[55] Greka arkitekto kaj arkeologo Kornilia Chatziaslani skribas tion "... tri el la kvar muroj de la rifuĝejo preskaŭ kolapsis kaj tri-kvinonoj de la skulptaĵoj de la friso falis. Nenio de la tegmento ŝajne restis surloke. Ses kolonoj de la suda flanko falis, ok de la nordo, same kiel kio ajn restis de orienta verando, krom unu kolono. La kolonoj renvers(iĝ)is kun ili la grandegajn marmorarkitravojn, triglifojn kaj metopojn."[37] Proksimume tri cent homoj estis mortigitaj en la eksplodo, kiu ĵetdisigis marmorfragmentojn super proksimaj turkaj defendantoj[59] kaj kaŭzis grandajn incendiojn kiuj brulis ĝis la sekva tago kaj konsumis multajn hejmojn.[37]
Raportoj skribitaj tiutempe konfliktas pri ĉu tiu detruo estis konscia aŭ neintencita; unu tia raporto, skribita fare de la germana oficiro Sobievolski, asertas ke turka dizertinto rivelis al Morosini la uzadon al kiu la turkoj metis la Partenonon atendante ke la venecianoj ne celus konstruaĵon de tia historia graveco. Morosini laŭdire respondis direktante sian artilerion por alstrebi la Partenonon.[37][59] Poste, Morosini serĉis prirabi skulptaĵojn de la ruino kaj kaŭzis plian difekton en la procezo. Skulptaĵoj de la ĉevaloj de Pozidono kaj Atena falis al la grundo kaj frakasis kiam liaj soldatoj provis dekroĉi ilin de la okcidenta frontono de la konstruaĵo.[43][61]
La sekvan jaron, la venecianoj forlasis Atenon por eviti konflikton kun granda forto kiun la turkoj kunvenigis ĉe Ĥalkida; en tiu tempo, la venecianoj pripensis eksplodigi tion kio restis de la Partenono kune kun la resto de la Akropolo por nei ĝian pli malproksiman uzadon kiel fortikaĵo al la turkoj, sed tiu ideo ne estis traktita.[59]
Post kiam la turkoj rekaptis la Akropolon ili uzis iom el la rubo produktita per tiu eksplodo por konstrui pli malgrandan moskeon ene de la areo de la ruinita Partenono.[62] Por la venonta jarcento kaj duono, partoj de la restanta strukturo estis prirabitaj por konstrumaterialo kaj ajnaj ceteraj objektoj de valoro.[63]
La 18-a jarcento estis periodo de otomana stagno; kiel rezulto, multaj pli da eŭropanoj trovis aliron al Ateno, kaj la pitoreskaj ruinoj de la Partenono estis multe tiritaj kaj pentritaj, spronante pliiĝon je filhelenismo kaj helpante stimuli simpation en Britio kaj Francio por greka sendependeco. Inter tiuj fruaj vojaĝantoj kaj arkeologoj estis James Stuart kaj Nicholas Revett, kiuj estis komisiitaj fare de la Society of Dilettanti (Socio de Diletantoj) por studi la ruinojn de klasika Ateno. Kion ili produktis estis la unuaj laŭmezuraj desegnaĵoj de la Partenono publikigitaj en 1787 en la dua volumo de Antiquities of Athens Measured and Delineated. En 1801, la brita ambasadoro en Konstantinopolo, la Grafo de Elgin, akiris kritikindan edikton de la sultano, kies ekzisto aŭ kies legitimeco ne estis pruvitaj ĝis hodiaŭ, por havigi montrojn kaj desegnaĵojn de la antikvaĵoj sur la Akropolo, disfaligi lastatempajn konstruaĵojn se tio estis necesa por rigardi la antikvaĵojn, kaj por forigi skulptaĵojn de ili.
Sendependa Grekio
[redakti | redakti fonton]
Kiam sendependa Grekio akiris kontrolon de Ateno en 1832, la videbla sekcio de la minareto estis disfaligita; nur ĝia bazo kaj spirala koridoro supren al la nivelo de la arkitravo restis sendifektaj.[64] Baldaŭ ĉiuj mezepokaj kaj otomanaj konstruaĵoj sur la Akropolo estis detruitaj. Tamen, la bildo de la malgranda moskeo ene de la cella de la Partenono estis konservita en la foto de Joly de Lotbinière, publikigita en Excursions Daguerriennes de Lerebours en 1842: la unua foto de la Akropolo.[65] La areo iĝis historia distrikto kontrolita fare de la greka registaro. Hodiaŭ ĝi altiras milionojn da turistoj ĉiun jaron, kiuj vojaĝas supren laŭ la pado ĉe la okcidenta parto de la Akropolo, tra la reestigita Propileo, kaj supren laŭ la Panatena Vojo al la Partenono, kiu estas ĉirkaŭita de malalta barilo por malhelpi difekton.
