Saltu al enhavo

Socialismo

Redakti ligilojn
Pending
El Vikipedio, la libera enciklopedio
(Alidirektita el Socialisma movado)
Socialismo
flago
politika ideologio
socia formiĝo
ekonomia sistemo
socia movado Redakti la valoron en Wikidata
kontraŭkapitalismo
v • d • r
La ruĝa flago estis la klasika simbolo de socialismo kaj komunismo ekde sia komenco.
Membroj de la nederlanda partio SP dum manifestacio en Bruselo de marto 2005.

Socialismo estas politika doktrino kiu celas kolektivan posedon de la produktrimedoj, por ĉesigi ekspluatadon al la laboristoj faritan de la mastraro kaj posedantaro. Tial ĝi celas la ĝeneralan intereson anstataŭ nure personan intereson (sed kompreneble lastcele la intereso de konkretaj individuoj ja estas la celo). Socialismo ebligus, kaj historie estigis tre diversajn formojn ekde totalismajn diktaturojn ĝis anarkiistaj sistemoj pasante tra tre klasikaj demokratiaj respublikoj. Tamen la ĉefaj bazoj estas respekto al homaj rajtoj, libereco kaj egaleco.

Socialismo estas socia kaj ekonomia sistemo karakterizita per socia proprieto de la produktadrimedoj kaj kooperativa administrado de la ekonomio,[1][2] same kiel la politikaj teorio kaj movado kiuj direktas sin al la establado de tia sistemo.[3][4] "Socia proprieto" povas rilati al kooperativaj entreprenoj, komuna proprieto, ŝtatposedaĵo, civitana proprieto de egaleco, aŭ ajna kombinaĵo de tiuj.[5] Ekzistas multaj specoj de socialismo kaj ekzistas neniu ununura difino enkapsuliganta ĉiujn el ili.[6] Ili malsamas en la speco de socia proprieto kiun ili rekomendas, en la grado laŭ kiu ili dependas de merkatoj aŭ planado, kiel administrado estas organizota ene de produktivaj institucioj, kaj laŭ la rolo de la ŝtato en konstruado de socialismo.[7]

Socialisma ekonomia sistemo estas bazita sur la organiza preskribo de produktado por uzo, intencante la produktadon de varoj kaj servoj por rekte kontentigi ekonomian postulon kaj homajn bezonojn kie objektoj estas aprezitaj surbaze de sia uzo-valoro aŭ utileco, kontraste al estado strukturitaj sur la amasiĝo de kapitalo kaj produktado por profito.[8] En la tradicia koncepto de socialisma ekonomio, kunordigo, kontado kaj valortakso estus faritaj en speco, per ofta fizika magnitudo, (uzante fizikajn kvantojn) aŭ per rekta kvanto de laboro-tempo modloko de financa kalkulo.[9][10] Pri distribuado de produktaĵo (servoj, bonfarto aŭ riĉeco) ekzistas du proponoj, unu kiu estas bazita sur la principo De ĉiu laŭ ties kapabloj, al ĉiu laŭ ties bezonoj. La konsilindeco, farebleco kaj precizaj metodoj de resursoasignado kaj valortakso estas la temo de la socialisma kalkuldebato.

La socialisma politika movado inkludas varian aron de politikaj filozofioj. Kernaj dikotomioj ene de la socialista movado inkludas la distingon inter reformismo kaj revolucia socialismo kaj inter ŝtata socialismo kaj liberecisma socialismo. Ŝtata socialismo postulas la ŝtatigon de la produktadrimedoj kiel strategio por efektivigado de socialismo, dum libervolismaj socialistoj ĝenerale metas sian esperon en malcentrigajn rimedojn de rekta demokratio kiel ekzemple libervolisma municipismo, civitanaj asembleoj, sindikatoj, kaj la laboristaj konsilioj,[11] venantaj de ĝenerala kontraŭaŭtoritata sinteno.[12][13][14][15][16][17][18] Demokrata socialismo elstarigas la centran rolon de demokrataj procezoj kaj de politikaj sistemoj kaj estas kutime komparita al ne-demokrataj politikaj movadoj kiuj rekomendas socialismon.[19] Kelkaj socialistoj adoptis la kialojn de aliaj sociaj movadoj, kiel ekzemple ekologiismo, feminismo kaj liberalismo.

Moderna socialismo originis de 18-ajarcenta intelektula kaj laborist-klasa politika movado kiu kritikis la efikojn de industriiĝo kaj de privata proprieto sur socio. La reanimado de respublikismo en la Usona Revolucio de 1776 kaj la egalismaj valoroj lanĉitaj fare de la Franca Revolucio de 1789 originis socialismon kiel klara politika movado. En la komenco de la 19-a jarcento, "socialismo" rilatis al iu konzerno por la sociaj problemoj de kapitalismo sendependa de la solvoj al tiuj problemoj. Tamen, ekde la fino de la 19-a jarcento, "socialismo" signifis opozicion al kapitalismo kaj lobiado por alternativa post-kapitalisma sistemo bazita sur iu formo de socia proprieto.[20] Dum tiu tempo, germana filozofo Karl Marx kaj lia kunlaboranto Friedrich Engels publikigis verkojn kritikantajn la utopiajn aspektojn de tiatempaj socialismaj tendencoj kaj uzis materialisman komprenon de socialismo kiel fazon de evoluo kiu okazos tra socia revolucio iniciatita per kaj eskaladiĝo kaj konfliktantajn klasrilatojn ene de kapitalismo.[21] Kune kun tio ekaperis aliaj tendencoj kiel ekzemple anarkiismo, revolucia sindikatismo, socialdemokratio, marksismo-leninismo kaj demokrata socialismo same kiel la kunfluejo de socialismo kun kontraŭ-imperiismaj kaj kontraŭrasismaj luktoj ĉirkaŭ la mondo. La socialisma movado estis la plej influa tutmonda movado kaj eble kun la plej vasta politik-ekonomia mondrigardo de la 20-a jarcento.[22] Hodiaŭ, socialistaj partioj kaj ideoj restas politika forto kun ŝanĝiĝantaj gradoj da potenco kaj influo gvidantaj naciajn registarojn en multaj landoj tra la mondo.

