Statuo de Libereco
| Statuo de Libereco | |||
| angle Statue of Liberty | |||
| statuo | |||
 Statuo de Libereco de antaŭe
| |||
| parto de Monda Heredaĵo de Unesko • vidindaĵo • observturo • statuo | |||
|---|---|---|---|
| Oficiala nomo: Liberty Enlightening the World | |||
| Lando |  Usono
| ||
| Ŝtato | Novjorkio | ||
| Regiono | Novjorko | ||
| Insulo | Insulo de Libereco | ||
| Situo | Statuo de Libereco | ||
| - koordinatoj | 40° 41′ 21″ N 74° 02′ 40″ U / 40.68917 °N, 74.04444 °U (mapo) | ||
| Alteco de statuo | 46 m | ||
| - alteco kun soklo | 93 m | ||
| Pezo | 205 000 kg (451 948 lb) | ||
| Loĝantaro | |||
| Materialoj | bronzo, ŝtalo | ||
| Proponinto | Gustave Eiffel | ||
| - skulptisto | Frédéric Auguste Bartholdi | ||
| - proponinto de soklo | Richard Morris Hunt | ||
| - kapo laŭ modelo de | Isabella Eugenie Boyer | ||
| Transdonita | 4-an de julio 1886 | ||
| Por publiko | alirebla por publiko | ||
| Horzono | OT (UTC-5) | ||
| - somera tempo | OT (UTC-4) | ||
| Loko de Monda heredaĵo de UNESCO | |||
| Nomo | Statue of Liberty | ||
| Tipo de heredaĵo | kultura heredaĵo | ||
| Jaro | 1984 (#8) | ||
| Numero | 307 | ||
| Regiono | Latina Ameriko | ||
| Kriterioj | i, vi | ||
| |||
| |||
 Vikimedia Komunejo: Statue of Liberty
| |||
| Retpaĝo: www | |||
| |||
La Statuo de Libereco estas novklasikisma verda statuo de virino ĉe la enirejo de la haveno de Novjorko sur la Insulo Libereco, Usono. Ĝi altas 93 m de bazo al pinto. La statuo nun estas simbolo de libereco, demokratio kaj Usono. Konstruita de la franco Gustave Eiffel kaj laŭ dezajno de la ankaŭ franca inĝeniero Frédéric Auguste Bartholdi, ĝi estis donaco de Francio al Usono por la centa datreveno de ĝia revolucio kaj sendependeco, dediĉita al Usono la 28-an de oktobro, 1886. Ĝia vera nomo estas La Libereco lumiganta la mondon (en angla: Liberty Enlightening the World; en franca: La Liberté éclairant le monde).
La statuo staras ĉe la haveno ekde 1886 kaj estas la unua vido de Usono kaj Novjorko por tiu, kiu alvenas trans la maron. Ĝi havis enorme fortan ikonan gravecon por enmigrintoj kiuj venis al Usono pintofine de la 19a jarcento kaj ĉefe komenco de la 20a.
La statuo montras inan figuron kun robo kiu reprezentas Libertas, nome la romian diinon de libereco, kiu en la mano dekstra tenas torĉon kaj en la maldekstra tabulon tabula ansata (nome tabuleton evokante juron -leĝaro), sur kiu estas enskribita la dato de la 4-a de julio 1776, kiam Usono sendependiĝis. Rompita ĉeno kuŝas ĉe ŝiaj piedoj.
Bartholdi estis inspirita de la franca profesoro pri juro kaj politikisto Édouard René de Laboulaye, kiu ŝajne estis komentinta en 1865 ke iu ajn monumento starigita al la usona sendependigo estu propre taŭge kuna projekto de la franca kaj de la usona popoloj. Li krome estus celinta omaĝi la honoron de la Unia venko en la Usona Enlanda Milito kaj la fino de la sklaveco. Pro la malstabila politika situacio en Francio, la laboro pri la statuo ne komencis ĝis la komenco de la 1870-aj jaroj. En 1875, Laboulaye proponis, ke Francio financigu la statuon kaj Usono havigu la lokon kaj konstruu la piedestalon. Bartholdi kompletigis la kapon kaj la torĉoportantan brakon antaŭ la statuo estis tute dezajnita, kaj diuj pecoj estis ekspoziciitaj publike ĉe internaciaj ekspozicioj.
La torĉoportanta brako estis montrita ĉe la Centennial Exposition en Filadelfio en 1876, kaj en la parko de Madison Square en Manhatano el 1876 al 1882. Fondusrikoltado montriĝis malfacila, ĉefe ĉe usonanoj, kaj ĉirkaŭ 1885 la laboro pri la piedestalo estis minacata pro manko de fonduso. Publicisto Joseph Pulitzer el New York World startigis kampanjon por donacoj por finkompletigi la projekton kiu allogis pli ol 120,000 kontribuantojn, plej el kiuj donacis malpli ol unu dolaro. La statuo estis konstruita en Francio, ŝipveturigita transmare ene de skatolegoj, kaj kunigita sur la finkompletigita piedestalo sur kio tiam estis nomita Insulo Bedloe. La finkompletigo de la statuo estis markita de la unua en Novjorko konfeto-parado kaj dediĉiga ceremonio prezidita de la Prezidento Grover Cleveland.
La statuo estis administrita de Usona Prilumtura Agentejo ĝis 1901 kaj poste de la Usona Primilita Ministerio; ekde 1933 ĝi estis administrata de la Naciparka Agentejo. La statuo estis fermita por renovigo dum multe de 1938. Komence de la 1980-aj jaroj, oni trovis, ke ĝi deterioriĝis ĝis tioma etendo ke necesas majora restaŭrado. Dum la statuo estis fermita el 1984 al 1986, oni anstataŭis la torĉon kaj grandan parton de la interna strukturo. Post la Atencoj de la 11-a de septembro 2001 en 2001, ĝi estis fermita pro sekurecaj tialoj; la piedestalo remalfermiĝis en 2004 kaj la statuo en 2009, kun limigoj al la nombro de vizitantoj akcepteblaj por ascendi al la krono. La statuo, inklude la piedestalon kaj la bazon, estis fermitaj dum unu jaro ĝis la 28-an de oktobro, 2012, por instali duan ŝtuparon kaj aliajn sekurecajn elementojn; la insulo Libereco tamen restis malferma. Tamen, nur unu tagon post la remalfermo, la insulo Libereco fermiĝis pro la efiko de la Uragano Sandy; la statuo kaj la insulo remalfermiĝis la 4-an de julio, 2013. Publika aliro al la balkono ĉirkaŭ la torĉo estis malpermesita pro sekurecaj tialoj jam ekde 1916.