Disputo pri la Marmoroj
[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Elginaj Marmoroj.
La disputo centriĝas ĉirkaŭ la Partenonaj Marmoroj forigitaj fare de la Grafo de Elgin, kiuj estas en la Brita Muzeo. Kelkaj skulptaĵoj de la Partenono estas ankaŭ en la Luvro en Parizo, en Kopenhago, kaj aliloke, sed pli ol kvindek procentoj estas en la Akropola Muzeo en Ateno.[8][66] Kelkaj daŭre povas esti viditaj sur la konstruaĵo mem. La greka registaro kampanjis ekde 1983 por ke la Brita Muzeo resendu la skulptaĵojn al Grekio.[66] La Brita Muzeo firme rifuzis resendi la skulptaĵojn,[67] kaj sinsekvaj britaj registaroj estis nevolaj devigi la muzeon fari tion (kio postulus leĝaron). Tamen, negocadoj inter altrangaj reprezentantoj de grekaj kaj britaj kulturaj ministerioj kaj siaj laŭleĝaj konsilistoj okazis en Londono la 4an de majo 2007. Tiuj estis la unuaj gravaj intertraktadoj dum pluraj jaroj, kaj ekzistis espero ke la du flankoj povas movi paŝon pli proksime al rezolucio.[68]
La Partenono kaj Esperanto
[redakti | redakti fonton]En la kvina kanto de la verko de Abel Montagut nome Poemo de Utnoa okazas asembleo de la Gobanoj (eksterteranoj). Tie oni akceptas, ke oni plikuraĝigu la malfortigitan Utnoan (nome la ĉefrolulo Noa) pere de la drogo anoŭdo. Inna malsupreniras kaj liveras ĝin al Noa. Je ties efiko aperas antaŭ li la poeto Valmikio kiu montras al li la enormajn atingojn de la estonta homaro, se li sukcesas savi ĝin, nome, en Azio, el Ĉina Murego al insulo Srilanko. Poste aperas la japana pentristo Hokusajo kiu siavice montras aliajn mirindaĵon el Azio. Kaj poste venas la vico de Fidiaso, kiu montras mirindaĵojn el Eŭropo. Jen kiel oni prezentas la Partenonon:
- Ili spirfluge venas super multhoman Atenon,
- kie la Partenono en Akropolo sublimas
- kun di-statuoj flankaj kaj la frontonoj aludaj.
- Jen Atenea Templo, jen Dioniza Teatro,
- sur roko elĉizita, l'Ereĥteiono voluta
- kun nobla kolonaro de l'Kariatida Portiko.
- Muregoj, monumentaj pordoj, triumfaj arkaĵoj
- kaj temploj ĉirkaŭstaras la Telesterjon unikan.[69]
Apudaj konstruaĵoj sur la Akropolo
[redakti | redakti fonton]Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]Notoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ Beard, Mary. (2010) The Parthenon. Profile Books, p. 118. ISBN 1847650635.
- ↑ 2,0 2,1 Ioanna Venieri: "la akropolo de Ateno", jen greke Arkivigite je 2021-04-20 per la retarkivo Wayback Machine kaj jen en angla traduko Arkivigite je 2019-10-24 per la retarkivo Wayback Machine, eldonisto la Kultura Ministerio de Grekio, alirita la 11-an de januaro 2022
- ↑ E. Boutsikas and R. Hannah. (Februaro de 2012) Aitia, Astronomy and the timing of the Arrhephoria. The Annual of the British School at Athens, pp.1-13.
- ↑ Greece urges Britain to return sculptures. UPI.com (22a de junio 2009). Alirita 29a de junio 2009.
- ↑ παρθενών, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus Digital Library
- ↑ Hurwit 200, pp. 161–163.
- ↑ Pruvaro montris ke adorejo kun altaro antaŭ-data el la Malnova Partenono, respektata, aligita kaj rekonstruita en la norda pteron (flanko) de Partenono (Pelling, Greek Tragedy and the Historian, 169).
- ↑ 8,0 8,1 Parthenon, Encyclopaedia Britannica.
- ↑ Parthenon, Online Etymology Dictionary
- ↑ παρθένος, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus Digital Library
- ↑ Frazer, The Golden Bough, 18
- ↑ Whitley, The Archaeology of Ancient Greece, 352
- ↑ Harpokrationo.
- ↑ Plutarko, Periklo 13.4.