Etimologio

[redakti | redakti fonton]
Parlamenta peticio de 1793 fare de la Londona Koresponda Societo, kiu estis la unua politika societo en Britio fokusiĝinte pri porlaborista politiko

Por Andrew Vincent "La vorto "socialismo" trovas sian radikon en la latina sociare, kiu signifas kombini aŭ kundividi. La rilata, pli termina vorto en romia kaj poste mezepoka juro estis societas. Tiu lasta vorto povis signifi kamaradecon kaj kunulecon same kiel la pli legalistan ideon de ĝenerala kontrakto inter liberaj civitanoj."[23] La esprimo "socialismo" estis kreita fare de Henri de Saint-Simon, unu el la fondintoj de kio poste estus etikedita "utopia socialismo". La esprimo "socialismo" estis kreita por kontrasti kontraŭ la liberala doktrino de "individuismo", kiu emfazis ke homoj agas aŭ devus agi kvazaŭ ili estas en izoliteco unu de la alia..[24] La originaj socialistoj kondamnis liberalan individuismon kiel malsukcesante alparoli sociajn konzernojn de malriĉeco, socia subpremo, kaj kruda malegaleco de riĉaĵo.[24] Ili rigardis liberalan individuismon kiel degenerantan socion en apogan memecan egoismon kiu damaĝis socian vivon tra promociado de socio bazita sur konkurado.[24] Ili prezentis socialismon kiel alternativon al liberala individuismo, kiu rekomendis socion bazitan sur kunlaboro.[24] La esprimo socialismo estas atribuita al Pierre Leroux,[25] kaj al Marie Roch Louis Reybaud en Francio; kaj en Britio al Robert Owen en 1827, patro de la kooperativa movado.[26][27]

La moderna difino kaj uzokutimo de la esprimo "socialismo" formita ĉirkaŭ la 1860-aj jaroj, iĝantaj la superrega esprimo inter la pli fruaj rilataj vortoj "kooperativa", "reciprokisto" kaj "asociisto". La esprimo "komunismo" ankaŭ falis el uzo dum tiu periodo, malgraŭ pli fruaj distingoj inter socialismo kaj komunismo de la 1840-aj jaroj.[28] Frua distingo inter "socialismo" kaj "komunismo" estis ke la unua planis nur socianigi produktadon dum ĉi-lasta planis socianigi kaj produktadon kaj konsumon.[29] Tamen, ĉirkaŭ 1888 la esprimo "socialismo" estis uzita fare de marksistoj anstataŭ "komunismo", kiu nun estis konsiderita eksmoda esprimo sinonima kun socialismo. Ĝi estis nur ĝis 1917 post la bolŝevika revolucio kiam tiu "socialismo" rilatis al klara stadio inter kapitalismo kaj komunismo, lanĉita fare de Vladimir Lenin kiel rimedo por defendi la bolŝevikan potencprenon kontraŭ tradiciaj marksistaj kritikoj laŭ kiuj Rusio ne estis sufiĉe evoluinta por socialisma revolucio.[30]

Historio

[redakti | redakti fonton]

Jam en la Biblio, en la Malnova Testamento, oni admonis kaj prediktis socialan, socialismecan, politikon pri slajra rajto de dungito. Readmono 24:14 "Ne faru maljustaĵon al dungito, al malriĉulo kaj senhavulo el viaj fratoj aŭ el viaj fremduloj, kiuj loĝas en via lando, en viaj urboj." kaj en Levidoj 19:13 "Ne premu vian proksimulon kaj ne rabu; la pago por dungito ne noktorestu ĉe vi ĝis mateno."

La metillernejana leĝoj (angle Apprentice Laws), kiuj reguligis salajrojn kaj dungadon kaj estis pasigitaj dum la regado de reĝino Elizabeto la 1-a, daŭris en Anglio ĝis la frua 19-a jarcento, sed iĝis morta litero ekde la meza 18-a jarcento.

Prahistorio de socialismo

[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj Utopia socialismo, Industria revolucio, Revolucioj de 1848, Pariza komunumo kaj Anarkiismo.
François-Noël Grako Babeuf

Socialismaj modeloj kaj ideoj apogantaj komunan aŭ publikan proprieton ekzistis ekde antikvo. Mazdak, persa komunuma pra-socialisto,[31] starigis komunumajn havaĵojn kaj rekomendis la ĝeneralan bonon. Kaj estis postulita, kvankam kontestate, ke ekzistis elementoj de socialisma pensaro en la politiko de klasikaj grekaj filozofoj Platono[32] kaj Aristotelo.[33] En la post-revolucia periodo rekte post la Franca Revolucio aktivuloj kaj teoriuloj kiel François-Noël Babeuf (la unua politike aganta kaj revolucia socialisto), Étienne-Gabriel Morelly kaj Auguste Blanqui influis la fruajn francajn laboristan kaj socialistan movadojn.[34]

