Stulteco
Stulteco [1] (aŭ malsaĝeco) estas persona trajto aŭ stato-kvalito de manko de inteligenteco aŭ prudento, saĝo, kompreno aŭ pensado. Ĝi ankaŭ povas esti manifestiita kiel obstina nescio aŭ rezulto de malsaĝa ago. La trajto povas esti ligita al la agoj, parolo aŭ kredoj de persono aŭ grupo [2]. La adjektivo stulta ankaŭ estas ĝenerale uzata pejorative kaj negative.
Stulteco kiel estas abstrakta koncepto kiu implicas mankon de inteligenteco, malkapablo pensi sendepende kaj fari raciajn decidojn en multaj aspektoj de vivo. Ĝi manifestiĝas ankaŭ en la malkapablo doni respondojn al demandoj, en konduto kaj kelkaj manifestiĝoj de personeco (kutime en sociaj situacioj). Stulta homo estas nomata malsaĝulo.
Priskribo
[redakti | redakti fonton]
En pli malvasta signifo, stulteco rilatas al la neadekvata kapablo tiri taŭgajn konkludojn aŭ lerni de perceptoj. Ĉi tiu manko ŝuldiĝas parte al nescio pri la faktoj necesaj por formi juĝon, parte al neadekvata inteligenteco aŭ trejnado de la menso, aŭ al certa malvigleco kaj malrapideco en kompreno aŭ malrapideco en kombinado de la disponeblaj faktoj. En tiu signifo, Kant nomas la "mankon de juĝo... kio estas nomita stulteco" kaj postulas ke "tian malfortikecon... tute ne povas esti riparita.".
Stulteco povas respondi al malalta grado de intelekta evoluo, sen atingi fizikan devion - milda mensa malrapideco (malforteco). El psikologia vidpunkto, provizora (portempa) stulteco ankaŭ povas esti kaŭzita de defenda reago al funebro aŭ psikologia traŭmato.
Speco de fiziologia stulteco aŭ konstitucie stulta speco de psikopatio estas "salona demenco", identigita fare de Eugen Bleuler, en kiu ekstere edukita, sed ŝablona parolo kaj kleraj manieroj maskas malaltan intelektan nivelon. Gilbert Ryle skribis ke stulteco kaj nescio estas aferoj de malsamaj specoj, ĉar persono lerta en argumentoj kaj ŝercoj apenaŭ povas konveni elementajn verojn en sia kapo.
Aliaj kaŭzoj kuŝas en la emocia areo (emocia rezisto al komprenoj, dependeco de opiniestroj) kaj en endoktrinigo kaj manipulado de aliaj. Kognaj programoj kiel ekzemple mondkonceptoj kaj religioj povus ankaŭ funkcii kiel "maladaptaj programoj" kaj tiel malhelpi la inteligentan uzadon de realaj postuloj, laŭ James Welles (1988) en sia antropologia kaj kulturhistoria analizo, kiu ankaŭ inkluzivas agojn de politika stulteco (la Krucmilitoj), Invado al la Golfo de Porkoj) [2].
Kiel insulto
[redakti | redakti fonton]En la ĉiutaga lingvo, la termino stulteco estas forta juĝo aŭ insulto same kiel derogado tuj kiam ĝi estas uzata lige kun homo. Homo povas esti priskribita kiel stulta (aŭ pli hazarde: stulta) kaj estas ofte egaligita kun la same malestima termino stulteco (fakte malforteco, timideco aŭ mallerteco); io evoluinta/konstruita povas esti nomata stulta, ekzemple stulta eseo aŭ stulta diskuto. En la hodiaŭa pedagogio tia taksado estas malpermesita, ĉar ĝi ege malpliigas la kapablojn de infano aŭ junulo (“Vi estas tiel stulta, ke vi zumas”). La persono, kiu faras la taksadon, ankaŭ arogante kaj insulte altiĝas super la statuso de la taksata persono - sinteno kiu nun estas konsiderata ekstere de la demando en edukaj procezoj.
Folkloro
[redakti | redakti fonton]En la folkloro de kelkaj popoloj aperas urboj de malsaĝuloj. La loĝantoj de tiuj urboj estas malprudentaj, malŝparemajn kaj emas fari stultajn agojn, kiuj ne havas celon, kaj fieras pri ili kvazaŭ ili estus vera atingo kaj kontribuo al la ĝenerala bono. Ekzemple, en juda folkloro la urbo de Ĥelem (Ĥelmo?) en Pollando estas konata kiel urbo de malsaĝuloj kies loĝantoj estas nomitaj "saĝuloj de Ĥelem".
La obstineco de azeno estas en multaj kulturoj estas konsiderata kiel la signo de stulteco.
En Anglalingvio la 1-a de aprilo, la t.n. Ŝercotago, estas kromnomata la Aprila Tago de Stultuloj (angle April Fools' Day). Foje oni nomas tiun kiun estas konsiderata stultulo kiel simplulo.
Premioj
[redakti | redakti fonton]La Premio Darwin estas ĉiujare aljuĝata al homoj kiuj, kiel difinite fare de la premiitoj, "helpis la homaron plibonigi sian genaron, forigante sin de la mondo aŭ kastrinte sin en precipe stulta maniero."
En Esperanto aperis
[redakti | redakti fonton]- Laŭdo de l' Stulteco de Erasmo de Roterdamo (origina titolo Moriae encomium, id est Stultitiae laus, tr. Gerrit Berveling, 1988); aperinta en la Serio Oriento-Okcidento de UEA
Zamenhofa proverbaro
[redakti | redakti fonton]« Ebrieco pasas post dormo, malsaĝeco neniam. »
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ Difino de vortaro.net: stult2a. Ne inteligenta, sensprita: tiu besto estas tiel stulta, ke ĝi ne rimarkante manĝas al si la piedojn; stulta kiel ansero, kiel ŝafo; (analoge) li faris vere stultan mienon; pli stultan romanon mi neniam legis. stultaĵo. Diro aŭ faro stulta: la stultaĵoj de la bopatrino ĉiujn ridigis. stulteco. Eco de iu aŭ io stulta: la stulteco de la homoj estas la sola afero, kiu povus doni ideon pri la senfinaĵo. stultigi. Fari stulta: stultigi infanon per senĉesaj admonoj k riproĉoj. stultulo. Homo stulta: faru reĝon el stultul’ alia! K. ☞ idioto, kreteno.
- ↑ 2,0 2,1 James F. Welles, Ph. D. Understanding Stupidity. Arkivita el la originalo je August 24, 2011. Alirita June 7, 2011 .
Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]- Genio
- Sufiĉa stulteco en ĉiu saĝulo
- Teorio de la stulteco de Carlo M. Cipolla, satira vido de stulteco
- Malsaĝulo de la vilaĝo
- La Marŝo de Malsaĝeco (The March of Folly) de Barbara Tuchman
- Dunning-Kruger-efiko
- Malsaĝulo pro Kristo
- Vanteco
- Naiveco
- Sensencaĵo
- Stultula mato
- Ministerio pri stultaj irmanieroj
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- Unskilled and unaware of it: How Difficulties in Recognizing One's Own Incompetence Lead to Inflated Self-Assessments" "Nekvalifikita kaj nekonscia de ĝi: Kiel malfacilecoj en rekonanta onian propran nekompetentecan kondukon por bombasti mem-taksadoj" La aŭtoroj ricevis la Ig-Nobel-premion de la jaro 2000 en kategorio psikologio.
- A Stupidity-Based Theory of Organisations’ (Stulteco-Bazita Teorio de Organizoj), eldonita en la Journal of Management Studies