Dezajno kaj konstruado
[redakti | redakti fonton]Origino
[redakti | redakti fonton]La origino de la projekto de la Statuo de Libereco foje estas spurita al komento farita de franca prijura profesoro kaj politikisto nome Édouard René de Laboulaye meze de 1865. En postvespermanĝa konversacio ĉe lia hejmo proksime de Versailles, Laboulaye, entuziasma subtenanto de la Unio en la Usona Enlanda Milito, laŭsupoze diris: "Se monumento devus stariĝi en Usono, kiel monumento al ties sendependeco, mi opinias natura nur ĉu ĝi estus konstruita per unuiĝinta fortostreĉo - ofta laboro de ambaŭ niaj nacioj."[1] La Naciparka Servo, en raporto, (2000) aliflanke, opiniis tion legendo spurita al fonduscela pamfleto de 1885, kaj ke la statuo estis plej verŝajne elpensita en 1870.[2] En alia eseo en ilia retejo, la Parkservo indikis ke Laboulaye celis honori la venkon de la Unio kaj ĝiajn sekvojn, "Kun la forigo de sklaveco kaj la venko de la Unio en la Civita milito en 1865, la deziroj de Laboulaye de libereco kaj demokratio iĝis realeco en Usono. Por honori tiujn atingojn, Laboulaye proponis ke donaco estu konstruita por Usono nome de Francio. Laboulaye esperis ke per anoncado de atento al la lastatempaj atingoj de Usono, la franca popolo estus inspirita por postuli sian propran demokration spite al subpremiga monarkio."[3]
Laŭ skulptisto Frédéric Auguste Bartholdi, kiu poste disvastigis la rakonton, la komento de Laboulaye ne estis celita kiel propono, sed ĝi inspiris al Bartholdi.[1] Surbaze de la subprema naturo de la registaro de Napoleono la 3-a, Bartholdi faris neniun tujan agon en la ideo krom diskuti ĝin kun Laboulaye. Bartholdi estis en iu okazaĵo okupata de aliaj eblaj projektoj; en la fino de la 1860-aj jaroj, li kontaktis kun Ismail Paŝao, nome Ĥedivo de Egiptujo, kun plano konstrui enorman lumturon en la formo de antikva egipta ina felaho aŭ kamparanino, tunikvestita kaj tenanta torĉon supre, ĉe la norda enirejo al la Sueza Kanalo en Port Said. Skizoj kaj modeloj estis faritaj de la proponita laboro, kvankam ĝi neniam estis starigita. Ekzistis klasika precedenco por la Sueza propono, nome la Koloso de Rodoso: antikva bronza statuo de la greka dio de la suno, Helios. Tiu statuo verŝajne estis pli ol 100 futojn (30 m) alta, kaj ĝi simile staris ĉe havena enirejo kaj portis lumon por gvidi ŝipojn.[4]
Ĉiu granda projekto estis plue prokrastita fare de la Francia-Prusia Milito, en kiu Bartholdi funkciis kiel maĵoro de milico. En la milito, Napoleono la 3-a estis kaptita kaj senpovigita. La hejm-provinco de Bartholdi nome Alzaco estis perdita al la prusianoj, kaj pli liberala respubliko estis instalita en Francio.[1] Ĉar Bartholdi planis veturon al Usono, li kaj Laboulaye decidis ke la tempo estis ĝusta por diskuti la ideon kun influaj usonanoj.[5] En junio 1871, Bartholdi krucis Atlantikon, kun prezentleteroj subskribitaj fare de Laboulaye.[6]
Alvenante en la novjorkan havenon, Bartholdi rigardis la insulon Bedloe (poste Insulo Libereco) kiel ejo por la statuo, frapita per la fakto ke ŝipoj alvenantaj en Novjorkon devis veli preter ĝi. Li estis ravita lerni ke la insulo estis posedata fare de usona registaro - ĝi estis cedita fare de la Novjorka Ŝtata Registaro en 1800 por havendefendo. Ĝi estis tiel, ke li komunikis ĝin en letero al Laboulaye: "tero komuna al ĉiuj ŝtatoj."[7] Krom renkontiĝi kun multaj influaj novjorkanoj, Bartholdi vizitis prezidanton Ulysses S. Grant, kiu certigis al li ke ne estus malfacile akiri la ejon por la statuo.[8] Bartholdi transiris Usonon dufoje per fervojo, kaj renkontis multajn usonanojn kiujn li sentis komprenemaj al la projekto.[6] Sed li restis konvinkita ke populara opinio sur ambaŭ flankoj de Atlantiko estis nesufiĉe subtena de la propono, kaj li kaj Laboulaye decidis atendi antaŭ muntado de publika kampanjo.[9]
Bartholdi faris unuan modelon de sia koncepto en 1870.[10] La filo de amiko de Bartholdi, usona artisto John La Farge, poste asertis ke Bartholdi faris la unuajn skizojn por la statuo dum sia usona vizito en la Rod-Insula studio de La Farge. Bartholdi daŭre evoluigis la koncepton post sia reveno al Francio.[10] Li ankaŭ laboris pri kelkaj skulptaĵoj dezajnitaj por fortigi francan patriotismon post la malvenko antaŭ la prusoj. Unu el tiuj estis la Leono de Belfort, monumenta skulptaĵo ĉizita en grejso ĉe la fortikaĵo de Belfort, kiu dum la milito rezistis prusan sieĝon dum pli ol tri monatoj. La defia leono, 73 futojn (22 m) longa kaj duone el tio en alteco, elmontras emocian bonkvalitan karakterizaĵon de Romantikismo, kiun Bartholdi poste alportus al la Statuo de Libereco.[11]
Dezajno, stilo, kaj simboleco
[redakti | redakti fonton]
Bartholdi kaj Laboulaye pripensis kiom plej bone esprimi la ideon de usona libereco.[12] En la komenco de la usona historio, du virinfiguroj estis ofte utiligitaj kiel kulturaj simboloj de la nacio.[13] Unu el tiuj simboloj, la personigita Columbia, estis vidita kiel formado de Usono en la maniero ke Britannia estis identigita kun Britio kaj Marianne reprezentis Francion. Columbia anstataŭis la pli fruan figuron de indiana princino, kiu estis rigardita kiel necivilizita kaj malestimata rekte al usonanoj.[13] La alia signifa ina ikono en la usona kulturo estis reprezentado de Libereco, derivita de Libertas, la diino de libereco vaste adorita en antikva Romo, precipe inter emancipitaj sklavoj. Liberecaj figuroj ornamis la plej multajn usonajn monerojn de la tempo,[12] kaj reprezentaĵoj de Libereco aperis en populara kaj civita arto, inkluzive de la Statuo de Armita Libereco de Thomas Crawford (1863) sur la kupolo de la Kapitolo.[12]
Artistoj de la 18-a kaj 19-a jarcentoj klopodantaj elvoki respublikanismajn idealojn ofte utiligis reprezentaĵojn de Libertas kiel alegorian simbolon.[12] Figuro de Libereco estis prezentita ankaŭ en la Granda Sigelo de Francio.[12] Tamen, Bartholdi kaj Laboulaye evitis bildon de revolucia libereco kiel ekzemple tiu prezentita en la fama pentraĵo Libereco gvidanta la popolon de Eugène Delacroix (1830). En tiu pentraĵo, kiu festas la Revolucion de Francio de 1830, duon-vestita Libereco gvidas armitan plebon super la korpoj de la falintoj.[13] Laboulaye havis neniun simpation por revolucio, kaj tiel la figuro de Bartholdi estus plene vestita en flagrovestoj.[13] Anstataŭe de la impreso de perforto en la Delacroix-laboro, Bartholdi deziris doni al la statuo pacan aspekton kaj elektis torĉon, reprezentante progreson, por esti tenita de la figuro.[14]