Henri de Saint-Simon

En Britio Thomas Paine proponis detalan planon por imposti posedantojn por pagi por la bezonoj de la senhavuloj en Agrarian Justice[35] dum Charles Hall skribis The Effects of Civilization on the People in European States kondamnante la efikojn de kapitalismo al la senhavuloj de sia tempo[36] kio influis la utopiismajn skemojn de Thomas Spence.[37] La unuaj "memkonsciaj socialismaj movadoj evoluiĝis en la 1820-aj jaroj kaj 1830-aj jaroj. La Ovenanoj, Sansimonanoj kaj Fourieranoj disponigis serion de koheraj analizoj kaj interpretoj de socio. Ili ankaŭ, precipe koncerne la Ovenanoj, koincidis kun kelkaj aliaj laboristaraj movadoj kiel la ĉartistoj."[38] Pli posta grava socialisma pensulo en Francio estis Pierre Joseph Proudhon kiu proponis sian filozofion de mutualismo en kiu "ĉiu havu egalan postulon, ĉu sole aŭ kiel parto de malgranda kooperativo, por posedi kaj uzi teron kaj aliajn resursojn por fari sian porvivaĵon".[39] Ekzistis ankaŭ tendencoj inspiritaj fare de disidenta kristanismo de kristana socialismo "ofte en Britio kaj poste kutime venanta el maldekstra liberala politikistaro kaj romantika kontraŭ-industriismo"[34] kio produktis teoriulojn kiel ekzemple Edward Bellamy, Frederick Denison Maurice kaj Charles Kingsley.[4]

Auguste Blanqui

La unuaj defendantoj de socialismo preferis socian niveligadon por krei meritokratan aŭ teknokratian socion bazitan sur individua talento. Grafo Henri de Saint-Simon estas rigardita kiel la unua individuo se temas pri elpensi la esprimon socialismo.[40] Saint-Simon estis fascinita per la grandega potencialo de scienco kaj teknologio kaj defendis socialisman socion kiu eliminu la malordajn aspektojn de kapitalismo kaj estu bazita sur egalaj oportunoj.[41] Li defendis la kreadon de socio en kiu ĉiu persono estis vicigita laŭ siaj kapabloj kaj rekompensita laŭ sia laboro.[40] La esenca fokuso de la socialismo de Saint-Simon estis en administra efikeco kaj industriismo, kaj kredo ke scienco estas la ŝlosilo al progreso.[42] Tio estis akompanita per deziro efektivigi racie organizitan ekonomion bazitan sur planado kaj adaptitan direkte al grandskala scienca kaj materiala progreso,[40] kaj tiel enkarnigis deziron al pli direktita aŭ planita ekonomio. Aliaj fruaj socialismaj pensuloj, kiel ekzemple Thomas Hodgkin kaj Charles Hall, surbazigis siajn ideojn sur la ekonomiaj teorioj de David Ricardo. Ili konkludis ke la ekvilibrovaloro de krudvaroj proksimiĝas al prezoj markitaj fare de la produktanto kiam tiuj krudvaroj estas en elasta provizo, kaj ke tiuj produktantaj prezoj egalrilatis al la farita laboro - la kosto de la laboro (esence la salajroj pagitaj) kiu estis postulata por produkti la krudvarojn. La Rikardanaj socialistoj rigardis profiton, intereson kaj lupagon kiel deprenojn de tiu interŝanĝo-valoro.[43]

La Ĉartismo estis la unua nacia laborista movado en la historio kaj helpis konkeron de laboristaj rajtoj. En 1833 aperis unua leĝo kiu limigis la labortempon de infanoj al 8 horoj tage. En 1842 oni malpermesis la laboron de virinoj en minejoj, en 1847 oni malpligrandigis la ĉiutagan labortempon al 10 horoj tage. La Ĉartismo finiĝis ĉirkaŭ 1848, sed tre influis la postajn laborismajn movadojn kaj soci-ekonomikan penson, inkluzive marksismon.

Utopia socialismo de 1840

[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Utopia socialismo.

La unua apero de la vorto "socialismo" en la historio estis en 1826 en la London Cooperative Magazine aludante al Robert Owen

Charles Fourier
Ĉefaj teoriistoj de socialismo en la unua duono de la 19-a jarcento, kiuj poste estis ofte nomitaj (ĉefe de la marksistoj) "utopiaj socialistoj":

En la 1840-aj jaroj la laborista movado ekorganiziĝis. La plej konata sekvo de tiu periodo estis la kreado de la unua internacia organizo de laboristoj, konata kiel Unua Internacio.

Formas en si mem transiron kun la sekvanta epoko la germano Wilhelm Weitling.

Anarĥiismo kaj anarĥo-sindikatismo

[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj Anarki-sindikatismo kaj Anarkiismo.

Postaj diskutoj inter la sekvantoj de anarkiistaj tendencoj kaj la marksistoj kondukis al splitiĝo de la movado ĉefe koncerne al la 1-a Internacio. Post tiu momento, la termino socialisto estis pli uzata por paroli pri la sekvantoj de tiu ĉi laste menciita tendenco nome marksistoj.

Marksismo

[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj Marksismo kaj Scienca socialismo.
Flago de marksismo-leninismo, kun Engels en la mezo.

La socialismo ricevis fortan influon de la pensoj de Karl Marx. Kelkajn jarojn post la splitiĝo kreiĝis nova internacia asocio, kiu ricevis la nomon 2-a Internacio, aŭ Socialista Internacio, grupiganta partiojn pli-malpli influitajn de marksismo.

Post la Rusa Revolucio de 1917 okazis nova splitiĝo en tiu movado. La plej fortaj defendantoj de tiu ĉi movado alprenis la nomon komunistoj, kvankam plu uzis la terminon socialismo por paroli pri sia sistemo. Oni vidu la artikolojn pri la sekvaj organizoj nome 3-a Internacio kaj 4-a Internacio.

