Vicente Risco
| Vicente Risco | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Persona informo | |||||
| Naskiĝo | 30-an de septembro 1884 en Oŭrenso | ||||
| Morto | 30-an de aprilo 1963 (78-jaraĝa) en Oŭrenso | ||||
| Mortis pro | Naturaj kialoj  vd
| ||||
| Mortis per | Kojlorektuma kancero vd
| ||||
| Tombo | Allariz (en)  vd
| ||||
| Lingvoj | hispana • galega vd | ||||
| Ŝtataneco | Hispanio vd
| ||||
| Alma mater | Universitato de Santiago de Compostela vd
| ||||
| Partio | Irmandades da Fala (en) Partido Galeguista (en) Republican Nationalist Party of Ourense (en) Dereita Galeguista (en) vd
| ||||
| Familio | |||||
| Infanoj | Antón Risco (en) , Cruz Risco (en) vd
| ||||
| Profesio | |||||
| Okupo | intelektulo politikisto verkisto ĵurnalisto vd
| ||||
| Verkado | |||||
| Verkoj | Q20541085 ❦ Q45723446 ❦ Q12395627 ❦ Q61060186 vd | ||||
| |||||
| |||||
| vd | Fonto: Vikidatumoj | ||||
Vicente Martínez Risco y Agüero (Oŭrenso, 1-a de oktobro 1884 - Oŭrenso, 30-a de aprilo 1963) estis hispana verkisto, politikisto kaj eseisto, unu el la plej gravaj figuroj en la historio de la literaturo en la galega lingvo; lia kontribuo al ĝi formis la fundamentojn de la galega naciismo .
Biografio
[redakti | redakti fonton]Fruaj jaroj
[redakti | redakti fonton]Li naskiĝis en Ourense la 1-an de oktobro 1884 . Filo de fiska oficisto, li estis infano de delikata sano, amiko ekde infanaĝo de Ramón Otero Pedrayo. Li studis Juron en la Universitato de Santiago de Compostela, diplomiĝis en 1906 kaj aliĝis al la ŝtatservo de la Fisko, postenigita en Oŭrenso .
En 1910, Risco aliĝis al la redakcio de la loka gazeto, El Miño, kie li skribis filozofiajn kaj aktualajn artikolojn sub la pseŭdonimoj "Rujú Sahib" kaj "Polichinela" kaj literaturajn artikolojn sub sia propra nomo. Admiranto de Rabindranath Tagore, li igas lin konata en lokaj rondoj. En februaro 1912, Risco renkontis Castelao, la alian gravan figuron de la galega naciismo.
Ĉe la fino de 1917, Vicente Risco eniris la organizaĵon por la galega lingvo Irmandades da Fala sub la influo de Antón Losada Diéguez . La 18-an de decembro 1917, li faris sian unuan paroladon en la galega, ĉe evento en subteno de Francesc Cambó, en la kampanjo por la parlamentaj elektoj de 1918. En julio 1918 aperis la lasta el la sep numeroj de La Centuria kaj Risco komencis kunlabori pri A Nosa Terra. Risco klopodos doni novan impulson al la galega literaturo per artikoloj pri Arthur Rimbaud, Paul Verlaine, Guillaume Apollinaire kaj Omar Ĥajam. En mallonga tempo, Risco fariĝis la ideologo kaj gvidanto de la galegismo, kaj jam en novembro 1918 li havis elstaran prezenton en la Unua Naciisma Asembleo.