La statuo de Crawford estis dezajnita en la komenco de la 1850-aj jaroj. Ĝi estis origine kronita per ĉapo, nome la friga ĉapo donita al emancipitaj sklavoj en antikva Romo. Sekretario de Milito Jefferson Davis, sudulo kiuj poste funkcios kiel prezidanto de la Konfederaciitaj ŝtatoj de Usono, konsideris, ke la ĉapo estus prenita kiel kontraŭsklavecisma simbolo. Li ordonis ke ĝi estu ŝanĝita al kasko.[15] La figuro de Delacroix eluzas ĉapelon,[13] kaj Bartholdi komence pripensis lokigi ankaŭ ĉapon sur sia figuro. Anstataŭe, li uzis diademon, aŭ kronon, por superkroni ĝian kapon.[16] Tiele farinte, li evitis referencon al Marianne, kiu kutime eluzas ĉapon pileus.[17] La sep radioj formas aŭreolon.[18] Ili elvokas la sunon, la sep marojn, kaj la sep kontinentojn,[19] kaj reprezentas alian rimedon, krom la torĉo, per kio Libereco iluminas la mondon.[14]
La fruaj modeloj de Bartholdi estis tute similaj en koncepto: virinfiguro en novklasika stilo reprezentanta liberecon, eluzante stola kaj pella (robo kaj mantelo, oftaj en bildigoj de romiaj diinoj) kaj tenante torĉon supre. Laŭ popularaj raportoj, la vizaĝo estis modeligita laŭ tiu de Charlotte Beysser Bartholdi, la patrino de la skulptisto,[20] sed Regis Huber, la kuratoro de la Bartholdi Muzeo citas ke tio, same kiel aliaj similaj konjektoj, havas neniun bazon fakte.[21] Li dezajnis la figuron kun forta, senkomplika silueto, kiu estus facile kontemplita en ties spektakla ĉehavena loko kaj permesus pasaĝerojn sur ŝipoj enirantaj en la novjorkan golfeton travivi varian perspektivon sur la statuo kiam ili daŭrigos direkte al Manhatano. Li donis al ĝi aŭdacajn klasikajn konturojn kaj uzis simpligitan modeligadon, reflektante la enorman skalon de la projekto kaj ĝia solena celo.[14] Bartholdi skribis pri sia tekniko:
La surfacoj devus esti larĝaj kaj simplaj, difinitaj per aŭdaca kaj klara dezajno, akcentita en la gravaj lokoj. La vastigo de la detaloj aŭ ilia diverseco estas timota. Per troigado de la formoj, por igi ilin pli klare videblaj, aŭ riĉigante ilin per detaloj, ni detruus la proporcion de la laboro. Finfine, la modelo, kiel la dezajno, devus havi resuman karakteron, kiel ekzemple oni donus al rapida skizo. Nur estas necese ke tiu karaktero devis esti la produkto de volo kaj legi, ke la artisto, koncentranta sian scion, devis trovi la formon kaj la linion en ĝia plej granda simpleco.[22]
Bartholdi faris ŝanĝojn en la dezajno kiam la projekto evoluis. Bartholdi pripensis havi Liberecon tenante rompitan ĉenon, sed decidis ke tio estus tro malharmoniiga en la tagoj post la enlanda milito. La stara statuo staros super rompita ĉeno, duon-kaŝa de ŝiaj roboj kaj malfacile videbla el la grundo.[23] Bartholdi estis komence necerta pri kio estos en la maldekstra mano de la Libereco; li decidiĝis por tabula ansata, ŝton-forma tabuleto[24] kutime uzata por elvoki la koncepton de leĝo (juro).[25] Kvankam Bartholdi tre admiris la Usonan Konstitucion, li elektis gravuri "JULY IV MDCCLXXVI" sur la tabuleto, tiel asociante la daton de la Deklaracio de Sendependeco de la lando kun la koncepto de libereco.[24]
Bartholdi interesigis sian amikon kaj mentoron, arkitekton Eugène Viollet-le-Duc, en la projekto.[21] Kiel ĉefinĝeniero,[21] Viollet-le-Duc dezajnis brikan pilastron ene de la statuo, al kiu la haŭto estus ankrita.[26] Post interkonsiliĝoj kun la metal-fandejo Gaget, Gauthier & Co., Viollet-le-Duc elektis la metalon kiu estus uzita por la haŭto, nome kupro-folioj, kaj la metodo uzita por formi ĝin, martelreliefigo, en kiu la folioj estis varmigitaj kaj tiam frapitaj per lignomarteloj.[21][27] Avantaĝo de tiu elekto estis ke la tuta statuo estus malpeza por sia volumeno, ĉar la kuprobezono estu nur 094 colojn (2.4 mm) dika. Bartholdi decidis pri alteco de iom pli ol 151 futoj (46 m) por la statuo, duobla de tiu de Koloso de San Carlo Borromeo de Italio kaj la germana statuo Hermannsdenkmal de Arminio, ambaŭ faritaj per la sama metodo.[28]
Proklamo kaj komenca laboro
[redakti | redakti fonton]Antaŭ 1875, Francio ĝuis plibonigitan politikan stabilecon kaj reakiran postmilitan ekonomion. Kreskiganta intereso por la alvenonta ekspozicio Centennial Exposition en Filadelfio klinigis Laboulaye decidi ke estas tempo serĉi publikan subtenon.[29] En septembro 1875, li sciigis la projekton kaj la formadon de la Franc-usona Unio kiel ĝia fondusserĉa branĉo. Kun la proklamo, la statuo ricevis nomon, Liberty Enlightening the World (Libereco iluminante la mondon).[30] La francoj financus la statuon; oni esperis, ke usonanoj pagu por la piedestalo.[31] La proklamo provokis ĝenerale favoran reagon en Francio, kvankam multaj francoj prikoleris kontraŭ Usonon pro ne alvenado de usonanoj al sia helpo dum la milito kontraŭ Prusio.[30] Francaj monarkistoj kontraŭbatalis la statuon, se pro neniu alia kialo ol ĝi estis proponita fare de la liberalulo Laboulaye, kiu ĵus estis elektita senatano por vivo.[31] Laboulaye aranĝis la okazaĵojn dezajnitajn por alparoli la riĉulojn kaj potenculojn, inkluzive de gasta prezentaĵo ĉe la Pariza Opero la 25-an de aprilo 1876, kiu prezentis novan kantaton de komponisto Charles Gounod. La peco estis titolita La Liberté éclairant le monde, nome la franclingva versio de la sciigita nomo de la statuo.[30]
Malgraŭ ĝia komenca fokuso sur la elitoj, la Unio estis sukcesa en akirado de financo trans franca socio. Lernejinfanoj kaj ordinaraj civitanoj donis monon, same kiel 181 francaj municipoj faris. La politikaj aliancanoj de Laboulaye apogis la vokon, same kiel faris posteuloj de la franca kontingento en la Usona Milito de Sendependeco. Malpli idealisme, kontribuoj venis de tiuj kiuj esperis je usona subteno en la franca provo konstrui la Panaman kanalon. La kupro eble venis de multoblaj fontoj kaj kelkaj el ĝi laŭdire venis de mino en Visnes, Norvegio,[32] kvankam tio ne estis decide determinita post testado de provaĵoj.[33] Laŭ Cara Sutherland en ŝia libro pri la statuo por la Muzeo de la Urbo Novjorko, 90,800 kiloj (200,000 funtoj) estis necesaj por konstrui la statuon, kaj la franca kuprindustriulo Eugène Secrétan donacis 58,100 kilojn (128,000 funtoj) da kupro.[34] Historiisto Yasmin Khan, en ŝia libro de 2010 pri la statuo, asertis, ke la firmao de la fratoj Japy, kuprokomercistoj, donacis kupron taksitan je 64,000 frankoj (proksimume 16,000 da tiutempaj usonaj dolaroj aŭ la ekvivalento de 354,000 da usonaj dolaroj de 2014).[35]