Social-demokratio

[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Socialdemokratio.
Socialista manifestacio dum Unua de Majo 1912 ĉe Union Square en Novjorko

La socialistoj kiuj ne aliĝis al la 3-a Internacio plu konservis la nomon socialistoj, sed ankaŭ estis konataj de tiam kiel socialdemokratoj.

Unue tiu termino aludis, rilate la fendon kaŭzita de leninismo, al la fakto, ke ili volis efektivigi socialismon, sed nur pere de demokrata regpreno, kaj de reformoj respektemaj al la tradiciaj liberoj.

Sed post kontinua evoluo, social-demokration finfine iĝis politiko, kiu tute ne celas malkonstrui kapitalismon, nek anstataŭi ĝin per socialismo, sed nur igi ĝin pli bone vivebla por la laboristoj, ktp, pere de le tiel nomataj "socialaj leĝoj", reguligo de la laborjuro, socia sekureco, pli-malpli grandaj intervenoj de la ŝtato en la ekonomio en la celo reguligi ĝin profite al la lando kaj ties loĝantoj. Ekzemplo: la Labour Party de la 1950-aj jaroj, svedaj socialistoj, ktp.

Ekde la 1980-aj jaroj oni eĉ vidas social-demokratojn malmunti la socialajn leĝojn de la pasinteco, kaj la atingitajn paŝojn de la ĝistiama social-demokratio, dirante, ke pro tutmondiĝo ili devis tion fari por esti "modernaj" kaj akurataj. Ekzemplo de tiu politiko estas en Britio Tony Blair, en Francio Michel Rocard, ktp.

Specoj de socialismo

[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo socia justeco.

La nombro da movadoj kaj aliroj apartenantaj al socialismo estas granda, sed kvar ĉefaj aliroj povas esti distingitaj, laŭ ilia populareco:

  • Komunismo - movado kiu rekomendas la kompletan forigon de privata proprieto pro publika proprieto kaj por la plenumado de la bezonoj de homo sendepende de lia ekonomia kontribuo, laŭ la teorion de Karlo Markso. Laŭ tiu ĉi aliro la laborista klaso leviĝus al potenco per revolucio, tiam starigus diktatorecon de la proletaro kiu abolicius la kapitalisman reĝimon kaj starigus socialisman socion kiel mezan stadion. La diktaturo de la proletaro estos nur transira etapo, kiu iom post iom disvolvos al la starigo de vera komunisma socio, per la iom-post-ioma alkutimiĝo de la amasoj al libera praktikado (praksiso).
  • Demokrata socialismo - Male al kommunismo, aliro kiu difinas socialismon kiel la finfinan idealon, prefere ol meza stadio sur la vojo al komunismo. Ili inkluzivas ankaŭ la ideojn pri demokratio, plureco kaj minoritataj rajtoj, kaj tute ne difinas ĝin kiel diktatorecon de la plimulto. Malgraŭ tio, kelkaj el la demokratsocialismaj partioj kunfandiĝis aŭ kuris kune kun la komunista Partio (ekzemple la maldekstra fronto de Francio). Ili apogas libermerkatan ekonomion, kaj la zorgon de publika sano, edukado, loĝado kaj transportservoj de la ŝtato.
  • Socialdemokratio - aliro kiu rekomendas la uzon de demokrataj rimedoj por sociaj reformoj. En la pasinteco, socialdemokratio ankaŭ estis kromnomo por socialismaj partioj. Socialdemokratio ĉefe okupiĝas pri trovado de manieroj kombini liberan merkaton kun certigi la ekziston de evoluanta bonfarta sistemo, kaj ĝi estas proksima en spirito al la bonfartiga ŝtato. Ene de socialdemokratio estas pluraj fluoj. Iuj rekomendas plenan aŭ partan publikan proprieton de iuj el la naturresursoj kaj servoj esencaj al la civitano, aliaj serĉas ĉefe kiel bremsi kapitalismon kaj certigi la ekziston de la sociala ŝtato.
  • Anarkiismo - aliro kiu kontraŭas la uzon de la politika aparato kiel maniero atingi socialismon kaj celas popolan lukton kontraŭ kapitalismo kaj ŝtataj institucioj. En anarkiismo havas multajn fluojn kiel anarki-komunismo, anarki-sindikatismo kaj anarki-primitivismo. Inter la fluoj estas parta interkovro kaj partaj kontraŭdiroj.

Bundismo

[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Bundo.

Bundismo estis sekulara juda socialisma movado, kies organiza manifestaĵo estis la Ĝenerala Juda Laborsindikato en Litovio, Pollando kaj Rusio (jide אַלגעמײַנער ײדישער אַרבעטער בּונד אין ליטע פוילין און רוסלאַנד, Algemeyner Yidisher Arbeter Bund en Litah, Poyln un Rusland), fondita en la rusa Imperio en 1897. La Juda Laborsindikato aŭ "Bundo" estis grava ero de la socialdemokrata movado en la rusa imperio ĝis la Rusa Revolucio de 1917; la bundistoj komence oponis la Oktobran Revolucion, sed fine eksubtenis ĝin pro pogromoj faritaj de la Volontula Armeo de la blanka movado dum la Rusa Enlanda Milito. Fendita laŭ komunistaj kaj socialdemokrataj linioj dum la Enlanda Milito, frakcio subtenis la bolŝevikojn kaj sorbiĝis de la Komunista Partio.

