Hamleto

Hamleto Reĝido de Danio
Hamleto Reĝido de Danio
Aŭtoro	William Shakespeare
Eldonjaro	1924
Urbo	Parizo
Eldoninto	Esperantista Centra Librejo
Paĝoj	176

Josip Zovko, Hamleto, HNK Split, foto: Matko Biljak

Eldonaĵo de 1964 ĉe Editions Françaises d'Espéranto.

Hamleto (angle: The Tragedy of Hamlet, Prince of Denmark, laŭvorte: la tragedio de Hamleto, Princo de Danio) estas tragedio verkita de William Shakespeare en nekonata tempo inter 1600 kaj la somero de 1602.

Hamleto estas la plej longa teatraĵo de Shakespeare (en la angla originalo ĝi havas 4 042 liniojn kaj 29 551 vortojn), kaj unu el la plej famaj, plej multe surscenigitaj kaj plej multe cititaj tragedioj. Dum la vivdaŭro de Shakespeare, la prezentaĵo estis unu el liaj plej popularaj verkoj. El ĝi venas ankaŭ la fama citaĵo "Ĉu esti aŭ ne esti, tio estas la demando".

La teatraĵo priskribas la okazaĵojn de Hamleto, la princo de Danio, kies patro (kies nomo ankaŭ estis Hamleto) mortas subite, kaj lia patrino Gertrude geedziĝas kun sia onklo Klaŭdio. Komence de la teatraĵo, la fantomo de lia morta patro ekaperas al li, rakontas al li ke si estis murdita fare de Klaŭdio, kaj ordonas al Hamleto venĝi sian morton mortigante lian onklon. De tiam Hamleto hezitas kion fari. Tiu hezito, kiu daŭras la tutan teatraĵon ĝis la tragika fino. La rifuzo de Hamleto plenumi la taskon atribuitan al li kaŭzas la hazardan murdon de la konsilisto de la reĝo, Polonius, kaj tial la frenezo de Ofelio kaj ŝia ŝajna morto - fakte sinmortigo, kaj ĝi ankaŭ kaŭzas la morton de la perfidaj amikoj de Hamleto, nome Rosencrantz kaj Guildenstern. Ĉe la fino de la teatraĵo, morto venas al ĉiuj ĉeffiguroj, kiel apliko de la principoj de ŝekspira tragedio, en kiu peko kondukas al peko, ĝis kompleta detruo.

Intrigo

La teatraĵo malfermiĝas kiam Hamleto, filo de la forpasinta reĝo, nevo de la nuna reĝo kaj filo de la reĝino, revenas al la reĝa palaco de Elsinoro de siaj studoj en la universitato, akompanita de sia amiko Horatio. Li aŭdas de la palacgardistoj pri mistera spirito en la formo de sia patro, kiu aperas nokte kaj iras por esplori, kiam en la fono aŭdiĝas armeaj preparoj kiel antaŭzorgo kontraŭ atendata atako fare de la Reĝo de Norvegio Fortinvers kiu volas venĝi la malvenkon kaj morton de sia patro (Fortinvers la Maljuna) en duelo ĉe la manoj de Hamleto la Maljuna. Hamleto renkontas la fantomon de sia patro, kiu rakontas al li ke li estis murdita de lia onklo Klaŭdio, kiu geedziĝis kun sia patrino Gertrude. La klera Hamleto ne hastas kredi la fantomon, kaj la hezito komenciĝas. Hamleto svatas Ofelio-n, la filinon de Polonius la kortegano. Ŝia patro Polonius kaj ŝia frato Laertes avertas Ofelio-n kontraŭ proksimiĝi tro al Hamleto. Por kaŝi la mensan tumulton en kiu li estas, Hamleto ŝajnigas esti freneza, kaj lia onklo la reĝo sendas Polonius por elspuri Hamleton por malkovri ĉu lia frenezo estas reala aŭ ŝajnigita. Polonius supozas ke la izoliteco kaj frenezo de Hamleto estas la sekvo de lia ekscito kaj enamiĝo al Ofelio. Li estas maltrankvila ĉirkaŭ la peza funebro de Hamleto kaj lia stranga konduto kaj sendas la amikojn de Hamleto, Rosencrantz kaj Guildenstern, por malkovri la kialon de lia konduto. Hamleto rapide malkovras ke ili kaŝobservas lin.

