Orderic Vitalis
| Orderic Vitalis (1075-1142) | ||
|---|---|---|
.png) "Historio de la Eklezio", verko eldonita en 1855
| ||
| Persona informo | ||
| Orderic Vitalis | ||
| Naskiĝo | 16-a de februaro 1075 en Atcham, Shropshire, Anglio | |
| Morto | 1142 en Saint-Evroult-Notre-Dame-du-Bois, Francio | |
| Tombo | Normandio  vd
| |
| Religio | katolikismo vd | |
| Lingvoj | latina • anglosaksa • malnovfranca vd | |
| Ŝtataneco | Reĝlando Anglio Duklando Normandio vd
| |
Memorigilo 
| ||
| Profesio | ||
| Okupo | katolika sacerdoto (1107–) romkatolika diakono (1093–1107) subdiakono (1091–1093) monaĥo (1090–) Oblatoj (1085–1090) historiisto verkisto kronikisto vd
| |
| Verkado | ||
| Verkoj | Ecclesiastical history vd | |
| vd | Fonto: Vikidatumoj | |
Orderic Vitalis (1075-1142) estis angla kaligrafo, historiisto, kronikisto kaj benediktana monaĥo kiu faris grandan raporton en la 11-a kaj 12-a jarcentoj pri la eklezia movado en Anglio kaj Normandio en 13 volumoj. Lia "Historia Ecclesiastica" estas kroniko ekde la naskiĝo de Kristo ĝis lia epoko, bazita sur raportoj de Bede la Honorinda kaj Eŭzebio de Cezareo.
Frua vivo[redakti | redakti fonton]
Orderic estis naskita la 16an de februaro 1075 en Atcham, Shropshire, Anglio, la plej maljuna filo de franca pastro, Orderic de Orléans. Li estis sekvita fare de siaj du pli junaj fratoj Benedikto kaj Everardo. Orderic enviciĝis la servon de Roger de Montgomery (1005-1094), 1-a Grafo de Shrewsbury, kaj ricevis de sia patrono kapelon tie en 1082.
La klerikala edziĝo dum la 11-a jarcento estis malrapide limigita ĉie en Eŭropo kaj rezisto kiun la oficialuloj en Rueno alfrontis de la klerikala komunumo en 1072 igis la Ĉefepiskopon de Canterbury adopti pli singardan konduton.
Tio kondukis al politiko anoncita en 1076 fare de la Konsilio de Winchester per kio klerikoj kiuj jam estis edziĝintaj estis permesitaj konservi siajn edzinojn malpermesante geedziĝon por estontaj klerikoj. Kiel rezulto, Orderic povis reteni sian familion. Orderic estis unu el la malmultaj monaĥoj kiuj estis el miksita gepatreco ĉar lia patrino estis el angla deveno.
Kvankam la preciza identeco de sia patrino estas nekonata, oni scias ke ŝi estis angla kaj Orderic adoptis tiun heredaĵon en sian identecon. Malgraŭ tio, historiistoj kiel ekzemple Marjorie Chibnall (1915-2012) notis lian malamikecon rekte al sia patrino per lia preterlaso en liaj skribaĵoj dum li admiris sian patron en siaj skribaĵoj.
Kiam Orderic estis kvin, liaj gepatroj sendis lin al angla monaĥo, kies nomo estis Siward, kiu tenis lernejon en la Abatejo de la Santktuloj Pedro kaj Paŭlo ĉe Shrewsbury. Orderic ricevis el Siward bazan edukadon pri legado kaj skribo same kiel la historiojn de la angla popolo.
En la aĝo de dek, Orderic estis konfidita kiel oblato[1] al la Abatejo de Saint-Evroul en la Duklando de Normandio, kiun Montgomery antaŭe estis prirabinta sed, en liaj pli postaj jaroj, li ŝarĝis per donacoj. La gepatroj pagis tridek markojn por la akcepto de sia filo; li esprimas la konvinkon ke ili trudis ĉi tiun ekzilon al li pro sincera deziro al lia bonfarto.