La kontraŭkomunisma socialisma bundisma movado daŭre ekzistis kiel politika partio en sendependa Pollando dum la intermilita periodo kiel la Ĝenerala Juda Laborsindikato en Pollando, fariĝante grava, se ne la ĉefa, politika potenco ene de la pola judaro. Bundistoj aktivis en la kontraŭnacia lukto kaj multaj el ties membroj estis mortigitaj dum Holokaŭsto. Post la milito, la Internacia Juda Laborsindikato, pli konvene la "Monda Kunordiga Konsilio de la Juda Laborsindikato", estis fondita en Nov-Jorko, kun filiaj grupoj en Argentino, Aŭstralio, Kanado, Francio, Israelo, Meksiko, Britio, Usono kaj aliaj landoj.

Kritiko

[redakti | redakti fonton]

Multaj kontraŭuloj de socialismo (kiel ekzemple Friedrich Hayek, Milton Friedman) kaj filozofioj (kiel ekzemple Ayn Rand, Leo Strauss) ekestis. Kritiko povas esti dividita en tri ĉefajn aspektojn: politika, ekonomia kaj morala.

Politike

[redakti | redakti fonton]

La koncentriĝo de aŭtoritato kaj mono en la manoj de la registaro kondukos al la neado de politika libereco, ĉar la registaro ne permesos subfosan aŭ kritikan agadon sub ĝi. Ekzemple, ĝi ne permesos radioelsendon (apartenantan al la socialisma registaro) kiu subtenas kapitalismon, ne financas tiajn kampanjojn ktp. En kapitalisma lando, aliflanke, radio estas en privataj manoj kaj publikigos kion ajn ĝi volas laŭ merkatbezonoj [44] (aŭ pli reale, laŭ le deziroj de ĝiaj posedantoj kaj redaktoroj).

Ekonomie

[redakti | redakti fonton]

Baze de la socialisma ideo la homo laboras por la bonfarto de la tuta komunumo kaj ne nur por si (laboras por la bonfarto de la socio kaj la socio prizorgas lin reen); sed por la pensmaniero de tiuj, kiuj kontraŭas la socialisman ideon, homo faros nenian penon se ne rekompencita laŭ sia reala kontribuo. Malgraŭ tio en la plej multaj landoj, kiuj administras ekonomiojn bazitajn sur ia versio de socialdemokratio, ekzistas socie kaj politike interkonsentita mekanismo por certa distribuado de riĉeco en la formo de progresiva enspezimposto.

Ayn Rand aludis ĉi tion en sia libro Atlas Shrugged kiam ŝi nomis registarojn kiuj ŝtatigis ekonomiajn aktivaĵojn kiel "rabistoj". Ŝia libro konsideras la personan kreivon de la individuo kiel kolono de socio, kaj ilustras kiel la potenco de socio kaj prospero devenas de individuoj kun kreiva kapablo kaj potenco, kaj ke socio kiun tiuj individuoj forlasos - malfortiĝos, sinkos kaj eĉ kolapsos tute.

Morale

[redakti | redakti fonton]

Krome, estas multaj kiuj konsideras socialismajn karakterizaĵojn kiel ŝtatigo kaj la forkapto de potencoj fare de la ŝtato kiel devigo kaj morala maljusto - kaj ke socialismo signifas ne helpi aliajn, sed devigi la konduton de individuoj kiel predikata de la registaro - ĉi tio baziĝas sur la (senbaza) supozo, ke la registaro havas la moralan aŭtoritaton determini por la individuo, en kio lia mono estos investita. En kapitalisma ŝtato ne estas malpermeso provizi helpon aŭ servojn laŭ privata iniciato kaj libervole. Kontraste - en socialisma ŝtata financado por la multaj areoj pri kiuj respondecas la registaro estas deviga. Laŭ ekonomikisto Walter Williams, same kiel preni monon de unu persono por helpi alian estus ankoraŭ konsiderata ŝtelo (malmorala), se la ŝtato prenas monon por ĉi tiuj celoj ĝi estas konsiderata maljusto.

Empirie

[redakti | redakti fonton]
Emblemo de la Hispana Laborista Socialista Partio

Socialdemokratioj (kiel Norvegio, Svedio, Danio, Finnlando, Francio, ktp.) sukcesis redukti malegalecon kaj konservi sian evoluantan ekonomion. Tamen iuj argumentas, ke tiuj landoj estas pli emaj al kapitalismo ol al socialismo (ekz. Ben Shapiro, Lars Lecke Rasmussen, iama dana ĉefministro) [45].

Enspezaj diferencoj en socialdemokratioj estas multe pli malgrandaj ol en pli kapitalismaj landoj (26,6 poentoj en pli da socialdemokratioj kompare kun 41,08 en pli kapitalismaj landoj).

La kooperativa movado en la mondo, kiu rekomendas la alprenon de la formo de publika proprieto de laboristoj en fabrikoj kaj kompanioj, kiu estas unu el la formoj de proprieto en socialisma ekonomio, estas konsiderata kiel tre sukcesa movado tra la mondo, ĉar hodiaŭ estas pli malpli unu miliardo da homoj kiuj membriĝas en kooperativoj (kompare kun 268 milionoj en 1971) kaj la plej sukcesa ekzemplo de fabriko kies firmaoj estas posedataj de la laboristoj estas la Mondragon Koopera Korporacio en Eŭskio en Hispanio. En ĉi tiu kooperativo la enspezaj breĉoj estas multe pli malaltaj ol en paralelaj kapitalismaj firmaoj, la minimuma salajro en la kooperativo estas 13 procentoj pli alta ol la meza salajro en Hispanio (USD$32,000 jare, proksime al $2,700 monate) kiam la plej multaj laboristoj en Hispanio enspezas sub ĉi tiu enspezo, kaj estas granda zorgo pri la bonfarto de laboristoj [46].

