Stranga kazo de Doktoro Jekyll kaj Sinjoro Hyde
| Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| literatura verko | |||||
| Aŭtoroj | |||||
| Aŭtoro | Robert Louis Stevenson | ||||
| Lingvoj | |||||
| Lingvo | angla lingvo | ||||
| Eldonado | |||||
| Eldondato | 1886 | ||||
| Ĝenro | sensacia romano • gotika fikcio • sciencfikcio • krimfikcio | ||||
| Loko de rakonto | Londono | ||||
| |||||
La Stranga kazo de D-ro Jekyll kaj S-ro Hyde (angle Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde) estas fama novelo (klasikaĵo) de la skota verkisto Robert Louis Stevenson, unue publikigita en januaro 1886.
Intriga resumo
[redakti | redakti fonton]La intrigo de la novelo okazas en Londono. En ĝia centro estas viro kun duobla personeco : Doktoro Jekyll, respektata sinjoro okupiĝanta pri medicina esplorado surbaze de la premiso, ke ĉiu persono havas bonan kaj malbonan flankon kaj serĉas drogojn kiuj helpos kompreni malbonon por ekstermi ĝin pere de medicinaj rimedoj. Jekyll malkovras medikamenton kiu permesas al li provizore subpremi la bonan flankon de la personeco de persono kaj li provas la medikamenton sur li mem.
Kiam li glutas la medikamenton, lia aspekto ŝanĝiĝas draste kaj la besto en li eksplodas en la formo de "Mr. Hyde" - malhela, tordita kaj perforta estaĵo kiu estas gotika duoblaĵo kaj kontraŭheroo al D-ro Jekyll.[1]
Post kiam tiu flanko de lia personeco estas liberigita, li trovas ĉiam pli malfacila kontroli sin kaj malhelpi sin prenado de la medikamento denove kaj denove. Sinjoro Hyde emas eksplodi sen ajna averto en neatenditaj tempoj. Nokte, la figuro de sinjoro Hyde eliras, armita per leda kuracisto-sako kaj serĉante viktimojn por murdi ilin. Dum la krimulo Hyde evitas la policon, Dr. Jekyll provas savi sian "bonan memon" de la kontrolo de Hyde - en provo destinita por fiasko.
La libro estas verkita kiel misterrakonto, kaj la leganto malkovras ke la du roluloj estas fakte la sama persono nur direkte al la fino. Tamen, la nomoj de la roluloj fariĝis ofta frazo kiu fariĝas limigo por la adaptiĝoj de la libro. Ne estas realisme nun prilabori la rakonton konservante la misteron laŭlonge de la intrigo.
Mesaĝoj kaj verkado
[redakti | redakti fonton]
La unua skizo de la rakonto estis verkita en proksimume tri tagoj. La edzino de Stevenson tiam rigardis la skizon kaj verkis ŝiajn komentojn en la marĝenoj, kiel estis ilia kutimo. Ŝi asertis ke la rakonto estas alegorio, kvankam ĝi estis verkita kiel ĉefrakonto. Stevenson, kiu estis enŝlosita al sia lito tiutempe kiel rezulto de sangado, vokis sian edzinon kaj diris al ŝi ke li bruligis la skizon por devigi sin verki la rakonton tute denove kiel alegorio, kiel ŝi sugestis (sed ekzistas neniu indico por konfirmi aŭ nei la aserton ke Stevenson bruligis la unuan skizon de la rakonto antaŭ reverki ĝin).
Reverki la rakonton daŭris tri ĝis ses tagojn kaj Stevenson daŭre poluris ĝin dum pliaj kvar ĝis ses semajnoj. Lloyd Osborne, la bofilo de Stevenson memoras, ke verkado ensorbigis al lia patro eksterordinaran gajecon kaj febrecon. Esploristo William Gray sugestis ke Stevenson uzis kokainon reverkante la rakonton. [2]
La rakonto dividas la tiam novigajn ideojn de la teorio de psikanalizo de Sigmund Freud. Laŭ ĉi tiuj ideoj, estas bono kaj malbona, civilizita kaj sovaĝa en ĉiu homo kaj ke ĉiu homo, kiu sukcesas konduti en civilizita kaj estiminda maniero, faras tion helpe de subpremado de necivilizataj impulsoj, tiuj kiuj estas komunaj al homo kaj bestoj. Kiam la respektinda doktoro Jekyll esprimas ĉi tiujn ideojn laŭte, tiuj ĉirkaŭ li estas ŝokitaj kaj seniluziigitaj de liaj opinioj ĝis la punkto ke tio endanĝerigas lian engaĝiĝon. Tamen, la grandan reputacion kiun li konstruis por normiga konduto en ĉiu alia rilato, inkluzive de esti klera, riĉa kaj respondeca, permesas al tiuj kiuj estas ĉirkaŭ li daŭrigi sian rilaton kun li malgraŭ la esprimo de tiuj opinioj.
