Pierre Louis Moreau de Maupertuis
.jpg)
Pierre Louis Moreau de Maupertuis, naskiĝinta en 1698[1] ĉe Saint-Jouan-des-Guérets proksime de Saint-Malo kaj mortinta en Bazelo la 27an de julio 1759, estis filozofo, matematikisto, fizikisto, astronomo kaj naturalisto el Francio de la 17a kaj 18a jarcentoj kiu kontribuis elstare al la disvastigo de la teorioj de Newton ekster Anglio.
Li iĝis musketisto sed poste abandonis tiun profesion por dediĉi sin al la matematiko kaj al naturaj sciencoj.
Li estris ekspedicion al Laplando en 1736-1737.
Ideo de lingvo internacia
[redakti | redakti fonton]Same kiel lia samtempulo Leibniz (1646-1716), li ankaŭ interesiĝis pri la ideo de konstruita internacia lingvo, ne nacia. Lia eseo (1740) "Réflexions philosophiques sur l’origine des langues" (Filozofiaj pripensoj pri la origino de la lingvoj) estas legebla en la malnova franca sur la retejo Gallica de la Nacia Biblioteko de Francio. En lia “Dissertation sur les differents moyens dont les hommes se sont servis pour exprimer leurs idées“ (Disertacio pri la apartaj rimedoj, kiujn uzis la homoj por esprimi siajn ideojn — 1756) sub ĉapitro XLV aperas kelkaj bazaj reguloj aŭ proponoj de tiu sciencisto por internacia lingvo, ekzistantaj en Esperanto — publikigita 131 jarojn poste, en 1887. Kaj Esperanto estos 131-jara en 2018.
Publikaĵoj
[redakti | redakti fonton]
Liaj ĉefaj verkoj estas la jenaj:
- Discours sur la figure des astres (Paris, 1732).
- La Figure de la Terre, déterminée par les Observations de Messieurs Maupertuis, Clairaut, Camus, Le Monnier & de M. l’Abbé Outhier, accompagnés de M. Celsius. (Paris, 1738).
- Discours sur la parallaxe de la Lune, pour perfectionner la Théorie de la Lune et celle de la Terre. (Paris, 1741).
- Éléments de la géographie (Paris, 1742).
- Lettre sur la comète de 1742 (Paris, 1742).
- Astronomie nautique ou élémens d’Astronomie, tant pour un observatoire fixe, que pour un observatoire mobile. (Paris, 1743, 1745 kaj 1746).
- Ouvrages divers… Elemens de Géographie. Discours sur les différentes figures des Corps Célestes. Discours sur le Parallaxe de la Lune et Lettre sur la Comète (Amsterdam, 1744).
- Vénus physique (Paris, 1745).
- Essai de Philosophie morale. (Berlin, 1749. Leyde, 1751 ; Jean-Max Liandier, L'Harmattan, Paris, 2010).
- Essai de Cosmologie (Amsterdam, 1750. Leyde, 1751).
- Dissertatio inauguralis metaphysica, de universali naturæ systemate, pro gradu doctoris habita (Erlangen, 1751). Publikigita laŭ la falsa nomo «Doctor Baumann».
- Essai sur la formation de corps organisés (Paris - Berlin, 1754). Traduko de la Dissertatio, publikigita ankaŭ ĉe la kompleta verkaro laŭ la titolo Système de la nature.
Liaj Œuvres estis publikigitaj en 1752 en Dresdeno; en 1756 kaj en 1768 en Liono.
Kelkaj tekstoj en la reto
- Voyage en Laponie, [url=http://www.archive.org/stream/oeuvresdemdemau01maupgoog#page/n194/mode/2up]
- Voyage au Cercle Pôlaire, [1]
- Sur le langage, [url=http://www.bookmine.org/memoirs/langage.html[rompita ligilo]]
Notoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ La preciza dato de la naskiĝo de Maupertuis estas nekonata sed la dato de lia bapto estis la 28an de septembro 1698.
Bibliografio
[redakti | redakti fonton]- La Beaumelle, Vie de Maupertuis, Paris, 1856.
- Giorgio Tonelli, La pensée philosophique de Maupertuis. Son milieu et ses sources, Edition posthume par Claudio Cesa, Hildesheim, Georg Olms, 1987.
- Michel Valentin, Maupertuis : Un savant oublié, La Découvrance, 1998.
- Élisabeth Badinter, Les Passions intellectuelles – Désirs de gloire (1735-1751), Fayard, 1999.
- Catherine Bousquet, Maupertuis : Corsaire de la pensée (1698-1759), Seuil, coll. « Science ouverte », 2013, 229 p. (ISBN 9782021076394)
- David Beeson, Maupertuis : An Intellectual Biography, Voltaire Foundation, Oxford, 1992.
- Michel Onfray, Les Ultras des Lumières, Contre-histoire de la philosophie, t.4, Grasset & Fasquelle, 2007
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- Euler en défense de Maupertuis à propos du principe de la moindre action (1753), ĉe BibNum.