Kontraste, socialismaj reĝimoj, kiuj ne estas socialdemokrataj, kondukis al negativaj kaj eĉ katastrofaj rezultoj sur la homa kaj ekonomia niveloj. Komunista regado en Sovet-Unio, Ĉinio sub Mao kaj Nord-Koreio kaŭzis amasmortojn, ĉu pro malsatego aŭ genocido (sendistinga amasmurdo de homgrupoj konsiderataj opoziciaj al la reĝimo) kun la celo de eliminado de opozicio al la registaro. Krome, landoj kiuj moviĝis al socialismo, kies reĝimo ne estas demokrata, kiel Venezuelo sub Chavez kaj Maduro, ties ekonomio plimalboniĝis ĝis senprecedenca malalto kaj la reĝimo komencis perfortan subpremon.

Tamen en kapitalismaj ekonomioj la averaĝa kresko de la malneta enlanda produkto estas pli alta [47]. Tiel, ekzemple, la datumoj de la Monda Banko malkaŝas, ke en la malpli kapitalismaj landoj (landoj kun malmulte da ekonomia libereco) estas malpliiĝo de la MEP, kompare kun pliiĝo en la pli kapitalismaj landoj [48].

Simila korelacio inter la vivnivelo kaj la grado de kapitalismo de lando troviĝas ankaŭ en aliaj datumoj. Estas klara korelacio inter vivdaŭro kaj la grado de kapitalismo de lando [49]; kaj kun la enspeznivelo de la plej malriĉaj dek procentoj en la lando, ĉe la alfabeteco, Infana mortindico (inversa korelacio), Infanlaboro (inversa korelacio), aliro al akcepteble kvalitaj trinkakvo, korupto (inversa korelacio), nigra merkato (inversa korelacio) kaj la indico de homa disvolviĝo de Unuiĝintaj Nacioj [50].

Krizo de la fino de la 20-a jarcento skuis la movadon socialismon. Nuntempo de Alimondismo, kien, kiel kaj kia socialismo estas demandoj kiuj vekas polemikojn.

En la 21-a jarcento, en multaj okcident-eŭropaj landoj la kategorioj inter politikoj de socialismo kaj kapitalismo fakte malklariĝas kaj ne plu eblas fari dikotoman dividon inter landoj.

Ekzemplo de malklariĝo de kategoriaj limoj troviĝas en la indico de ekonomia libero, kiu analizas ekonomian liberecon per 12 indicoj. Inter la diversaj indicoj estas la grado de protekto de privata proprieto, la risko de eksproprietigo kaj ŝtatigo de proprieto, la imposta ŝarĝo trudita al individuoj kaj kompanioj, la analizo de la facileco komenci privatan entreprenon, la rigideco de laborleĝoj, kaj libera interŝanĝo. Laŭ ĉi tiu indekso (en 2018), socialdemokrata Svedio ricevis poentaron de 76,3, dum la kapitalisma Usono ricevis poentaron de 75,7.

Kulturo de socialismo

[redakti | redakti fonton]

Vidu Socialisma realismo kaj Laborista movado

Socialismo en kulturo

[redakti | redakti fonton]

Jen kelkaj filmoj vaste rigardataj kiel la plej konvinkaj adaptiĝoj de la ideoj de socialismo.

Famaj socialistoj

[redakti | redakti fonton]
Parto pri la Politikaj serioj pri
Komunismo
 

Politika portalo

v • d • r

Politikistoj

[redakti | redakti fonton]

19-a jarcentaj

[redakti | redakti fonton]

20-a jarcentaj

[redakti | redakti fonton]

21-a jarcentaj

[redakti | redakti fonton]

Verkistoj kaj pensuloj

[redakti | redakti fonton]

Vidu ankaŭ

[redakti | redakti fonton]