Kvankam planoj por la statuo ne estis finpretigitaj, Bartholdi antaŭeniris kun fabrikado de dekstra brako, ekhavante la torĉon, kaj la kapon. Laboro komenciĝis ĉe la laborejo de Gaget, Gauthier & Co.[36] En majo 1876, Bartholdi vojaĝis al Usono kiel membro de franca delegacio al la Jarcenta Ekspozicio,[37] kaj aranĝis enorman pentraĵon de la statuo por esti montrita en Novjorko kiel parto de la festadoj de la Centennial Exhibition.[38] La brako ne alvenis en Filadelfion ĝis aŭgusto; pro ĝia malfrua alveno, ĝi ne estis listigita en la ekspozicia katalogo, kaj dum kelkaj raportoj ĝuste identigis la laboron, aliaj nomis ĝin la "Kolosa Brako" aŭ la "Bartholdi Elektra Torĉo". La ekspoziciaj terenoj enhavis kelkajn monumentajn artojn por konkuri pri la intereso de foir-irantoj, inkluzive de rimarkinda fontano dizajnita fare de Bartholdi.[39] Tamen, la brako montriĝis populara en la finaj tagoj de la ekspozicio, kaj vizitantoj grimpis supren al la alto de la torĉo por rigardi la foirejojn.[40] Post kiam la ekspozicio fermiĝis, la brako estis transportita al Novjorko, kie ĝi restis ekspozicie en Madison Square Park dum pluraj jaroj antaŭ ĝi estis resendita al Francio kunigi la reston de la statuo.[40]
Dum lia dua veturado al Usono, Bartholdi alparolis kelkajn grupojn koncerne la projekton, kaj instigis la formadon de usonaj komisionoj de la Franc-usona Unio.[41] Komisionoj por kolekti monon por pagi por la fundamento kaj piedestalo estis formitaj en Novjorko, Bostono, kaj Filadelfio.[42] La novjorka grupo poste akceptis la plej grandan parton de la respondeco por la usona fondusoserĉo kaj ofte estas referencita kiel la "Usona Kommitato".[43] Unu el ĝiaj membroj estis 19-jaraĝa Theodore Roosevelt, la estonta guberniestro de Novjorko kaj prezidanto de Usono.[41] La 3-an de marto 1877, dum sia fina tago en oficejo, prezidanto Grant subskribis komunan rezolucion kiu rajtigis la prezidanton por akcepti la statuon kiam ĝi estos prezentita fare de Francio kaj por elekti ejon por ĝi. Prezidanto Rutherford B. Hayes, kiu ekoficis la sekvan tagon, elektis la lokon de la insulo Bedloe kiun Bartholdi estis proponinta.[44]
Konstruado en Francio
[redakti | redakti fonton]
Post sia reveno al Parizo en 1877, Bartholdi koncentriĝis al kompletigado de la kapo, kiu estis ekspoziciita en la Pariza Internacia Ekspozicio. Kvestado daŭris, kaj oni vendis modelojn de la statuo. Ankaŭ oni proponis biletojn por rigardi la konstruaktivecon ĉe la laborejo de Gaget, Gauthier & Co.[35] La franca registaro aprobis loterion; inter la premioj estis valora arĝentplado kaj terakota modelo de la statuo. Antaŭ la fino de 1879, proksimume 250,000 frankoj estis akiritaj.[45]
La kapo kaj brako estis konstruitaj kun asistado de Viollet-le-Duc, kiu malsaniĝis en 1879. Li baldaŭ mortis, forlasante neniun indikon de kiel li celis la transirigon de la kuprohaŭto ĝis la de li proponita masonaĵa moleo.[46] La sekvan jaron, Bartholdi povis akiri la servojn de la novigema dezajnisto kaj konstruanto Gustave Eiffel.[35] Eiffel kaj lia struktura inĝeniero, Maurice Koechlin, decidis forlasi la moleon kaj anstataŭe konstrui feran skafaldan turon. Eiffel elektis ne uzi tute rigidan strukturon, kiu devigus stresojn akumuliĝi en la haŭto kaj konduki poste al fendetiĝado. Sekundara skeleto estis fiksita al la centromasto, kaj poste, por ebligi la statuon moviĝi iomete pro la ventoj de la novjorka haveno kaj kiam la metalo vastiĝos en varmaj someraj tagoj, li loze ligis la subtenstrukturon al la haŭto uzante platajn ferajn stangojn[21] kiuj kulminis per maŝo de metalrimenoj, konataj kiel "seloj", kiuj estis nititaj al la haŭto, disponigante firman subtenon. En labor-intensa proceso, ĉiu selo devis esti kreita unuope.[47][48] Por malhelpi galvanan korodon inter la kuprohaŭto kaj la fera subtenstrukturo, Eiffel izolis la haŭton per asbesto impregnita el ŝelako.[49]
La dezajno de Eiffel montris la statuon kiel unu el la plej fruaj ekzemploj pere de kurtenmura konstruado, en kiu la ekstero de la strukturo ne estas ŝarĝoportanta, sed estas anstataŭe apogita sur interna kadro. Li inkludis du internajn helikajn ŝtuparojn, por igi ĝin pli facile por vizitantoj atingi la rigardejojn en la krono.[50] Ankaŭ aliro al rigardejo ĉirkaŭanta la torĉon estis disponigita, sed la mallarĝeco de la brako enkalkuleblis nur ununuran ŝtupetaron, 40 futojn (12 m) longan.[51] Dum la pilonturo ekestis, Eiffel kaj Bartholdi kunordigis sian laboron singarde tiel ke finitaj segmentoj de haŭto kongruus precize sur la subtena strukturo.[52] La komponentoj de la pilonturo estis konstruitaj en la Eiffel fabriko en la antaŭurbo Levallois-Perret proksima de Parizo.[53]
La ŝanĝo en struktura materialo de masonaĵo al fero permesis al Bartholdi ŝanĝi siajn planojn por la kunigo de la statuo. Li origine atendis kunveni la haŭton surloke kiam la masonaĵmoleo estu konstruita; anstataŭe li decidis konstrui la statuon en Francio kaj havi ĝin malmuntita kaj transportita al Usono por enfoldigi ĝin surloke sur la Insulo Bedloe.[54]
En simbola ago, la unua nito metita en la haŭton, fiksantan kuproplaton sur la halukso de la statuo, estis metita fare de la Ambasadoro de Usono en Francio nome Levi P. Morton.[55] La haŭto ne estis, aliflanke, fiksita en preciza sekvenco de malsupre supren; laboro daŭriĝis sur kelkaj segmentoj samtempe en maniero ofte konfuza al vizitantoj.[56] Iu laboro estis prezentita fare de entreprenistoj - unu el la fingroj estis faritaj laŭ la malfacilaj specifoj de Bartholdi fare de kuproforĝisto en la suda franca urbo Montauban.[57] Ĉirkaŭ 1882, la statuo estis kompleta supren al la talio, okazaĵo kiun Barthodi festis invitante ĵurnalistojn por lunĉi en platformo konstruita ene de la statuo.[58] Laboulaye mortis en 1883. Li estis sukcedita kiel prezidanto de la franca komisiono fare de Ferdinand de Lesseps, konstruanto de la Sueza Kanalo. La finita statuo estis formale prezentita al la ambasadoro Morton ĉe ceremonio en Parizo la 4-an de julio 1884, kaj de Lesseps sciigis ke la franca registaro jesis pagi por ĝia transporto al Novjorko.[59] La statuo restis senmova en Parizo dum ne okazis sufiĉa progreso sur la piedestalo; ĉirkaŭ januaro 1885, tio okazis kaj la statuo estis malmuntita kaj enkestigita por sia oceanvojaĝo.[60]
