José da Silva Lisboa
| José da Silva Lisboa (1756-1835) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
.png) "Historio de la Brazila Imperio", verko eldonita en la 1826-a.
| |||||
| Persona informo | |||||
| Naskiĝo | 16-an de julio 1756 en Salvadoro de Bahio, Bahio, Brazilo | ||||
| Morto | 20-an de aŭgusto 1835 en Rio-de-Ĵanejro, Rio-de-Ĵanejrio, Brazilo | ||||
| Lingvoj | portugala vd | ||||
| Ŝtataneco | Brazilo  vd
| ||||
| Alma mater | Universitato de Koimbro | ||||
| Profesio | |||||
| Okupo | politikisto ekonomikisto historiisto vd
| ||||
| |||||
| |||||
| vd | Fonto: Vikidatumoj | ||||
José Maria da Silva Lisboa estis brazila ekonomikisto, historiisto, juristo kaj publikigisto, aktiva dum la periodo de la brazila sendependeco kaj respondeca pri la antaŭenigo de gravaj ekonomiaj reformoj.
Biografiaj datumoj
[redakti | redakti fonton]Filo de portugala arkitekto, Henrique da Silva Lisboa, kaj Helena Nunes de Jesus. Li studis en Bahio ekde kiam li estis okjara, studante Filozofion, muzikon kaj pianon. Li finis siajn studojn en Lisbono, ĉar la portugala Registaro ne permesis universitatojn en la kolonio, ĉiuj estis devigitaj diplomiĝi en Portugalio, ĉe la Universitato de Koimbro. Tie li sekvis jurajn kaj filozofiajn kursojn ekde la 1774-a, diplomiĝinte en la 1778-a.
Tiun jaron, li estis nomumita anstataŭanto por la grekaj kaj hebreaj katedroj ĉe la Colégio das Artes de Coimbra. Bakalaŭro pri kanonikoj ĉe la Universitato de Koimbro, kie li kompletigis kursojn pri Filozofio kaj Medicino. Ankoraŭ en Koimbro, laŭ vera kutimo de la 18-a jarcento, li studis la hebrean kaj la grekan. En 1778, li estis nomumita profesoro pri nacia kaj morala filozofio, por la urbo Salvadoro-de-Bahio, kie li instruis dum 19 jaroj, kaj tiun de la greka lingvo, kiun li kreis tie, dum kvin jaroj.
Publika kariero
[redakti | redakti fonton],_Acervo_do_Museu_Paulista_da_USP.jpg)
Vicgrafo de Kajruo, brazila ekonomikisto, sekvis la lastajn eŭropajn teoriojn, kiel tiuj de Adam Smith, kiu menciis, ke lando progresas nur se ĝiaj industriuloj kaj komercistoj havas maksimuman liberecon por gajni monon. Do tuj kiam D. Johano la 6-a elŝipiĝis en Brazilo, li petis aŭdiencon por proponi la malfermon de brazilaj havenoj. La malfermon tamen jam estis decidita de la "Sekreta Londona Konvencio".
En 1797 li revenis al Portugalio, akirante sian emeritiĝon kaj nomumon kiel deputito kaj sekretario de la Agentejo de Inspektado de Bahio, kien li denove foriris. Li ekoficis en 1798, restante en la oficejo ĝis 1808.
En 1801 li publikigis en Lisbono sian unuan verkon, "Principoj de la Komerca Juro kaj Mararmeaj Leĝoj" por uzado de la portugala junularo, kiu kovras maran asekuron, maran interŝanĝon, la difektojn, la kambiojn, la komercistajn kontraktojn, la tribunalojn kaj la demandojn pri komerco.
En 1804 li publikigis sian ĉefverkon, la traktaĵon "Principoj pri Politika Ekonomio", la unua libro pri simila temo verkita en la portugala, inspirita de la principoj de la nova scienco, fondita fare de Adam Smith. En 1804 li skribis la faman "Apologiaj observadoj pri la kritikoj al Adam Smith, la aŭtoro de la Politikaj Memuaroj de la Veraj Fundamentoj pri la Grandeco de la Nacioj".
Inter 1801 kaj 1808 li daŭre publikigis sian sep-voluman laboron "Principoj pri la Komerca Juro kaj Mararmeaj Leĝoj", ktp.