Unu el la filmadaptigoj de la libro, The Mad Professor (1963) de Jerry Lewis, pruvas valorkoncepton tute malsaman al tiu de la libro - konforme al la revolucio de la sesdekaj jaroj. Ĉe Lewis, la respondeca akademiulo estas tipo malhavanta ajnan personan ĉarmon kaj la drogo permesas al li esti liberigita de ĉiuj respondecoj kaj esti dekadento, ĉe la limo de krimeco, dotita per granda seksa altiro same kiel la rolulo de la superfiulo Morbius.
Verkoj inspiritaj de la rakonto
[redakti | redakti fonton]Filmoj
[redakti | redakti fonton]La verkaĵo estis adaptita en multajn filmojn, la plej gravaj el kiuj estis filmitaj en 1932 kaj 1941. La filmo Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1931) reĝisorita fare de Rouben Mamoulian profitis el la fakto ke ĝi estis farita antaŭ la ekvalidiĝo de la Hays-kodo kaj ĝi estas regule konsiderata la plej bonkvalita versio de la rakonto. La versio de Fleming de Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1941), ĉefrolita de Spencer Tracy, estis ĝenerale taksita sub tiu fare de Rouben Mamoulian.
En marto 2010, Netflix ofertis 17 filmojn kiuj traktas tiun-ĉi rakonton kaj la vorto Jekyll aperas en la titolo. La plej multaj el tiuj filmoj estas nomitaj "Dr. Jekyll and Mr. Hyde". La plej multaj el tiuj filmoj estas de la tipoj de trilero, hororo (Dr. Jekyll kaj Nurse Hyde) aŭ dramo. Tamen oni povas trovi ankaŭ parodion kaj muzikan filmon inter ili. Inter tiuj filmoj estas muta filmo el 1920 kaj animacia filmo.
Dr. Jekyll and Ms. Hyde estas filmo de 1995 en kiu prapranepo de d-ro Jekyll ektransformiĝas en virinon, s-ino Hyde. Ĝi estis nomumita por pluraj premioj pri "plej malbonaj filmoj", inkluzive tri nomumiĝoj por Ora Frambo.
Multaj aliaj filmoj kiel The Nutty Professor de 1963 de Jerry Lewis kaj ĝia samnoma refilmigo de Eddie Murphy estis klare inspiritaj de tiu-ĉi verkaĵo.
Aliaj verkoj
[redakti | redakti fonton].jpg)
La rakonto ankaŭ estas uzata por multaj teatraĵoj kaj radioprogramoj kaj inspiris aliajn verkaĵojn, teatraĵojn kaj himnojn.
Ankaŭ en la konata televidserio "Ĝis hodiaŭ" aperis la roluloj de D-ro Jekyll kaj Hyde, kie la kazo estis priskribita alimaniere, en kiu la malbonulo en la rakonto estas Jekyll kaj fakte Hyde estas la bona flanko de li. La rolulo de Dr. Jekyll ankaŭ aperas en la serio Penny Dreadfall, sed tie nur Dr. Jekyll estas montrita, antaŭ ol li komencis la procezon kiu kondukis al la kreado de Mr. Hyde. Tie li aperas kiel juna kuracisto de hinda origino, filo naskita en ekstergeedzeco al riĉa kaj fremdiĝinta patro.
En 1997, la muzika versio de la rakonto aperis sur Broadway. La kantoteksto de la muzikalo estis verkitaj fare de Frank Wildhorn kaj Steve Coden kaj Leslie Bricus verkis la teatraĵon. En la fruaj 2000-aj jaroj, registrado de la muzikalo estis publikigita sur VHS-bendoj en kiuj David Hasselhoff pozis kiel Dr. Henry Jekyll kaj Mr. Edward Hyde.