Klaŭdio kaj lia konsilisto Polonius konvinkas Ofelio-n paroli al Hamleto, dum sekrete subaŭskultante ilian konversacion. Ofelio resendas al Hamleto ĉiujn donacojn kiujn li donis al ŝi, kaj li en respondo informas ŝin pri la fino de ilia rilato kun la bonkonata linio "Iru al la monaĥejo!". Hamleto renkontas grupon de aktoroj en la palaco kaj li pensas pri ideo por testi la fidindecon de la fantomo de sia patro - fari teatraĵon pri viro kiu mortigas sian fraton la reĝon por ricevi la tronon kaj vidi la reagon de Klaŭdio. Dum la teatraĵo Klaŭdio forlasas la ĉambron subite kaj Hamleto vidas tiun reagon kiel pruvo ke li mortigis sian patron.

La reĝino invitas Hamleton al konversacio. Survoje Hamleto vidas Klaŭdio'n konfesi sian krimon. Hamleto ne mortigas lin, ĉar li opinias, ke se li mortigos lin post la preĝo, kiam lia animo estas purigita, Klaŭdio supreniros al la ĉielo, kaj Hamleto ne volas tion. Hamleto kverelas kun sia patrino La reĝino Gertrude, dum Polonius kaŝas malantaŭ gobelino kaj kaŝaŭskultas. Polonius kredas ke la frenezo de Hamleto estas reala, estas timigita per la penso ke Hamleto volas mortigi la reĝinon, kaj provas eliri el la gobelino. Hamleto opinias ke ĝi estas Klaŭdio kaŝanta kaj ponardas Polonius al morto tra la gobelino. Kiam li ekkomprenas ke li mortigis Polonius, la patron de Ofelio, kaj ne Klaŭdio'n, li estas plenigita de pento.

Klaŭdio ekkomprenas ke Hamleto scias la veron, kaj provas mortigi lin. Li planas sendi Hamleton al Anglio pro diplomatia preteksto fare de Rosencrantz kaj Guildenstern. Li donas al ili leteron, en kiu estas skribite ke Hamleto devus esti mortigita tuj kiam ili atingos sian cellokon. Hamleto malkovras tion kaj ŝanĝas la leteron tiel ke la maristoj mortigas Rosencrantz'n kaj Guildenstern. Li eskapas el la ŝipo, kaj disvastigas rakonton ke lia ŝipo estis prirabita de piratoj.

En Elsinoro, Ofelio iĝas freneza pro la funebro super la morto de Polonius, ŝia patro. Ŝia frato Laertes revenas de Francio plena de kolero pro la morto de sia patro. Klaŭdio formulas alian planon mortigi Hamleton - li konvinkas al Laertes ke Hamleto sole respondecas pri la katastrofoj. Poste venas la novaĵo ke Hamleto eskapis - rakonto disvastiĝas ke lia ŝipo estis atakita fare de piratoj survoje al Anglio kaj li revenis al Danio. Klaŭdio konvinkas Laertes eniri duelon (pere de glavoj) kontraŭ Hamleto. Ili decidas meti venenon ĉe la pinton de la glavo de Laertes tiel ke eĉ malgranda gratvundeto kondukos al morto. Klaŭdio ne certas ke la sperta skermisto Hamleto eĉ prenos gratvundeton en duelo, kaj planas oferti al Hamleto venenigitan vinon en kazo la duelplano malsukcesos. La reĝino eniras por sciigi ke Ofelio dronis.

