Amaranthus caudatus
 | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Vosta amaranto (Amaranthus caudatus)
| ||||||||||||||||
| Biologia klasado | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Amaranthus caudatus L. | ||||||||||||||||
Aliaj Vikimediaj projektoj
| ||||||||||||||||
Vosta amaranto (Amaranthus caudatus) [1] nomita en la Andoj Kiwicha, keĉua vorto,[2][3] estas plantospecio, hejmiĝanta en Sudameriko el la genro Amaranto.
Aspekto
[redakti | redakti fonton]La vosta amaranto estas unujara, monoika, herba planto kiu atingas alton de 30 ĝis 100 (malofte ĝis 150–200) cm. Ĝi havas pivotajn radikojn, kiuj havas ruĝan aŭ rozean koloron en la supra parto.
La ĝis 1,5 m longa floraro konsistas el multaj florvolvaĵoj. Plej ofte ili estas malhelpurpuraj. Povas esti, ke iliaj floraroj ankaŭ povas havi verdan, flavan, rozean, oranĝan, ruĝan kaj brunan kolorojn.
La sentigaj floroj havas grandecon de 2 ĝis 3 mm.
La specio kreskas ĝis alteco de 3200 m. Ĝi ne toleras froston. Ĝi kreskas sur sablaj kaj lomaj grundoj. La grundoj estu akvotralaseblaj, acidetecaj ĝis alkalaj. Ĝi preferas grandajn precipitaĵojn. Ĝi estas C4-planto kaj kvalita kurtaga planto (KTP), kiu floras de julio ĝis septembro.[4] La produkto estas ĉ. 500–4000 kg/ha.[5]
La kromosomnombro estas 2n = 34[6] aŭ 2n = 32.[5]
Disvastiĝo
[redakti | redakti fonton]La vosta amaranto nur estas konata en kulturo. Verŝajne ĝi evoluiĝis el Amaranthus quitensis, kiu estas disvastigita apud riverbordoj en moderaj kaj varmaj zonoj. [4]
Uzado
[redakti | redakti fonton]La planto estis kultivita ekde miloj da jaroj en la Andoj kaj Mezameriko. En la antaŭkolonia tempo la planto servis kiel liveranto de proteinoj.[2][7]
Kiel falsa cerealo la vosta amaranto estas kultivata en Peruo, Bolivio, Nord-Argentino kaj en Himalajo de Kaŝmiro ĝis Butano. En Eŭropo ĝi estas kultivata nur kiel ornamplanto en kamparanaj ĝardenoj, en bedoj kiel tranĉfloroj kaj kiel sekfloroj. La specio estis kultivata minimume ekde 1568.[4]
Bildaro
[redakti | redakti fonton]-
floroj de la Vosta amaranto -
Kiwicha-Samen -
vosta amaranto, folioj kaj tigo
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- Thomas Meyer: Datenblatt mit Bestimmungsschlüssel und Fotos bei Flora-de: Flora von Deutschland (alter Name der Webseite: Blumen in Schwaben)
- Garten-Fuchsschwanz (Amaranthus caudatus) Arkivigite je 2019-10-08 per la retarkivo Wayback Machine auf pflanzen-lexikon.com, * Amaranthus caudatus bei Useful Tropical Plants, abgerufen am 29. Mai 2017.
- Amaranthus caudatus[rompita ligilo] bei vPlants, abgerufen am 2. Juni 2017.
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ Maria Marten: Buchstabe, Geist und Natur. Dissertation, Univ. Hamburg, 2007/2008, Vestigia Bibliae, Bd. 29/30, Lang, 2010, ISBN 978-3-0343-0336-1, S. 105.
- ↑ 2,0 2,1 Kiwicha (Amaranthus caudatus) El Pequeño Grano que Nutre y Cura a la Vez. el: peruecologico.com.pe.
- ↑ Lost Crops of the Incas: Little-Known Plants of the Andes with Promise for Worldwide Cultivation. Office of International Affairs (OIA), 1989, ISBN 978-0-309-04264-2: Kiwicha, online.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Eckehart J. Jäger, Friedrich Ebel, Peter Hanelt, Gerd K. Müller (Hrsg.): Rothmaler – Exkursionsflora von Deutschland. Band 5: Krautige Zier- und Nutzpflanzen. Spektrum Akademischer Verlag, Berlin/Heidelberg 2008, ISBN 978-3-8274-0918-8, p. 197.
- ↑ 5,0 5,1 M. Brinck, G. Belay: Plant Resources of Tropical Africa. 1: Cereals and pulses, Prota, Backhuys, 2006, ISBN 90-5782-170-2, p. 17 ff.
- ↑ Erich Oberdorfer: Pflanzensoziologische Exkursionsflora für Deutschland und angrenzende Gebiete. 8. Auflage. Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart 2001, ISBN 3-8001-3131-5. S. 355.
- ↑ Arbeitskreis für Ernährungsforschung: 20111125173453 Arkivigite je 2011-11-25 per la retarkivo Wayback Machine Amaranth – das unsterbliche Korn der Inkas..