- ↑ Encyclopaedia Britannica, 1878
- ↑ 16,0 16,1 S. Deacy, Athena, Routledge, 2008, p.111.
- ↑ 17,0 17,1 Burkert, Greek Religion, Blackwell, 1985, p.143.
- ↑ MC. Hellmann, L'Architecture grecque. Architecture religieuse et funéraire, Picard, 2006, p.118.
- ↑ 19,0 19,1 B. Nagy, "Athenian Officials on the Parthenon Frieze", AJA, Vol.96, No.1 (January 1992), pp.55.
- ↑ Tucidido 2.13.5. Konsultita la 11an de septembro 2008.
- ↑ S. Eddy, "The Gold in the Athena Parthenos", AJA, Vol.81, No.1 (Winter, 1977), pp.107–111.
- ↑ B. Holtzmann kaj A. Pasquier, Histoire de l'art antique : l'art grec, École du Louvre, Réunion des musées nationaux and Documentation française, 1998, p.177.
- ↑ Joan Breton Connelly, The Parthenon Enigma, New York, Knopf, 2014, p. 35
- ↑ Daniel Mendelsohn, "Deep Frieze", The New Yorker, 14a de aprilo 2014
- ↑ Hurwit 2005, p. 135
- ↑ Herodotus Histories, 8.53
- ↑ W. Dörpfeld, "Der ältere Parthenon", Ath. Mitteilungen, XVII, 1892, p. 158-89 and W. Dörpfeld, "Die Zeit des älteren Parthenon", AM 27, 1902, 379–416
- ↑ P. Kavvadis, G. Kawerau, Die Ausgrabung der Acropolis vom Jahre 1885 bis zum Jahre 1890 (germane; "La elfosado de la Akropolo de 1885 ĝis 1890"), 1906
- ↑ NM Tod, A Selection of Greek Historical Inscriptions II, 1948, no. 204, lines 46–51, La aŭtenteco de tiu estas disputata, tamen; vidu ankaŭ P. Siewert, Der Eid von Plataia (Munich 1972) 98–102
- ↑ See Minott Kerr, "The Sole Witness": The Periclean Parthenon
- ↑ B. H. Hill, "The Older Parthenon", AJA', XVI, 1912, 535–58
- ↑ B. Graef, E. Langlotz, Die Antiken Vasen von der Akropolis zu Athen ("La antikvaj vazoj de la Akropolo en Ateno"), Berlino 1925–33
- ↑ W. Dinsmoor, "The Date of the Older Parthenon", AJA, XXXVIII, 1934, 408–48
- ↑ W. Dörpfeld, "Parthenon I, II, III", AJA, XXXIX, 1935, 497–507, kaj W. Dinsmoor, AJA, XXXIX, 1935, 508–9
- ↑ Introduction to the Parthenon Frieze. National Documentation Centre (Greka Ministerio de Kulturo). Arkivita el la originalo je 2012-10-28. Alirita 14a de aŭgusto de 2012. Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2012-10-28. Alirita 2014-10-29.
- ↑ Freely 2004, p. 69. "According to one authority, John Travlos, this occurred when Athens was sacked by the Heruli in AD 267, at which time the two-tiered colonnade in the cella was destroyed." (angle: "Laŭ unu aŭtoritato, John Travlos, tio okazis kiam Ateno estis prirabita fare de la heruloj en 267 p.K., en kiu tempo la du-tavola kolonaro en la cella estis detruita. ")
- ↑ 37,0 37,1 37,2 37,3 37,4 37,5 Chatziaslani, Kornilia. Morosini in Athens. Archaeology of the City of Athens. Alirita 14a de aŭgusto 2012.
- ↑ 38,0 38,1 38,2 The Parthenon. Acropolis Restoration Service. Alirita 14a de aŭgusto de 2012.
- ↑ Freely 2004, p. 69.
- ↑ Cremin, Aedeen. (2007) Archaeologica. Frances Lincoln Ltd.. ISBN 9780711228221. [rompita ligilo]
- ↑ Freely 2004, p. 69 "Some modern writers maintain that the Parthenon was converted into a Christian sanctuary during the reign of Justinian (527-65)...But there is no evidence to support this in the ancient sources. The existing evidence suggests that the Parthenon was converted into a Christian basilica in the last decade of the sixth century." (angle: "Kelkaj modernaj verkistoj asertas ke la Partenono estis konvertita en kristanan sanktejon dum la regado de Justiniano (527-65) ... Sed ekzistas neniu indico por apogi tion en la antikvaj fontoj. La ekzistanta indico indikas ke la Partenono estis konvertita en kristanan bazilikon en la lasta jardeko de la sesa jarcento.")