Hamleto alvenas en Danion precize al la tombejo de Elsinoro, kie du entombigistoj preparas la tombon de Ofelio. Ili kverelas pri la naturo de la morto de la mortinto kaj opinias ke ŝi faris memmortigon, kaj spite tion ricevis kristanan entombigon ĉar ŝi estas parenca al la reĝa familio. Kiam la entombigo komenciĝas Hamleto kaj Horatio kaŝas, kaj vidas la funebran procesion de Ofelio, kiu estas gvidita fare de ŝia funebra frato Laertes. Hamleto ekkomprenas ke tio estas la entombigo de Ofelio, kaj saltas el lia kaŝejo en la malferman tombon, plorante kaj konfesante sian amon por Ofelio. Laertes saltas en la tombon post li, akuzante Hamleton je kaŭzi ŝian morton. Hamleto deklaras sian amon kaj funebron pri Ofelio. Li kaj Laertes komencas batali, kaj estas apartigitaj fare de Klaŭdio kaj Gertrude. Klaŭdio memorigas Laertes pri la plano por la glavduelo. Poste tiun tagon, Hamleto rakontas al Horatio kiel li eskapis kaj ke Rosencrantz kaj Guildenstern estis senditaj al morto. La kortegano Osric interrompas por inviti Hamleton al glavduelo kun Laertes. Malgraŭ avertoj de Horatio, Hamleto konsentas kaj la duelo komenciĝas. Post kelkaj raŭndoj en la konfrontiĝo, Gertrude tostas al la vivo de Hamleto, sed Hamleto ne volas trinki, kaj Klaŭdio avertas Gertrude ne trinki, ĉar ĝi estas la glaso kun la venenigita vino kiun li preparis por Hamleto. Sed Gertrude trinkas la vinon el la glaso kaj mortas. En la batalo Laertes atakas kaj ponardas Hamleton per la venenigita klingo. Dum la batalo Hamleto akiras la venenigitan glavon de Laertes kaj uzas ĝin kontraŭ li, vundante Laertes. Subite Gertrude falas kaj mortante ŝi sciigas ke ŝi estis venenita.

En liaj lastaj momentoj, Laertes akordigas kun Hamleto kaj rivelas al li la planon de Klaŭdio. Hamleto ponardas Klaŭdio'n per la venenita glavo kaj devigas lin ankaŭ trinki de la venenita vino. Hamleto petas al Horatio rakonti sian rakonton ĉar li estas la ununura forlasita vivanta kiu povas doni plenan klarigon - kaj ĉar estas neniu heredon toforlasita en la reĝa linio li petas kroni Fortinvers. Kiam Fortinvers alvenas li trovas ilin ĉiuj mortaj: Gertrude, Klaŭdio, Laertes kaj Hamleto Horatio petas permeson rakonti la rakonton de Hamleto, kaj Fortinvers prenas iliajn kadavrojn kaj ordigas ilian funebran procesion.

Rolulo

Hamleto estas unu el la plej diskutitaj roluloj en la mondo de dramo kaj eble eĉ en la tuta okcidenta literaturo. Kvankam ĉiuj konsentas, ke ĝi estas unu el la plej grandaj verkoj de Ŝekspiro, kritikistoj malkonsentas pri la internaj instigoj kaj psikologio de ĉi tiu rolulo. Liaj rilatoj kun la diversaj roluloj en la rakonto, inkluzive de lia patro, lia onklo Klaŭdio, lia patrino Gertrude, kaj lia kara Ofelio, estis ĉiuj diskutitaj de malsamaj kaj multfacetaj perspektivoj, same kiel laŭ modernaj psikologiaj teorioj. Multaj kritikistoj: Johnson, Herder, Goethe, Schlegel, Hegel, Coleridge, Lamb, Hazlitt, Gravinus, Turgenev, Brandes, Dowden,Nietzsche, Freud, A. C. Bradley, Quiller-Couch, E. K. Chambers, Dover Wilson, T. S. Eliot, Bernard Garnier, Asimov, kaj aliaj, - ĉiuj verkis artikolojn aŭ librojn pri li, ĉiu kun siaj propraj specialaj komprenoj. Krom esti unu el la plej postulemaj roluloj de Ŝekspiro (pli ol 1400 linioj), Hamleto estas ankaŭ la plej introspektiva. Aktoroj ĉiam havis grandajn malfacilaĵojn kun ĉi tiu rolo, kaj oni povas diri, ke unu prezento kaptas nur iujn aspektojn de la rolulo.