La respekto de Orderic por la monaĥa vivo estas atestita per sia propra eniro, kelkajn jarojn poste, en monaĥejon kiun la grafo fondis dank'al lia persvado. Orderic, aliflanke, sentis iom da tempo, kiel li asertas, kiel Jozefo en fremda lando. Li sciis nek unu vorton de la franca kiam li atingis Normandion. Lia libro, kvankam skribita multajn jarojn poste, montras ke li neniam perdis sian anglan pensmanieron aŭ sian alligitecon al la lando de sia naskiĝo.
Monaĥa vivo[redakti | redakti fonton]
Kiam Orderic atingis la laŭleĝan aĝon por profesio kiel monaĥo, liaj monaĥaj superuloj donis al li la religian nomon de "Vitalis" (pro membro de la legenda Teba Legio de kristanaj martiroj) ĉar ili trovis malfacile prononci lian anglan baptnomon Orderic, nomo li diras kiu estis la sama kiel la pastro kiu baptis lin. En la titolo de sia bonega kroniko, li prefiksas la malnovan nomon al la nova nomo kaj fiere aldonas la epiteton Anglogenan ("anglo-naskita").
Orderic iĝis diakono en 1093, kaj pastro en 1107. Li forlasis sian klostron dum pluraj okazoj, parolinte pri vizito al la Abatejo de Croyland, Worcester, Cambrai (1105) kaj Abatejo de Cluny (1132). Li turnis sian atenton en frua dato al literaturo, kaj dum multaj jaroj ŝajnas esti pasiginta siajn somerojn en la "scriptorium" ("skribejo"). Poste Orderic gajnis la pozicion de ĉefskribisto, kopiante multajn verkojn dum ankaŭ kontrolante kaj laborante kun aliaj skribistoj en la monaĥejo.
Laŭ Charles Rozier, Orderic ankaŭ funkciis kiel bibliotekisto kaj kantoro en la abatejo. Kiel bibliotekisto li katalogis la grandan kolekton de verkoj en la biblioteko de Saint-Evroul kaj redaktis kelkajn el la verkoj mem. Lia rolo kiel kantoro inkludis kontroli ĉiutagan liturgion kaj devoj de la funkciuloj dum la meso ĉe la abatejo.
La unuaj literaturaj klopodoj de Orderic estis daŭrigo kaj revizio de "Gesta normannorum ducum de Vilhelmo de Jumièges", ampleksa historio de la normandoj kaj iliaj dukoj ekde la fondo de Normandio, kiun Orderic portis antaŭen ĝis la frua dekdua jarcento.
Li ankaŭ aldonis informojn pri pli fruaj periodoj el aliaj fontoj, ekzemple "Gesta Guillelmi" de Vilhelmo de Poitiers, kaj inkludis informojn ne trovitajn aliloke. Ĉar Orderic utiligis normandajn fontojn sed skribis el angla perspektivo, lia raporto pri la Normanda Konkero estas ekvilibra, li estis komprenema el ambaŭ flankoj. Tiu ĉi sinteno pludaŭras en lia "Historia Ecclesiastica".
Iam inter 1110 kaj 1115, la ĉefoj de Orderic ordonis al li skribi la historion de Saint-Evroul. La verko, la "Historia Ecclesiastica" ("Eklezia historio"), kreskis sub liaj manoj ĝis iĝi ĝenerala historio de sia propra epoko. Saint-Evroul estis domo de riĉeco kaj distingo.
Iam inter 1110 kaj 1115, la ĉefoj de Orderic ordonis al li skribi la historion de Saint-Evroul. La verko, la Historia Ecclesiastica (Ecclesiastical History), kreskis sub liaj manoj ĝis ĝi iĝis ĝenerala historio de sia propra aĝo. Saint-Evroul estis domo de riĉaĵo kaj elstareco.
Kavaliroj eluzitaj pro milito elektis ĝin kiel ripozejon por siaj lastaj jaroj. La abatejo konstante ricevis vizitantojn el suda Italio, kie ĝi establis novajn fundamentojn, kaj de Anglio, kie ĝi havis ampleksajn havaĵojn. Tiel Orderic, kvankam li atestis neniujn grandajn okazaĵojn, estis bone informita pri ili.
Orderic estas viveca rakontisto; liaj skizoj pri la personaro estas admirindaj kiel resumoj de siatempaj taksoj. Lia rakonto estas plena de termodekliniĝoj kiuj surprizas legantojn kiuj serĉas strikte kronologian ordigon de la okazaĵoj, sed estis argumentite ke la termodekliniĝoj spegulas la sencon de la ligoj de Orderic inter la okazaĵoj (inter la fondo de Saint-Evroul kaj la "Normanda Konkero de la Sudo de Italio", ekzemple) kaj lia deziro inkludi kiel eble plej multe la memoraĵoj de tiuj monaĥaj kolegoj en lian Historion.