La piedestalo
[redakti | redakti fonton]
La komisionoj en Usono renkontis grandajn malfacilaĵojn en akirado de financoj por la konstruado de la piedestalo. La Paniko de 1873 kondukis al ekonomia depresio kiu daŭris tra multe de la jardeko. La projekto por la Statuo de Libereco ne estis la nura tia entrepreno kiu havis malfacilecon akirante monon: konstruadon de la obelisko poste konata kiel la Vaŝingtona Monumento foje estis bremsita dum jaroj; ĝi finfine prenus tri-kaj-duonan jardekojn por kompletiĝi.[61] Ekzistis kritiko kaj de la statuo de Bartholdi kaj de la fakto ke la donaco devigis usonanojn pagi la fakturon por la piedestalo. En la jaroj post la enlanda milito, la plej multaj usonanoj preferis realismajn artojn prezentantajn heroojn kaj okazaĵojn de la historio de la nacio, prefere ol alegoriaj verkoj kiel la Libereca statuo.[61] Ekzistis ankaŭ sento ke usonanoj devus dezajni usonajn publikajn konstrulaborojn - la elekto de ital-naskita Constantino Brumidi por ornami la Kapitolon provokis intensan kritikon, eĉ se li estis naturigita usona civitano.[62] Harper's Weekly deklaris sian deziron ke "M. Bartholdi kaj niaj francaj kuzoj "faru la tutan figuron" se temis pri ĝi, kaj donus al ni jam kaj statuon kaj piedestalon."[63] The New York Times deklaris ke "neniu vera patrioto povas permesi eventualajn tiajn elspezojn por bronzaj inoj en la nuna stato de nia ekonomio."[64] Alfrontite kontraŭ tiuj kritikoj, la usonaj komisionoj faris nur malmulte da agado dum pluraj jaroj.[64]
Dezajno
[redakti | redakti fonton]
La fundamento de la statuo de Bartholdi estis metota ene de Fort Wood, neuzita armea stacio sur la Insulo Bedloe konstruita inter 1807 kaj 1811. Ekde 1823, ĝi malofte estis uzita, kvankam dum la enlanda milito, ĝi funkciis kiel rekruta stacio.[65] La fortikaĵoj de la strukturo estis en la formo de dekunu-punkta stelo. La fundamento kaj piedestalo de la statuo estis vicigitaj tiel ke ĝi frontus sudoriente, salutante ŝipojn enirantajn la havenon el Atlantiko.[66] En 1881, la novjorka komisiono komisiis Richard Morris Hunt por dezajni la piedestalon. Post kelkaj monatoj, Hunt alsendis detalan planon, indikante ke li esperis, ke la konstruado daŭru proksimume naŭ monatojn.[67] Li proponis piedestalon 114 futojn (35 m) en alteco; alfrontita kun monproblemoj, la komisiono reduktis tion al 89 futoj (27 m).[68]
La piedestaldezajno de Hunt enhavas elementojn de klasika arkitekturo, inkluzive de dorikaj portaloj, same kiel kelkajn elementojn influitajn de azteka arkitekturo.[21] La granda maso estas fragmenta per arkitektura detalo, por enfokusigi atenton al la statuo.[68] En formo, ĝi estas stumpigita piramido, 62 futojn (19 m) kvadrate en la bazo kaj 39.4 futojn (12.0 m) ĉe la pinto. La kvar flankoj estas identaj en aspekto. Super la pordo ĉe ĉiu flanko, ekzistas dek diskoj sur kiuj Bartholdi proponis lokigi la blazonojn de la ŝtatoj (inter 1876 kaj 1889, ekzistis 40 usonaj ŝtatoj), kvankam tio ne estis farita. Super tio, altano estis metita sur ĉiun flankon, kadrita per kolonoj. Bartholdi metis rigardejon proksime de la pinto de la piedestalo, super kiu la statuo mem staras.[69] Laŭ verkisto Louis Auchincloss, la piedestalo "fendetoplene elvokas la potencon de praa Eŭropo super kiu ekstaras la domina figuro de la Libereca Statuo".[68] La komisiono dungis iaman armegeneralon Charles Pomeroy Stone por kontroli la konstrulaboron.[70] Konstruo sur la 15-fut-profunda (4.6 m) fundamento komenciĝis en 1883, kaj la baza ŝtono de la piedestalo estis metita en 1884.[71] En la origina koncepto de Hunt, la piedestalo devis estinti farita el solida granito. Financaj konzernoj denove devigis lin revizii siajn planojn; la fina dezajno postulis verŝitajn betonmurojn, ĝis 20 futojn (6.1 m) dikaj, kovritaj per granitblokoj.[72][73] Tiu Stony Creek-granito venis de Beattie Quarry en Branford, Konektikuto.[74] La betona maso estis la plej granda verŝita je tiu tempo.[73]
Norvega enmigrinta inĝeniero Joachim Goschen Giæver dezajnis la strukturan kadron por la Libereca Statuo. Lia laboro implikis dezajnokomputadojn, detalan elpensaĵon kaj konstrudesegnaĵojn, kaj erarkontrolon de konstruo. En kompletigado de sia inĝenieristiko por la kadro de la statuo, Giaver funkciis el desegnaĵoj kaj skizoj produktitaj fare de Gustave Eiffel.[75]
Kvestado
[redakti | redakti fonton]Kvestado por la statuo komenciĝis en 1882. La komisiono organizis grandan nombron da mon-kolektaj okazaĵoj.[76] Kiel parto de unu tia fortostreĉo, nome aŭkcio de arto kaj manuskriptoj, poeto Emma Lazarus estis petita donaci originan laboron. Ŝi komence malakceptis, deklarante ke ŝi ne povas verki poemon pri statuo. Tiutempe, ŝi ankaŭ estis engaĝita en helpado al rifuĝintoj en Novjorkon kiuj estis fuĝintaj el antisemitaj pogromoj en orienta Eŭropo. Tiuj rifuĝintoj estis devigitaj vivi en kondiĉoj kiujn la riĉa Lazarus neniam travivis. Ŝi vidis manieron esprimi sian empation por tiuj rifuĝintoj laŭ la statuo.[77] La rezulta soneto, nome "La Nov-Koloso", inkluzive de la ikonecaj linioj "Give me your tired, your poor/ Your huddled masses yearning to breathe free" (Donu al mi viajn lacajn, viajn senhavajn/ viajn kaŭrantajn masojn sopirante spiri libere), estas unike identigita kun la Libereca Statuo kaj estas gravurita sur plako en la muzeo en ĝia bazo.[78]
Eĉ kun tiuj klopodoj, kvestado postrestis. Grover Cleveland, la guberniestro da Novjorko, vetois buĝeteron por disponigi 50,000 da usonaj dolaroj por la statu-projekto en 1884. Ankaŭ provo la venontan jaron por ke la Kongreso disponigu 100,000 da usonaj dolaroj, sufiĉe por kompletigi la projekton, malsukcesis. La novjorka komisiono, kun nur 3,000 da usonaj dolaroj en la banko, haltigis la laboron sur la piedestalo. Kun la projekto en danĝero, grupoj de aliaj usonaj grandurboj, inkluzive de Bostono kaj Filadelfio, proponis pagi la plenan koston de starigado de la statuo kontraŭ translokiĝado de ĝi.[79]