Referencoj

[redakti | redakti fonton]
  1. ↑ (2011) International Encyclopedia of Political Science. SAGE Publications, Inc. ISBN 978-1412959636. “Socialist systems are those regimes based on the economic and political theory of socialism, which advocates public ownership and cooperative management of the means of production and allocation of resources.”.
  2. ↑ socialism Britannica ACADEMIC EDITION. Konsultita la 19an de Januaro 2012.
  3. ↑ "2. (Government, Politics & Diplomacy) any of various social or political theories or movements in which the common welfare is to be achieved through the establishment of a socialist economic system" "Socialism" at The Free dictionary
  4. ↑ 4,0 4,1 "The origins of socialism as a political movement lie in the Industrial Revolution." "Socialism" in Encyclopedia Britannica Online
  5. ↑ O'Hara, Phillip. (September 2003) Encyclopedia of Political Economy, Volume 2. Routledge. ISBN 0-415-24187-1. “In order of increasing decentralisation (at least) three forms of socialized ownership can be distinguished: state-owned firms, employee-owned (or socially) owned firms, and citizen ownership of equity.”.
  6. ↑ Peter Lamb, J. C. Docherty. Historical dictionary of socialism. Lanham, Maryland, UK; Oxford, England, UK: Scarecrow Press, Inc, 2006. p. 1.
  7. ↑ Nove, Alec. Socialism. New Palgrave Dictionary of Economics, Second Edition (2008): http://www.dictionaryofeconomics.com/article?id=pde2008_S000173
  8. ↑ "Socialism and Capitalism: Are They Qualitatively Different Socioeconomic Systems?", de Kotz, David M. Konsultita la 19an de Februaro, 2011, el University of Massachusetts: http://people.umass.edu/dmkotz/Soc_and_Cap_Diff_Syst_06_12.pdf: "This understanding of socialism was held not just by revolutionary Marxist socialists but also by evolutionary socialists, Christian socialists, and even anarchists. At that time, there was also wide agreement about the basic institutions of the future socialist system: public ownership instead of private ownership of the means of production, economic planning instead of market forces, production for use instead of for profit."
  9. ↑ Market Socialism: The Debate Among Socialists, de Schweickart, David; Lawler, James; Ticktin, Hillel; Ollman, Bertell. 1998. From "The Difference Between Marxism and Market Socialism" (pp. 61–63): "More fundamentally, a socialist society must be one in which the economy is run on the principle of the direct satisfaction of human needs...Exchange-value, prices and so money are goals in themselves in a capitalist society or in any market. There is no necessary connection between the accumulation of capital or sums of money and human welfare. Under conditions of backwardness, the spur of money and the accumulation of wealth has led to a massive growth in industry and technology ... It seems an odd argument to say that a capitalist will only be efficient in producing use-value of a good quality when trying to make more money than the next capitalist. It would seem easier to rely on the planning of use-values in a rational way, which because there is no duplication, would be produced more cheaply and be of a higher quality."
  10. ↑ Bockman, Johanna. (2011) Markets in the name of Socialism: The Left-Wing origins of Neoliberalism. Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-7566-3.
  11. ↑ Rocker, Rudolf. (2004) Anarcho-Syndicalism: Theory and Practice. AK Press. ISBN 978-1-902593-92-0.
  12. ↑ "Authority is defined in terms of the right to exercise social control (as explored in the "sociology of power") and the correlative duty to obey (as explred in the "philosophy of practical reason"). Anarchism is distinguished, philosophically, by its scepticism towards such moral relations – by its questioning of the claims made for such normative power – and, practically, by its challenge to those "authoritative" powers which cannot justify their claims and which are therefore deemed illegitimate or without moral foundation."Anarchism and Authority: A Philosophical Introduction to Classical Anarchism de Paul McLaughlin. AshGate. 2007. pg. 1
  13. ↑ "The IAF - IFA fights for : the abolition of all forms of authority whether economical, political, social, religious, cultural or sexual.""Principles of The International of Anarchist Federations" Arkivigite je 2012-01-05 per la retarkivo Wayback Machine
  14. ↑ "Anarchism, then, really stands for the liberation of the human mind from the dominion of religion; the liberation of the human body from the dominion of property; liberation from the shackles and restraint of government. Anarchism stands for a social order based on the free grouping of individuals for the purpose of producing real social wealth; an order that will guarantee to every human being free access to the earth and full enjoyment of the necessities of life, according to individual desires, tastes, and inclinations." Emma Goldman. "What it Really Stands for Anarchy" in Anarchism and Other Essays.
  15. ↑ Individualisma anarkiisto Benjamin Tucker difinis anarkiismon kiel opozicio al aŭtoritato jene "They found that they must turn either to the right or to the left, — follow either the path of Authority or the path of Liberty. Marx went one way; Warren and Proudhon the other. Thus were born State Socialism and Anarchism...Authority, takes many shapes, but, broadly speaking, her enemies divide themselves into three classes: first, those who abhor her both as a means and as an end of progress, opposing her openly, avowedly, sincerely, consistently, universally; second, those who profess to believe in her as a means of progress, but who accept her only so far as they think she will subserve their own selfish interests, denying her and her blessings to the rest of the world; third, those who distrust her as a means of progress, believing in her only as an end to be obtained by first trampling upon, violating, and outraging her. These three phases of opposition to Liberty are met in almost every sphere of thought and human activity. Good representatives of the first are seen in the Catholic Church and the Russian autocracy; of the second, in the Protestant Church and the Manchester school of politics and political economy; of the third, in the atheism of Gambetta and the socialism of Karl Marx." Benjamin Tucker. Individual Liberty.
  16. ↑ . Anarchism as a Theory of Organization (1966). Arkivita el la originalo je 2010-03-25. Alirita 1a Marto 2010 .
  17. ↑ Anarkiisma historiisto George Woodcock informas pri la kontraŭaŭtoritatismo de Miĥail Bakunin kaj montras kontraŭon kaj al la ŝtataj kaj al neŝtataj formoj de aŭtoritato jene: "All anarchists deny authority; many of them fight against it." (paĝo 9)...Bakunin did not convert the League's central committee to his full program, but he did persuade them to accept a remarkably radical recommendation to the Berne Congress of September 1868, demanding economic equality and implicitly attacking authority in both Church and State."