Do temis pri vere kolektiva verko. Orderic elsendas multe da valoregaj informoj ne disponigitaj de pli metodaj kronikistoj. Li ĵetas lumon sur la morojn kaj ideojn de sia propra aĝo, kaj li foje komentas kun sagaco la pli larĝajn aspektojn kaj tendencojn de la historio. Lia rakonto rompiĝas en la mezo de 1141, kvankam li aldonis kelkajn fintuŝojn en 1142. Li raportas ke li tiam estis maljuna kaj malsana (tiu jaro li atingintus la aĝon de 67 jaroj); li verŝajne ne longe supervivis la kompletigon de sia granda laboro.
Laika komento[redakti | redakti fonton]
Tra liaj skribaĵoj, Orderic parolis pri granda interkonsento da sekularaj temoj intervalantaj el la perforto de normanda konkero, la rajto al regado kaj heredo, la forto de la registaro, la konsisto de diversaj kortegoj kaj ilia armea strukturo. La plej multaj el tiuj skribaĵoj estis produktitaj dum la regado de reĝo Henriko la 1-a.
Granda parto el la spektantaro de Orderic inkludis kavalirojn kaj nobelaron kiuj havis propran intereson en tiuj temoj. Kavaliroj kiuj vizitadis la Abatejon de Saint-Evroul ofte atendis la alvenon de ilia heredo aŭ aliaj kiuj esperis pliigi sian reputacion per servo al domanaro.
Ĉi tio klarigus kial ni vidas la temon de heredo kaj rajto regi en liaj verkoj. Orderic ripetis la rezonadon de la konkero de Vilhelmo dum daŭre kverelanta kun pluraj aspektoj de la konkero. Specife, li parolis pri la akiroj de anglaj teroj de normandaj sinjoroj, priskribante la akiraĵojn kiel rabaĵon.
Pri la temo de rabaĵo, Orderic elstaras inter siaj kunuloj por sia kritiko al [Bohemundo de Tarent|Bohemondo la 1-a de Antioĥio]] kiun li kredis esti utiliginta la mision de la krucmilitoj kiel senkulpigon por akiri potencon por li mem. Li ankaŭ parolis pri la rolo de klerikoj en la batalkampo. Li emfazis sian rezonadon pri nura kontribuado al perforto nome de la reĝo, laikoj aŭ aliaj klerikoj.
La pensoj de Orderic pri edziĝo trapenetris en liajn skribojn, verŝajne de la sperto kiun li havis kun la klerikala edziĝo de sia patro kaj la foresto de lia patrino. Unu ekzemplo de liaj geedziĝopinio venas el la edziniĝopreparado de Bertrade de Montfort (1070-1117).
Kiam ŝia onklo, Vilhelmo, Grafo de Éverux (inter 1067 kaj 1118), aranĝis ke Bertrade edziniĝu kun Fulko de Anĵuo (1089-1143), Orderic skribis malestime pri la karaktero de Fulko en rekono de kiel Bertrada estis uzita nome de la potenco. Kiam Bertrada forkuris kun la jam edziĝinta reĝo Filipo la 1-a de Francio, li ŝanĝis sian tonon kaj admonis ilin ĉiujn, priskribante Bertrada kiel konkubinon kaj Fulko kaj Filipo la 1-a ambaŭ kiel adultulojn.
Vidu ankaŭ[redakti | redakti fonton]
- Guilherme de Jumièges (1027-1070) franca historiisto
- Nitardo (795-845) franca kronikisto
- Roger de Montgomery (1005-1094)
- Guillaume de Poitiers (1020-1090)
- Roberto Curthose (1054-1134)
- Vilhelmo la 2-a (1056-1100)
- Henriko la 1-a (1068-1135)
- Stefano de Anglio (1096-1154)
- Bertrade de Montfort (1070-1117)
- Guillaume d'Évreux (1045-1118)
- Fulko la Juna (Jerusalemo) (1089-1143)
- Filipo la 1-a (1052-1108)