Rara tero

Rara tero aŭ malofta tero estas minerala oksido kiu ne tre abundas en la naturo, sed ofte oni celas per rara tero ne la oksidon, sed la oksidigitan elementon (metalon). En tiu senco, "rara tero" (pli klare ”rara termetalo” aŭ ”rara terelemento”) estas metalo el iomete abunda grupo de 17 kemiaj elementoj, kiuj estas skandio, itrio, kaj la lantanoidoj. Tiuj elementoj estas malfacile ekstrakteblaj el la mineraloj kiuj enhavas ilin, ĉiam en formo de miksaĵo el pluraj raraj teroj. Ili estas listigitaj en la sekva ĉiukolumne vicigebla tabelo kune kun informo pri ilia malkovro kaj la etimologio de iliaj nomoj.

Malkovro kaj nomigo

Atom- numero	Simbolo	Nomo	Jaro de malkovro	Malkovranto	Etimologio
21	Sc	Skandio	1879	Lars Fredrik Nilson	latine Scandia 'Skandinavio'
39	Y	Itrio	1794	Johan Gadolin	Ytterby (en la Stokholma arkipelago)
57	La	Lantano	1803	Jöns Jacob Berzelius kaj aliaj	greke lanthanein 'esti kaŝita'
58	Ce	Cerio	1803	Jöns Jacob Berzelius kaj aliaj	Ceres (romia diino de terkulturo)
59	Pr	Prazeodimo	1885	Carl Auer von Welsbach	greke prason 'poreo' + didymos 'ĝemelo'
60	Nd	Neodimo	1885	Carl Auer von Welsbach	greke neos didymos 'nova ĝemelo'
61	Pm	Prometio	1945	Jacob A. Marinsky	Prometeo (el la greka mitologio)
62	Sm	Samario	1879	Paul Émile Lecoq de Boisbaudran	samarskito (mineralo nomita laŭ Василий Евграфович Самарский-Быховец)
63	Eu	Eŭropio	1901	Eugène-Anatole Demarçay	Eŭropo
64	Gd	Gadolinio	1880	Galissard de Marignac	Johan Gadolin (esploranto de raraj teroj)
65	Tb	Terbio	1843	Carl Gustaf Mosander	Ytterby (en la Stokholma arkipelago)
66	Dy	Disprozio	1886	Paul Émile Lecoq de Boisbaudran	greke dysprositos 'malfacile alirebla'
67	Ho	Holmio	1878	Jacques-Louis Soret kaj aliaj	latine Holmia 'Stokholmo'
68	Er	Erbio	1842	Carl Gustaf Mosander	Ytterby (en la Stokholma arkipelago)
69	Tm	Tulio	1879	Per Teodor Cleve	Tuleo 'norda fino de la konata mondo'
70	Yb	Iterbio	1878	Galissard de Marignac	Ytterby (en la Stokholma arkipelago)
71	Lu	Lutecio	1907	Georges Urbain kaj aliaj	latine Lutetia 'Luteco' (romia nomo de Parizo)

Skandio estas unu el la profetitaj elementoj de Mendelejev. En mineraloj de Ytterby estis malkovritaj itrio, terbio, iterbio, erbio, tulio, holmio, skandio, gadolinio, disprozio kaj lutecio.

Raraj teroj en la perioda tabelo

1 H

2 He

3 Li

4 Be

5 B

6 C

7 N

8 O

9 F

10 Ne

11 Na

12 Mg

13 Al

14 Si

15 P

16 S

17 Cl

18 Ar

19 K

20 Ca

21 Sc

22 Ti

23 V

24 Cr

25 Mn

26 Fe

27 Co

28 Ni

29 Cu

30 Zn

31 Ga

32 Ge

33 As

34 Se

35 Br

36 Kr

37 Rb

38 Sr

39 Y

40 Zr

41 Nb

42 Mo

43 Tc

44 Ru

45 Rh

46 Pd

47 Ag

48 Cd

49 In

50 Sn

51 Sb

52 Te

53 I

54 Xe

55 Cs

56 Ba

57 La

58 Ce

59 Pr

60 Nd

61 Pm

62 Sm

63 Eu

64 Gd

65 Tb

66 Dy

67 Ho

68 Er

69 Tm

70 Yb

71 Lu

72 Hf

73 Ta

74 W

75 Re

76 Os

77 Ir

78 Pt

79 Au

80 Hg

81 Tl

82 Pb

83 Bi

84 Po

85 At

86 Rn

87 Fr

88 Ra

89 Ac

90 Th

91 Pa

92 U

93 Np

94 Pu

95 Am

96 Cm

97 Bk

98 Cf

99 Es

100 Fm

101 Md

102 No

103 Lr

104 Rf

105 Db

106 Sg

107 Bh

108 Hs

109 Mt

110 Ds

111 Rg

112 Cp

113 Uut

114 Uuq

115 Uup

116 Uuh

117 Uus

118 Uuo

Uzado kaj tutmonda produktado

Tutmonda produktado 1950–2000

Ekde la dua duono de la 20a jarcento, raraj teroj trovis teknikan aplikon en pli kaj pli da diversaj kampoj. Ili uziĝas en diversspecaj lumfontoj, ekranoj, laseroj, permanentaj magnetoj, alttemperaturaj superkonduktiloj, specialaj vitroj kaj lensoj, komputilaj memoroj, specialaj elektrodoj, kiel kataliziloj, ktp.

Pro la kreskantaj aplikokampoj, la postulado de raraj teroj kreskis ĝis problema nivelo. Post periodo dum kiu unu minejo en Usono dominis la merkaton, pli ol 90% de la produktado okazis en Ĉinio en la komenco de la 21a jarcento. Por limigi la malpurigadon de la medio, kiun kaŭzas la minado, la produktado estis restriktita. Por tamen kontentigi la enlandan postuladon, la eksportado el Ĉinio estis limigita en la jaro 2011. Tio kaŭzis altiĝon de la prezoj de ĉiuj raraj teroj. La eksterlanda prezo de cerioksido (la plej grandkvante produktata) kreskis de 4 usonaj dolaroj por kilogramo en 2010 al 150 dolaroj en 2011.

Eksteraj ligiloj

• Peter van der Krogt The Discovery and Naming of the Rare Earths.