En 2007, la serio Jekyll ĉefrolita de James Nesbitt estis elsendita sur la brita BBC 1 TVkanalo, kio estas speco de moderna daŭrigo de la libro.
En 2022, la unua sezono de la serio Wednesday estis publikigita sur Netflix. En la serio Wednesday Adams renkontas formoŝanĝilon nomitan Hyde (monstro kiu estas fakte formoŝanĝiĝanta persono).
La rolulo de Two-Face ankaŭ estis inspirita per la novelo.
En Esperanto aperis
[redakti | redakti fonton]- Stranga Kazo de D.ro Jekyll kaj S.ro Hyde tradukita fare de William Morrison kun William W. Mann (1909); lingve reviziis Margaret Munrow (2001, Tyresö: Inko, 2001). 86 paĝoj. ISBN 91-7303-082-1 (9173030821); ISBN 978-91-7303-082-3 (9789173030823).
- D-ro Jekyll kaj s-ro Hyde (1980). Trad.: Albert Goodheir.
- D-ro Jekyll kaj s-ro Hyde/ (1985). Trad.: Fernando de Diego.
Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]- Murdoj de Burke kaj Hare
- The Private Memoirs and Confessions of a Justified Sinner by James Hogg, unu ebla fonto de inspiro
- La Hulk, fikcia superhero kies kreo estis inspirita de kombinaĵo de Frankenstein kaj d-ro. Jekyll kaj s-ro. Hyde.[3]
- Louis Vivet, mensa paciento diagnozita kun dissociative identeca malordo. Lia kazo kaptis la atenton de Frederic W. H. Myers, kiu skribis al Stevenson post kiam la rakonto estis eldonita. Stevenson estis ĝentila en lia respondo, sed malakceptis la interpreton ke d-ro Jekyll estis suferanta de DIM.[4]
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ Lutz, Deborah. (2006) The Dangerous Lover: Gothic Villains, Byronism, and the Nineteenth-century Seduction Narrative. Columbus: Ohio State University Press, p. 82. ISBN 9780814210345.
- ↑ William Gray (2004), Robert Louis Stevenson: A Literary Life, Palgrave Macmillan, (ISBN 978-0-333-98400-0), https://books.google.com/books?id=PnNqQgAACAAJ
- ↑ DeFalco, Tom. (2003) The Hulk: The Incredible Guide. London, United Kingdom: Dorling Kindersley, p. [htt://archive.org/details/hulkincrediblegu0000defa/e/200 200]. ISBN 978-0-7894-9260-9.
- ↑ Davis, Colin (Spring 2012). “From psychopathology to diabolical evil: Dr Jekyll, Mr Hyde and Jean Renoir”, Journal of Romance Studies 12 (1), p. 10. doi:10.3828/jrs.12.1.10.
Por plia legado
[redakti | redakti fonton]- Katherine B. Linehan, ed. (2003). Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde. Norton Critical Edition, W. W. Norton & Co. Text, annotations, contextual essays, and criticism. (ISBN 0-393-97465-0)
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde de Internet Archive. .
- Verkoj de Stranga kazo de Doktoro Jekyll kaj Sinjoro Hyde ĉe Projekto Gutenberg
- "The Beast Within", Freuda fabelo, sexual morality tale, gay allegory – the novella has inspired as many interpretations as it has film adaptations. By James Campbell, The Guardian, 13an de decembro 2008
- 1950 Theatre Guild on the Air radio adaptation ĉe Internet Archive
- Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde public domain audiobook at LibriVox
- Katalogo de Heredaĵbiblioteko Hendrik Conscience
- Katalogo "Erfgoedbib" en LibraryThing
- Londono en romanoj
- Libroj adaptitaj al kino
- Noveloj
- Libroj aperintaj en 1886
- Esperanto-libroj aperintaj en 1909
- Esperanto-libroj aperintaj en 1980
- Esperanto-libroj aperintaj en 1985
- Fikciaj britoj
- Fikciaj doktoroj
- Metamorfozoj
- Katalogo de Esperantomuzeo kaj Kolekto por Planlingvoj
- Katalogo de Heredaĵbiblioteko Hendrik Conscience