Joseph Pulitzer, eldonisto de la New York World, novjorka gazeto, sciigis alvokon por akiri 100,000 da usonaj dolaroj - la ekvivalento de 2.3 milionoj da nuntempaj usonaj dolaroj.[80] Pulitzer promesis presi la nomon de ĉiu kontribuanto, ne gravas kiel eta estu la kvanto antaŭfiksita.[81] La alvoko kaptis la fantazion de novjorkanoj, aparte kiam Pulitzer komencis eldonadi la notojn kiujn li ricevis de kontribuantoj. "A young girl alone in the world (Juna knabino sola en la mondo)" donacis "60 cendojn, la sekvon de justica malsukceso."[82] Unu donacanto donis "kvin cendojn kiel la groŝo de malriĉa komisiknabo direkte al la Piedestala Fonduso." Grupo de infanoj sendis dolaron kiel "la mono kiujn ni ŝparis por iri al la cirko per ĝi."[83] Alia dolaro estis ricevita fare de "soleca kaj tre jaraĝa virino."[82] Loĝantoj de hejmo por alkoholuloj en Broklino nome la rivala urbo de Novjorko - la grandurboj ne kuniĝos ĝis 1898 - donacis 15 usonajn dolaron; aliaj drinkuloj helpis danke al ŝparujoj en trinkejoj kaj drinkejoj.[84] Infanĝardena klaso en Davenport, Iovao, sendis al New York World la donacon de 1.35 usonaj dolaroj.[82] Ĉar la donacoj abundinundis, la komisiono rekomencis laboron ĉe la piedestalo.[85]
Konstruado
[redakti | redakti fonton]
La 17-an de junio 1885, la franca vaporŝipo Isère, ŝarĝita kun la Libereca Statuo, atingis la novjorkan havenon enorde. Novjorkanoj montris sian ĵus trovitan entuziasmon por la statuo, kiam la franca ŝipo alvenis kun la lignaj skatoloj tenantaj la malmuntitan statuon surŝipe. Du cent mil homoj vicis ĉe la haveno kaj centoj da boatoj metiĝis al maro por bonvenigi la Isère.[86][87] Post kvin monatoj da ĉiutagaj alvokoj por donaci al la statufonduso, la 11-an de aŭgusto 1885, la mondo sciigis ke 102,000 usonaj dolaroj estis akiritaj el 120,000 donacantoj, kaj ke 80 procento de la totalo estis ricevita en sumoj de malpli ol unu dolaro.[88]
Eĉ kun la sukceso de la moniniciato, la piedestalo ne estis kompletigita ĝis aprilo 1886. Tuj poste, remuntado de la statuo komenciĝis. La ferkadro de Eiffel estis ankrita al ŝtali-trabaro ene de la betona piedestalo kaj kunigita.[89] Post kiam tio estis farita, la sekcioj de haŭto estis singarde ligitaj.[90] Pro la larĝo de la piedestalo, estis ne eble starigi skafaldon, kaj laboristoj svingiĝis de ŝnuroj instalante la haŭtosekciojn. Tamen, neniu mortis dum la konstruado.[91] Bartholdi estis planinta meti verŝlumojn sur la altanon de la torĉo por prilumi ĝin; semajnon antaŭ la dediĉo, la Army Corps of Engineers (Armea Trupo de Inĝenieroj) vetois la proponon, timante ke la pilotoj de ŝipoj preterpasantaj la statuon estus blindigitaj. Anstataŭe, Bartholdi tranĉis lukojn en la torĉo - kiu estis kovrita per orfolioj - kaj lokigis la lumojn ene de ili.[92] Elektrocentralo estis instalita sur la insulo por ŝalti la torĉon kaj por aliaj elektraj bezonoj.[93] Post kiam la haŭto estis finita, fama pejzaĝa arkitekto Frederick Law Olmsted, kun-dezajnisto de la Centra Parko de Novjorko kaj de la Prospect Park de Broklino, kontrolis postpurigon de la Insulo Bedloe en antaŭvido de la dediĉo.[94]
Dediĉo
[redakti | redakti fonton]
Ceremonio de dediĉo estis okazigita en la posttagmezo de la 28-an de oktobro 1886. Prezidanto Grover Cleveland, antaŭe novjorka guberniestro, prezidis la okazaĵon.[95] Dum la mateno de la dediĉo, parado estis okazigita en Novjorko; taksoj de la nombro da homoj kiuj observis ĝin gamis de pluraj cent miloj ĝis miliono. Prezidanto Cleveland gvidis la procesion, poste li staris en la reviziado por vidi bandojn kaj manifestaciantojn venintaj el tuta Usono. Generalo Stone estis la grandioza marŝalo de la parado. La itinero komenciĝis ĉe Madison Square, iama hejmo de la brako, kaj daŭrigis tra Battery Park ĉe la suda pinto de Manhatano, Kvina Avenuo kaj Broadway, kun iometa kromvojo tiel ke la parado povu pasi antaŭ la konstruaĵo de New York World ĉe Park Row. Kiam la parado preterpasis la Novjorkan Borson, borsistoj ĵetis telegrafstriojn tra la fenestroj, komencante la novjorkan tradicion de la telegrafostria parado.[96]
Ŝipa parado komenciĝis je 12:45 p.m., kaj prezidanto Cleveland enŝipiĝis en jakton kiu portis lin trans la haveno al la Insulo Bedloe por la dediĉo.[97] De Lesseps faris la unuan diskurson, nome de la franca komisiono, sekvitan de la prezidanto de la novjorka komisiono, nome senatano William M. Evarts. Franca flago drapirita sur la vizaĝo de la statuo estis malaltigota por malkaŝi la statuon ĉe la fino de la parolado, sed Bartholdi miskomprenis paŭzon de Evarts kiel la konkludo kaj lasis la flagon fali tro frue. La rezultinta krisalutado metis finon al la diskurso de Evarts.[96] Prezidanto Cleveland sekve parolis, deklarante ke de la statuo "la fluo de la lumo devas trapiki la mallumon de nescio kaj la subpremado al homoj ĝis Libereco iluminu la mondon".[98] Bartholdi, kiu observis proksime de la podio, estis vokita por paroli, sed li rifuzis. Oratoro Chauncey M. Depew finis la paroladon per longeca adreso.[99]
_-_Statue_of_Liberty.jpg)
Membroj de la ĝenerala publiko ne estis permesitaj veni sur la insulo dum la ceremonioj, kiuj estis rezervitaj tute por eminentuloj. La nuraj inoj kiuj ricevis alirpermeson estis la edzino de Bartholdi kaj la nepino de Lesseps; oficialuloj deklaris ke ili timis ke virinoj eble estos vunditaj en la interpuŝigo de homoj. La restrikto ofendis surlokajn sufragetojn, kiuj luis boaton kaj venis tiom proksime kiom ili povis al la insulo. La gvidantoj de la grupo faris diskurson por aplaŭdi la personigon de Libereco kiel virino kaj plendis por la virina balotrajto.[98] Planita piroteknikaĵo estis prokrastita ĝis la 1-a de novembro pro malbona vetero.[100]
Tuj post la dediĉo, The Cleveland Gazette, afrik-usona gazeto, sugestis ke la torĉo de la statuo ne estu ŝaltita ĝis Usono iĝu libera nacio "en realeco":
"Libereco iluminante la mondon", efektive! La esprimo igas nin malsanaj. Tiu registaro estas hurlanta farso. Ĝi ne povas aŭ prefere ne protektas siajn civitanojn ene de siaj propraj limoj. Metu la Bartholdi-statuon, torĉon kaj ĉion, en la oceanon ĝis la "libereco" de tiu lando estu ekzemplo por ebligi ke sendanĝera kaj laborema neblanka viro povu gajni estiminde vivtenon por si mem kaj sia familio, sen esti ku-kluks-ita, eble murdita, lia filino kaj edzino perfortita, kaj lia posedaĵo detruita. La ideo de la "libereco" de tiu lando "iluminanta la mondon", aŭ eĉ Patagonion, estas ridinda en la ekstremaĵo.