- ↑ 42,0 42,1 42,2 42,3 Freely 2004, p. 70.
- ↑ 43,0 43,1 Hollis 2009, p. 21.
- ↑ Hurwit 2000, p. 293.
- ↑ 45,0 45,1 45,2 Anthony Kaldellis Associate Professor (Department of Greek and Latin, The Ohio State University), A Heretical (Orthodox) History of the Parthenon Arkivigite je 2009-08-24 per la retarkivo Wayback Machine, p.3
- ↑ Hurwit 2000, p. 295
- ↑ Babinger, Franz. (1992) Mehmed the Conqueror and His Time. Princeton University Press, p. 159–160. ISBN 9780691010786.
- ↑ Tomkinson, John L.. Ottoman Athens I: Early Ottoman Athens (1456 - 1689). Anagnosis Books. Arkivita el la originalo je 2012-07-29. Alirita 14a de aŭgusto 2012. "In 1466 the Parthenon was referred to as a church, so it seems likely that for some time at least, it continued to function as a cathedral, being restored to the use of the Greek archbishop." (angle: "En 1466 la Partenono estis referita kiel preĝejo, tiel ke ŝajnas verŝajne ke almenaŭ por iom da tempo ĝi daŭre funkciis kiel katedralo, estante reestigita al la uzo de la greka ĉefepiskopo.")
- ↑ Tomkinson, John L.. Ottoman Athens I: Early Ottoman Athens (1456 - 1689). Anagnosis Books. Arkivita el la originalo je 2012-07-29. Alirita 14a de aŭgusto 2012. "Some time later - we do not know exactly when - the Parthenon was itself converted into a mosque." (angle: "Iom poste - ni ne scias precize kiam - la Partenono mem estis konvertita en moskeon.")
- ↑ D'Ooge 1909, p. 317. "The conversion of the Parthenon into a mosque is first mentioned by another anonymous writer, the Paris Anonymous, whose manuscript dating from the latter half of the fifteenth century was discovered in the library of Paris in 1862." (angle: "La konvertiĝo de la Partenono en moskeon unue estas menciita fare de alia anonima verkisto, la parita anonimulo, kies manuskripto el la lasta duono de la 15-a jarcento estis malkovrita en la biblioteko de Parizo en 1862.")
- ↑ (1893) “A History of the Akropolis of Athens”, The American journal of archaeology and of the history of the fine arts 8, p. 546–547.
- ↑ Hollis 2009, p. 33.
- ↑ Bruno, Vincent J.. (1974) The Parthenon. W.W. Norton & Company, p. 172. ISBN 9780393314403.
- ↑ D'Ooge 1909, p. 317.
- ↑ 55,0 55,1 Fichner-Rathus, Lois. (2012) Understanding Art, 10‑a eldono, Cengage Learning, p. 305. ISBN 9781111836955.
- ↑ Stoneman, Richard. (2004) A Traveller's History of Athens. Interlink Books, p. 209. ISBN 9781566565332.
- ↑ (Novembro–Decembro 2008) “I, Marble Maiden”, Saudi Aramco World 59, p. 36–41. Arkivigite je 2012-08-01 per la retarkivo Wayback Machine
- ↑ 58,0 58,1 T. Bowie, D. Thimme, The Carrey Drawings of the Parthenon Sculptures, 1971
- ↑ 59,0 59,1 59,2 59,3 Tomkinson, John L.. Venetian Athens: Venetian Interlude (1684-1689). Anagnosis Books. Arkivita el la originalo je 2013-10-04. Alirita 14a de aŭgusto 2012.
- ↑ Theodor E. Mommsen, The Venetians in Athens and the Destruction of the Parthenon in 1687, American Journal of Archaeology, Vol. 45, No. 4 (Oktobro – Decembro 1941), pp. 544–556
- ↑ Palagia, Olga. (1998) The Pediments of the Parthenon, 2‑a eldono, BRILL. ISBN 9789004111981.[rompita ligilo]
- ↑ Tomkinson, John L.. Ottoman Athens II: Later Ottoman Athens (1689-1821). Anagnosis Books. Alirita 14a de aŭgusto 2012.
- ↑ Grafton, Anthony. (2010) The Classical Tradition. Harvard University Press. ISBN 9780674035720.
- ↑ Murray, John. (1884) Handbook for travellers in Greece, Volume 2. Oxford University Press, p. 317.