En artikolo publikigita en 2013, la historiisto Pablo Antonio Iglesias Magalhães konstatas, ke José da Silva Lisboa estis aŭtoro de libro de konfesaj poemoj titolita "Ĉielaj floroj" kolektitaj inter la dornoj de la sankta krono de la aŭgusta, respektinda kaj suverena kapo de la dia kaj senmorta reĝo de la jarcentoj Jesuo Kristo, Dio kaj vera homo, teksitaj en kvin bukedojn honore kaj laŭde de la kvin plej altvaloraj vundoj de Nia adorinda kaj amata Liberiganto kaj Savanto, presita en Lisbono en 1807 kaj kun dua Bahia eldono presita fare de Silva Serva, el kiu neniu kopio estas konata. Silva Lisboa estus uzinta la pseŭdonimojn José Cortez Sol Posto / Cigano da Bahia.
En Rio-de-Ĵanejro, en 1808, li publikigis "Observaĵojn pri la libera komerco en Brazilo", tri partoj en du volumoj.
Kiam la Princo-Reganto alvenis en Bahio, Lisbono estis dungito de la Agentejo pri Inspektado de la Agrikulturo kaj Komerco de Bahio kaj respondecis pri redaktado de la Reprezentantaro de la komercistoj de Salvadoro-de-Bahio, en kiu ili petis ĉesigi la embargon pri komerco kun Portugalio, okupita de Francio. Tiel, hebreisto, helenisto, ekonomikisto kaj juristo, li estus la disvastiganto en Brazilo de la klasikaj principoj pri la liberala ekonomio kaj samtempe de la katolika ortodokseco en aferoj de politiko. Li tiel prezentis al D. Johano la 6-a, Princo Reganto, la avantaĝojn de malfermado de brazilaj havenoj al nacioj amikaj de Portugalio. Tio rezultigis la Reĝan Ĉarton de la 24-an de januaro 1808, kiu oficialigis la agon. Tiutempe, li tenis la pozicion de profesoro pri Politika ekonomio.
En Rio-de-Ĵanejro kun la kortego
[redakti | redakti fonton]D. Johano ordonis al Silva Lisboa akompani lin al Rio-de-Ĵanejro, por helpi lin. Distingita tiamaniere, li alvenis en Rio-de-Ĵanejro la 7-an de marto 1808, kaj en la sekva aprilo li estis nomumita juĝisto de la Mesa do Desembargo do Paço e da Consciência e Ordens, kiu estis parto de la kortega strukturo komisiita pri la komerco kun Portugalio.
En aŭgusto 1808, li iĝis deputito de la Reĝa Estraro de la Komerco, Agrikulturo, Fabrikoj kaj Navigacio de la Ŝtato de Brazilo; en 1809 li ricevis la taskon organizi komercan kodon; en 1810 li ricevis la gracon de la Ordeno de Kristo; en 1815 li respondecis pri ekzamenado de verkoj por presado; en 1821, li estis inkludita en la listo de membroj de la Estraro de Kortegoj por la ekzameno de konstituciaj leĝoj diskutitaj tiutempe en Lisbono, kaj generalinspektoro de literaturaj establadoj kaj direktoro de studoj.
Silva Lisboa provis akordigi Portugalion kaj Brazilon, kaj malhelpi la apartigon, kaj tiucele li fondis gazeton, "O Conciliador do Reino Unido", en kiu li defendis la rajtojn de la Princo kaj pripensis la avantaĝojn de la kontinenta monarkio. Kiam malaperis la espero de repaciĝo, kaj por ne perdi la kronon, la princa reganto D. Petro de Alcântara decidis estri la sendependisman movadon, Lisbono ne hezitis kaj komencis batali por sendependeco. Li skribis verkon, "Reclamação do Brasil", de granda efiko.
Defendanto de la centraligo de la potenco, Silva Lisboa batalis kontraŭ la revoluciuloj de la Konfederacio de Ekvatoro en la gazetaro kaj en sia Rebate Brasileiro li kverelis kun Typhis Pernambucano de Frato Kaneka. En la sama jaro, 1824, li publikigis la Apelacion al brazila honoro kontraŭ la Federalisma Frakcio de Pernambuko.
Post sendependeco, li daŭre tenis altajn postenojn, ricevante honorajn distingojn. Li ricevis la titolon de barono en 1825 fare de imperiestro D. Petro la 1-a kaj tiam en 1826 de vicgrafo de Kajruo, kaj poste estis elektita senatano de la Imperio.
Li estis Juĝisto de la Agentejo de la Paço kaj de la Casa de Rogo, deputito kaj senatano. En 1832, li batalis por la kreado de Universitato en Rio-de-Ĵanejro, fakto kiu realiĝis nur preskaŭ cent jarojn poste, kun la fondo de la UFRJ.[1]