Priskribo
[redakti | redakti fonton]Ekstere ŝi estas kupra, plej ofte kovrita de verdigro, sed interne ŝia skeleto estas ŝtala.
Pro sekurecaj kialoj nun ne eblas viziti la internon de la statuo, nur ĝian platformon kaj la apudan muzeon.
Fizikaj trajtoj
[redakti | redakti fonton]
| Priskribo[66] | Uzonaj mezurunuoj | Tutmondaj mezurunuoj |
|---|---|---|
| Alto de la kupra statuo | 151 ft 1 in | 46 m |
| Fondo de la piedestalo (grunda nivelo) al pinto de la torĉo | 305 ft 1 in | 93 m |
| Kalkanumo al kapopinto | 111 ft 1 in | 34 m |
| Manalto | 16 ft 5 in | 5 m |
| Montrofingro | 8 ft 1 in | 2.44 m |
| Cirkumferenco ĉe la dua artiko | 3 ft 6 in | 1.07 m |
| Kapo el mentono al kranio | 17 ft 3 in | 5.26 m |
| Kapodikeco el orelo al orelo | 10 ft 0 in | 3.05 m |
| Distanco inter okuloj | 2 ft 6 in | 0.76 m |
| Nazolongo | 4 ft 6 in | 1.48 m |
| Longo de dekstra brako | 42 ft 0 in | 12.8 m |
| Plej granda dikeco de dekstra brako | 12 ft 0 in | 3.66 m |
| Dikeco de talio | 35 ft 0 in | 10.67 m |
| Larĝo de buŝo | 3 ft 0 in | 0.91 m |
| Tabuleto, longo | 23 ft 7 in | 7.19 m |
| Tabuleto, larĝo | 13 ft 7 in | 4.14 m |
| Tabuleto, dikeco | 2 ft 0 in | 0.61 m |
| Alto de la piedestalo | 89 ft 0 in | 27.13 m |
| Alto de la fundamento | 65 ft 0 in | 19.81 m |
| Pezo de la kupro uzita en la statuo | 60,000 funtoj | 27.22 tunoj |
| Pezo de la ŝtalo uzita en la statuo | 250,000 funtoj | 113.4 tunoj |
| Totala pezo de la statuo | 450,000 funtoj | 204.1 tunoj |
| Dikeco de la bronza tavolaro | 3/32 el unu colo | 2.4 mm |
Kopioj
[redakti | redakti fonton]Estas en la mondo multaj kopioj de la Statuo de Libereco. Inter ili, en Colmar, Francio, ekzistas malgranda kopio de la Statuo. Ĝi estis inaŭgurita en 2004.
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Harris, 1985, pp 7–9.
- ↑ Joseph, Rebecca M.; Brooke Rosenblatt; Carolyn Kinebrew (September 2000). "The Black Statue of Liberty Rumor". National Park Service. Retrieved July 31, 2012.
- ↑ Abolition. National Park Service. Alirita 2014-07-07.
- ↑ Harris, 1985, pp 7–8.
- ↑ Khan, 2010, pp 60–61.
- ↑ 6,0 6,1 Moreno, 2000, pp 39–40.
- ↑ Harris, 1985, pp 12–13.
- ↑ Khan, 2010, pp 102–103.
- ↑ Harris, 1985, pp 16–17.
- ↑ 10,0 10,1 Khan, 2010, p 85.
- ↑ Harris, 1985, pp 10–11.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 Sutherland, 2003, pp 17–19.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 Bodnar, John (2006). "Monuments and Morals: The Nationalization of Civic Instruction". In Warren, Donald R.; Patrick, John J. Civic and Moral Learning in America. New York: Macmillan. pp. 212–214. ISBN 978-1-4039-7396-2.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 Turner, Jane (2000). The Grove Dictionary of Art: From Monet to Cézanne : Late 19th-century French Artists. New York: Oxford University Press US. p. 10. ISBN 978-0-312-22971-9.
- ↑ Khan, 2010, pp 96–97.
- ↑ Khan, 2010, pp 105–108,
- ↑ Blume, Mary (16-a de Julio, 2004). "The French icon Marianne à la mode". The New York Times. Alirita la 12-an de oktobro, 2011.
- ↑ "Get the Facts (Frequently Asked Questions about the Statue of Liberty)". Statue of Liberty. National Park Service. Alirita la 19an de Oktobro, 2011.
- ↑ "Lady Liberty Reverse Statue of Liberty (1886)". Presidential $1 coin. United States Mint. Alirita la 29an de Julio, 2010.
- ↑ Moreno, 2000, pp 52–53, 55, 87.
- ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 21,5 Intervjuo ĉe Watson, Corin. Statue of Liberty: Building a Colossus (TV documentary, 2001)
- ↑ Bartholdi, Frédéric (1885). The Statue of Liberty Enlightening the World. North American Review (New York). p. 42.
- ↑ Khan, 2010, pp 105–108.
- ↑ 24,0 24,1 Khan, 2010, pp 108–111.
- ↑ "Frequently asked questions". Statue of Liberty National Monument. National Park Service. Alirita la 10an de Aŭgusto, 2010.
- ↑ Khan, 2010, p 120.
- ↑ Khan, 2010, pp 118, 125.
- ↑ Harris, 1985, p 26.
- ↑ Khan, 2010, p 121.
- ↑ 30,0 30,1 30,2 Khan, 2010, pp 123–125.
- ↑ 31,0 31,1 Harris, 1985, pp 44–45.
- ↑ "News of Norway" (4). 1999. Alirita la 29an de Julio, 2010.
- ↑ "Answers about the Statue of Liberty, Part 2". The New York Times. 2-a de julio, 2009. Alirita la 12-an de Oktobro, 2011.