- ↑ Neils, The Parthenon: From Antiquity to the Present, 336– la foto estis farita en oktobro de 1839
- ↑ 66,0 66,1 Greek Premier Says New Acropolis Museum to Boost Bid for Parthenon Sculptures Arkivigite je 2007-02-21 per la retarkivo Wayback Machine, International Herald Tribune
- ↑ The Parthenon Sculptures: The Position of the British Museum Truistees and Common Misconceptions. The British Museum. Alirita 18a de aprilo 2009.
- ↑ Talks Due on Elgin Marbles Return, BBC News
- ↑ Abel Montagut, Poemo de Utnoa. Pro Esperanto. Vieno, 1993. ISBN 3-85182-007-X. 225 p., p. 118.
Literaturo
[redakti | redakti fonton]
- M.-C. Amouretti kaj F. Ruzé, Le Monde grec antique, Paris, Hachette, 1978, (ISBN 2.01.007497.1).
- Acropolis Restoration. The CCAM Interventions, Londres, R. Economakis, 1994.
- Parthenon-Kongress Basel, Mayence, E. Berger, 1984.
- J. Baelen, Chronique du Parthénon. Guide historique de l'Acropole, Paris, Les Belles-Lettres, 1956 (ISBN 978-2-251-33200-0).
- E. Berger, The Parthenon in Basel: Dokumentation zu den Metopen, Mayence, 1986.
- F. Brommer, The Sculptures of the Parthenon, Londres, Thames & Hudson, 1979.
- B. Holtzmann, L'Acropole d'Athènes, Monuments, cultes et histoire du sanctuaire d'Athéna Polias, Paris, Picard, 2003. (ISBN 978-2-7084-0687-2).
- Jenifer Neils (dir.), The Parthenon : from Antiquity to the Present, Cambridge, Cambridge University Press, 2005, 454 p. (ISBN 978-0-521-82093-6)
- Robert Ousterhout, « "Bestride the Very Peak of Heaven": The Parthenon After Antiquity », en Jenifer Neils (dir.), The Parthenon: from Antiquity to the Present, Cambridge, Cambridge University Press, 2005, 454 p. (ISBN 978-0-521-82093-6)
- François Queyrel, Le Parthénon, Un monument dans l'Histoire, Paris, Bartillat, 2008 (ISBN 978-2-84100-435-5)
- Laurent Saget, « La Parthénos de Phidias en lumière », en Chronozones no 11 (2005), Lausanne, UNIL/IASA, (ISSN 1422-5247).
- Les secrets du Parthénon, de Gary Glassman, Arte, 2008, 78 minutes [rete]
- Beard, Mary. The Parthenon. Harvard University: 2003. ISBN 0-674-01085-X.
- Cosmopoulos, Michael (eldonisto). The Parthenon and its Sculptures. Cambridge University: 2004. ISBN 0-521-83673-5.
- Queyrel, François Le Parthénon, Un monument dans l'Histoire. Bartillat, 2008. ISBN 978-2-84100-435-5.
- Papachatzis, Nikolaos D. Pausaniou Ellados Periegesis- Attika Athens, 1974.
- Tournikio, Panayotis. Parthenon. Abrams: 1996. ISBN 0-8109-6314-0.
- Traulos, Ioannis N. I Poleodomike ekselikses ton Athinon Athens, 1960 ISBN 960-7254-01-5
- Woodford, Susan. The Parthenon. Cambridge University: 1981. ISBN 0-521-22629-5.
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- Ĉi tiu artikolo legita esperante ĉe YouTube
- Akropolo de Ateno: Partenono Arkivigite je 2013-09-18 per la retarkivo Wayback Machine (oficiala retejo kun horaro, enirbiletoj kaj informaro)
- (Helena Ministerio de Kulturo) Akropola Restaŭrprojekto Arkivigite je 2013-11-24 per la retarkivo Wayback Machine
- (Helena Ministerio de Kulturo) Partenona Friso
- UNESCO– Akropolo de Ateno
- Metropolitan Government of Nashville and Davidson County – The Parthenon Arkivigite je 2013-01-28 per la retarkivo Wayback Machine
- The Athenian Acropolis de Livio C. Stecchini (Internet Archive)
- The Friends of the Acropolis
- Illustrated Parthenon Marbles – Dro. Janice Siegel, Department of Classics, Hampden-Sydney College, Virginia
- Parthenon:description, fotaro
Filmetoj
[redakti | redakti fonton]- A Wikimedia video of the main sights of the Athenian Acropolis
- Secrets of the Parthenon Filmeto de Public Broadcasting Service, ĉe YouTube
- Parthenon de Costas Gavras
- Historio de Akropolo kaj Partenono el greka televidprogramo "Η Μηχανή του Χρόνου" (Tempomaŝino) greke