La resumo de la supra intrigo prezentas la plej simplan komprenon de Hamleto, kiel homo, kiu serĉis la veron por esti certa, ke li pravis, kiam li venĝis la spiriton de sia patro. La plej norma opinio estas, ke Hamleto ne estas tre decida persono. Filmo de 1948, en kiu Laurence Olivier interpretis la ĉefan rolulon, komenciĝas per la deklaro: "Ĉi tio estas la historio de homo, kiu ne povis decidiĝi." Tiu ĉi hezito akriĝas antaŭ la decidemo de Laertes (Laerto), filo de Polonius, kiu ne prokrastas eĉ momenton veni venĝi la morton de sia patro.

Aliaj vidas Hamleton kiel homon, kiu estas taskigita fari ion, kion li scias kaj sentas, ke li devas fari, malgraŭ sia forta malemo. Laŭ ĉi tiu vidpunkto, ĉiuj liaj provoj konvinki sin pri la kulpo de reĝo Klaŭdio kaj sia propra neagado, kiam li povus esti agi, estas signoj de malemo, kaj Hamleto estas kolera kontraŭ li mem pro ne povi plenumi sian mision. Aliaj vidas la analizon de Hamleto de lia situacio kiel multe pli profunda kaj ekzisteca lukto, traktante ne lokan venĝon sed la homan kondiĉon kiel tutaĵo.

Alia vido de Hamleto, kiun Isaac Asimov apogas en sia "Gvidilo al Ŝekspiro", asertas ke liaj agoj ne devus esti atribuitaj al nedecidemo sed al tro multaj instigoj: lia deziro venĝi pro la malbono farita al lia patro, kune kun lia ambicio al potenco kaj supreniri al la trono. La tragedia eraro kiun Hamleto faras, laŭ Asimov, estas la ĉio-ampleksa deziro ke Klaŭdio ne nur mortu sed estu malbenita, kiu malhelpas lin mortigi Klaŭdio-n en la ĝusta momento.

En la analizo de Freud de la rolulo de Hamleto, Freud asertas ke la hezito de Hamleto dum la teatraĵo por murdi sian onklon devenas de la fakto ke la onklo fakte faris pri kio Hamleto mem sonĝis. Laŭ Freud, ĉiu homo naskiĝas kun la Edipa komplekso - subkonscia deziro murdi sian patron kaj seksperforti sian patrinon. Ankaŭ Hamleto, kiel ĉiu homo havis ĉi tiun deziron, kiun li ne kuraĝis efektivigi (kiel ĉiuj aliaj homoj). Kiam la onklo faris tion, kion Hamleto ne povis fari, Hamleto ne povis pure venĝi la morton de sia patro, ĉar lia propra subkonscia deziro estis la sama kiel tiu de lia onklo.

Ekzistas ankaŭ ampleksa diskuto pri la demando ĉu Hamleto estis ja vizitita de la spirito de lia patro aŭ ĉu li estis simple skizofrenia. Granda parto de la konduto de Hamleto pridubas lian menshigienon. La embaraso kaj mensa streso, kiujn li estis sub post la stranga morto de lia patro, certe povus esti alportinta lin al nervokrizo.

Rolantaro

Ofelio estas juna nobelino de Danio, la filino de Polonio, la fratino de Laerto, kaj ebla edzino por Hamleto. Poste, ŝi freneziĝas, kaj dronas en la kvara akto de la teatraĵo.

En Esperanto aperis

L. L. Zamenhof tradukis ĝin en Esperanton en 1894, kaj tiel estis la 71-a libro en Esperanto. Jam aperis naŭ eldonoj de ĝia traduko. Hamleto, Princo de Danujo. Fare de L. N. M. Newell. Eldonejo Stafeto, 1964.

Tiu verko estas (tute aŭ parte) entenata en la rete alirebla Tekstaro de Esperanto.

Vidu ankaŭ

• Hamlet (Ĉajkovskij)

Eksteraj ligiloj

• Skanaĵo de la sesa eldono en Vikimedia Komunejo
• Plena teksto de Hamleto ĉe Project Gutenberg
• Artikolo pri la Zamenhofa traduko de Hamleto Arkivigite je 2007-07-10 per la retarkivo Wayback Machine (de Humphrey Tonkin, PDF-dosiero)
• Katalogo de Heredaĵbiblioteko Hendrik Conscience