- ↑ Sutherland, 2003, p 36.
- ↑ 35,0 35,1 35,2 Khan, 2010, p 137.
- ↑ Khan, 2010, pp 126–128.
- ↑ Bell kaj Abrams, 1984, p 25.
- ↑ Bell kaj Abrams, 1984, p 26.
- ↑ Khan, 2010, p 130.
- ↑ 40,0 40,1 Harris, 1985, p 49.
- ↑ 41,0 41,1 Khan, 2010, p 134.
- ↑ Bell kaj Abrams, 1984, p 30,
- ↑ Moreno, 2000, p 94.
- ↑ Khan, 2010, p 135.
- ↑ Bell kaj Abrams, 1984, p 32.
- ↑ Khan, 2010, pp 136–137.
- ↑ Moreno, 2000, p 22.
- ↑ Khan, 2010, pp 139–143.
- ↑ Harris, 1985, p 30.
- ↑ Harris, 1985, p 33.
- ↑ Harris, 1985, p 32.
- ↑ Harris, 1985, p 34.
- ↑ La tour a vu le jour à Levallois (france). Le Parisien (30a de Aprilo 2004). Alirita 8-a de decembro 2012.
- ↑ Khan, 2010, p 144.
- ↑ "Statue of Liberty". pbs.org. Alirita la 19an de Oktobro, 2011.
- ↑ Harris, 1985, pp 36–38.
- ↑ Harris, 1985, p 39.
- ↑ Harris, 1985, p 38.
- ↑ Bell kaj Abrams, 1984, p 37.
- ↑ Bell kaj Abrams, 1984, p 38.
- ↑ 61,0 61,1 Khan, 2010, pp 159–160.
- ↑ Khan, 2010, p 163.
- ↑ Khan, 2010, p 161.
- ↑ 64,0 64,1 Khan, 2010, p 160.
- ↑ Moreno, 2000, p 91.
- ↑ 66,0 66,1 "Statistics". Statue of Liberty. National Park Service. 16-a de Aŭgusto, 2006. Konsultita la 19an de Oktobro, 2011.
- ↑ Khan, 2010, p 169.
- ↑ 68,0 68,1 68,2 Auchincloss, Louis (May 12, 1986). "Liberty: Building on the Past". New York: 87. Alirita la 19an de Oktobro, 2011.
- ↑ Bartholdi, Frédéric (1885). The Statue of Liberty Enlightening the World. North American Review (New York). p. 62.
- ↑ Harris, 1985, pp 71–72.
- ↑ Khan, 2010, p 16.
- ↑ Sutherland, 2003, pp 49–50.
- ↑ 73,0 73,1 Moreno, 2000, pp 184–186.
- ↑ Branford’s History Is Set in Stone. Connecticut Humanities.
- ↑ Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2012-11-27. Alirita 2015-01-05.
- ↑ Khan, 2010, pp 163–164.
- ↑ Khan, 2010, pp 165–166.
- ↑ Moreno, 2000, pp 172–175.
- ↑ Levine, Benjamin; Story, Isabelle F. (1961). "Statue of Liberty". National Park Service. Alirita la 19an de Oktobro, 2011.
- ↑ "Seven Ways to Compute the Relative Value of a U.S. Dollar Amount, 1774 to Present/". MeasuringWorth. Alirita la 20an de oktobro 2011. (Consumer price index)
- ↑ Bell kaj Abrams, 1984, pp 40–41,
- ↑ 82,0 82,1 82,2 Harris, 1985, p 105.
- ↑ Sutherland, 2003, p 51.
- ↑ Harris, 1985, p 107.
- ↑ Harris, 1985, pp 110–111.
- ↑ Harris, 1985, p 112.
- ↑ The Isere-Bartholdi Gift Reaches the Horsehoe Safely. The Evening Post (17-a de junio 1885). Alirita 11-a de februaro 2013.
- ↑ Harris, 1985, p 114.
- ↑ Moreno, 2000, p 19.
- ↑ Bell kaj Abrams, 1984, p 49.
- ↑ Moreno, 2000, p 64.
- ↑ Hayden kaj Despont, 1986, p 36.
- ↑ Harris, 1985, pp 133–134.
- ↑ Moreno, 2000, p 65.
- ↑ Khan, 2010, p 176.
- ↑ 96,0 96,1 Khan, 2010, pp 177–178.
- ↑ Bell kaj Abrams, 1984, p 52.
- ↑ 98,0 98,1 Harris, 1985, p 127.
- ↑ Moreno, 2000, p 71.
- ↑ Harris, 1985, p 128.
Literaturo
[redakti | redakti fonton]- Leslie Allen, Liberty: The Statue and the American Dream (ASIN:B000HMACQI).
- James B. Bell, Richard L. Adams: In Search of Liberty: The Story of the Statue of Liberty and Ellis Island. Doubleday & Co., Garden City, NY 1984, ISBN 0-385-19624-5.
- Robert Belot, Daniel Bermond: Bartholdi. Éditions Perrin, Paris 2004, ISBN 2-262-01991-6.
- Marie-Sophie Corcy, Nathalie Vu Hong, Lionel Dufaux, La Statue de la Liberté : le défi de Bartholdi, Gallimard, 2004 (ISBN 978-2-07-030583-4 kaj 978-2-0703-0583-4)
- André Gschaedler, Vérité sur la Statue de la liberté et son créateur, Jérôme Do Bentzinger, 2005 (ISBN 978-2-906238-26-8 et 978-2-9062-3826-8)
- Jonathan Harris: A Statue for America: The First 100 Years of the Statue of Liberty. Four Winds Press, New York 1985, ISBN 0-02-742730-7.
- Richard Seth Hayden, Thierry W. Despont: Restoring the Statue of Liberty. McGraw-Hill, New York 1986, ISBN 0-07-027326-X.
- Serge Hochain, Building Liberty: A Statue is Born, 2004 (ISBN 978-0-7922-6765-2).
- Yasmin Sabina Khan: Enlightening the World: The Creation of the Statue of Liberty. Cornell University Press, Ithaca, NY 2010, ISBN 978-0-8014-4851-5.
- Bertrand Lemoine, Institut français d'architecture, La Statue de la Liberté, Mardaga, 1995, collection « A.R.C.H.I.V.E.S. » (ISBN 978-2-87009-260-6 et 978-2-8700-9260-6).
- Betsy Maestro, Giulio Maestro, The Story of the Statue of Liberty (ISBN 978-0-688-08746-3).
- Barry Moreno: The Statue of Liberty Encyclopedia. Simon & Schuster, New York 2000, ISBN 0-7385-3689-X.
- Marc Tyler Nobleman, The Statue of Liberty (First Facts: American Symbols) (ISBN 978-0-7368-4703-2).
- Nathalie Salmon, Lady Liberty I Love You, éditions De Rameau 2013 (ISBN 1-09-104406-6)
- Cara A. Sutherland: The Statue of Liberty. Barnes & Noble Books, New York 2003, ISBN 0-7607-3890-4.
- Pierre Vidal, Frédéric-Auguste Bartholdi 1834-1904 : Par la Main, par l'Esprit, Paris, Les Créations du pélican, 2000, (ISBN 978-2-7191-0565-8 et 978-2-7191-0565-8).