  18. ↑ Brown, L. Susan. (2002) “Anarchism as a Political Philosophy of Existential Individualism: Implications for Feminism”, The Politics of Individualism: Liberalism, Liberal Feminism and Anarchism. Black Rose Books Ltd. Publishing.
  19. ↑ Ofte, tiu difino estas invokata por distingi demokratan socialismon el aŭtoritatisman socialismon kiel ĉe Malcolm Hamilton Democratic Socialism in Britain and Sweden (St Martin's Press 1989), en Donald F. Busky, Democratic Socialism: A Global Survey Greenwood Publishing, 2000, Vidu pp. 7-8., Jim Tomlinson Democratic Socialism and Economic Policy: The Attlee Years, 1945-1951, Norman Thomas Democratic Socialism: a new appraisal aŭ Roy Hattersley ĉe Choose Freedom: The Future of Democratic Socialism
  20. ↑ Gasper, Phillip. (October 2005) The Communist Manifesto: a road map to history's most important political document. Haymarket Books. ISBN 1-931859-25-6. “As the nineteenth century progressed, "socialist" came to signify not only concern with the social question, but opposition to capitalism and support for some form of social ownership.”.
  21. ↑ Anthony Giddens. Beyond Left and Right: The Future of Radical Politics. 1998 edition. Cambridge, England, UK: Polity Press, 1994, 1998. p. 71.
  22. ↑ "Socialism was the most influential secular movement of the twentieth century, worldwide. It was a political ideology (or world view), a wide and divided political movement..." George Thomas Kurian (eld). The Encyclopedia of Political Science CQ Press. Washington D.c. 2011. Paĝoj 1554
  23. ↑ Andrew Vincent. Modern political ideologies. Wiley-Blackwell publishing. 2010. paĝo 83
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 24,3 Marvin Perry, Myrna Chase, Margaret Jacob, James R. Jacob. Western Civilization: Ideas, Politics, and Society – From 1600, Volume 2. Naŭa eldono. Boston, Massachusetts, USA: Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company, 2009. p. 540.
  25. ↑ Leroux: socialismo estas "la doktrino kiu ne rezignus la principojn de Libereco, Egaleco, Frateco" de la Franca Revolucio de 1789. "Individualism and socialism" (1834)
  26. ↑ Oxford English Dictionary, etimologio de socialismo
  27. ↑ Russell, Bertrand (1972). A History of Western Philosophy. Touchstone. p. 781
  28. ↑ Williams, Raymond. (1983) “Socialism”, Keywords: A vocabulary of culture and society, revised edition. Oxford University Press. ISBN 0-19-520469-7. “Modern usage began to settle from the 1860s, and in spite of the earlier variations and distinctions it was socialist and socialism which came through as the predominant words...Communist, in spite of the distinction that had been made in the 1840s, was very much less used, and parties in the Marxist tradition took some variant of social and socialist as titles.”.
  29. ↑ Steele, David. (1992) From Marx to Mises: Post-Capitalist Society and the Challenge of Economic Calculation. Open Court Publishing Company. ISBN 978-0875484495. “One widespread distinction was that socialism socialized production only while communism socialized production and consumption.”.
  30. ↑ Steele, David. (1992) From Marx to Mises: Post-Capitalist Society and the Challenge of Economic Calculation. Open Court Publishing Company, p. 44–45. ISBN 978-0875484495. “By 1888, the term ‘socialism’ was in general use among Marxists, who had dropped ‘communism’, now considered an old fashioned term meaning the same as ‘socialism’...At the turn of the century, Marxists called themselves socialists...The definition of socialism and communism as successive stages was introduced into Marxist theory by Lenin in 1917...the new distinction was helpful to Lenin in defending his party against the traditional Marxist criticism that Russia was too backward for a socialist revolution”.
  31. ↑ A Short History of the World. Progress Publishers. Moscow, 1974
  32. ↑ pp. 276–277, A.E. Taylor, Plato: The Man and His Work, Dover 2001.
  33. ↑ p. 257, W. D. Ross, Aristotle, 6a eld.
  34. ↑ 34,0 34,1 George Thomas Kurian (eld). The Encyclopedia of Political Science CQ Press. Washington D.c. 2011. Paĝo 1555
  35. ↑ Paine, Thomas (2004). Common sense [with] Agrarian justice. Penguin. ISBN 0-14-101890-9. pp. 92–3.
  36. ↑ Blaug, Mark. (1986) Who's Who in Economics: A Biographical Dictionary of Major Economists 1700-1986. The MIT Press. ISBN 0-262-02256-7.
  37. ↑ Bonnett, Alastair (2007) The Other Rights of Man: The Revolutionary Plan of Thomas Spence. History Today 57(9):42–48.
  38. ↑ Andrew Vincent. Modern political ideologies. Wiley-Blackwell publishing. 2010. pg. 88
  39. ↑ "Socialism" en Encyclopedia Britannica rete
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 Adam Smith. Fsmitha.com. Alirita 2a de Junio 2010 .
  41. ↑ 2:BIRTH OF THE SOCIALIST IDEA. Anu.edu.au. Alirita 2a de Junio 2010 .
  42. ↑ Newman, Michael. (2005) Socialism: A Very Short Introduction, Oxford University Press, ISBN 0-19-280431-6
  43. ↑ Utopian Socialists. Cepa.newschool.edu. Arkivita el la originalo je 2004-02-14. Alirita 2a de Junio 2010 . Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2015-07-12. Alirita 2014-12-25 .
  44. ↑ Milton Friedman Kapitalismo kaj Libereco, Ĉap 1
  45. ↑ https://capx.co/scandinavia-is-no-socialist-valhalla//
  46. ↑ https://toomuchonline.org/this-business-manufactures-equality/ 2015
  47. ↑ Miles, MA, EJ Feulner, and OGMary Anastasia. 2005 Index of Economic Freedom. The Heritage Foundation and The Wall Street Journal (2005), p. 21; Gwartney, James D., Lawson, Robert with Easterly William, Economic Freedom of the World: 2006 Annual Report, Canada: Fraser Institute, 2006., p. 23; Kane, T, KR Holmes, and MA O'Grady. Index of Economic Freedom. The Link Between Economic Opportunity and Prosperity. Washington, DC: Heritage Foundation (2007).
  48. ↑ Gwartney, James D., Lawson, Robert with Easterly William, Economic Freedom of the World: 2006 Annual Report, Canada: Fraser Institute, 2006., p. 22.
  49. ↑ Miles, MA, EJ Feulner, and OGMary Anastasia. 2005 Index of Economic Freedom. The Heritage Foundation and The Wall Street Journal (2005), p. 22; Gwartney, James D., Lawson, Robert with Easterly William, Economic Freedom of the World: 2006 Annual Report, Canada: Fraser Institute, 2006., p. 23.
  50. ↑ Gwartney, James D., Lawson, Robert with Easterly William, Economic Freedom of the World: 2006 Annual Report, Canada: Fraser Institute, 2006., p. 23-27.


Bibliotekoj
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Socialismo&oldid=8838712"