En 1920, li publikigis la libron Teoría do nacionalismo galego, konsiderata la fonda teksto de la galega naciismo. Jam en 1918 li estis publikiginta samnoman artikolon, kiu skizis la ideojn, kiujn li nun kompilis en la libro. Risco alprenas la heredaĵon de Manuel Murguía (pri kiu li publikigis biografion en 1933) kaj kombinas ĝin kun filozofia neraciismo, geografia determinismo, novtradiciismo kaj etnografio, difinante nacion kiel naturan fakton bazitan sur tero, raso, lingvo, socia organizo, pensmaniero kaj sento. Ĝi asertas la apartenon de Galegio al la atlantika kaj kelta civilizo. En 1920 aperis la revuo Nós, heredanto de La Centuria. Risco verkis pli ol cent kontribuojn por tiu ĉi eldonaĵo ĝis ĝia fermo en julio 1936, kaj de tie la galega literaturo estis renovigita. Risco ankaŭ direktas la etnografian sekcion de la Seminario de Estudos Galegos.
En 1922 li geedziĝis kun María Carmen Fernández Gómez, de la etburĝaro de Allariz. En 1923 ili havis sian unuan filinon, kiu mortis en 1926. En 1923 naskiĝis lia filo Antón.
Politika evoluo
[redakti | redakti fonton]Risco estis unu el la plej grandaj reprezentantoj de la tradiciisma tendenco ene de galegismo.
Risco komence apogis la Diktatorecon de Primo de Rivera, konsiderante ĝin ŝanco malmunti la kacikisman sistemon kaj akceptis postenon kiel provinca deputito en Oŭrenso, pensante pri ebla starigo de komunumo kiel tiu jam ekzistinta en Katalunio .
Post la kreado de la Irmandade Nazonalista Galega, Risco skribis por Rexurdimento, la organo de la Irmandade Nazonalista, kvankam baldaŭ post li rekomencis siajn kunlaborojn en A Nosa Terra, kie li verkis ĉefe pri kulturaj aferoj, nur en 1928 li skribis denove pri politikaj aferoj por peti reveni al la parlamenta sistemo.
En April 1930, li iris al Berlino por sekvi kurson pri etnografio ĉe la Universitato de Berlino. La kvar monatoj kiujn li pasigis en Germanio markis lin ideologie al pli konservativa kaj katolika penso. Risco priskribis sian eŭropan vojaĝon en kelkaj kronikoj por A Nosa Terra kiujn li poste kolektos en la libro Mitteleuropa (1934).
Dum la Hispana respubliko
[redakti | redakti fonton]En la 6-a Naciisma Asembleo (1930) Risco estis favora al la konvertiĝo de la Irmandades da Fala en politikan partion, kaj post la alveno de la Dua Hispana Respubliko li fondis kun Ramón Otero Pedrayo lokan partion kiu estos unu al la partoj de la Galegista Partio en decembro 1931. Otero Pedrayo akiris la postenon de deputito, sed Risco, kun 19 615 voĉoj (1166 en la ĉefurbo) ne sukcesis, kio fariĝos la komenco de la perdo de influo ene de la politika galegismo fronte al Otero Pedrayo kaj Castelao.
La 25-an de oktobro 1931, li gvidis grupon de galegistoj kiuj publikigis manifeston kontraŭ tio, kion ili konsideris persekutado de la katolika Eklezio fare de la respublikana reĝimo.
Malgraŭ esti elektita en la Unua Asembleo de la Galegisma Partio (PG) kiel membro de ĝia Plenuma Konsilio, li estis en permanenta konflikto kun la partio pro sia manko de intereso en aktiva politiko, lia malgranda entuziasmo por demokratio, kaj lia malakcepto de ajna kunlaboro kun la maldekstro.
En 1933 li publikigis Nós, os inadaptados, kie li montris sian ciklan kaj spiritan koncepton de historio.
Ĉe la Tria Asembleo de la PG (oktobro 1935), Risco akceptis specifan kunlaboron kun la maldekstro, por eviti la diseriĝon de la PG. En januaro 1935 li publikigis artikolon en gazeto, en kiu li faris alvokon por rekonkeri Galegion por Dio, kaj en malferma konfrontiĝo kun la gvidantoj de sia partio li ne ĉeestis la 4an Asembleon de la PG de Monforte de Lemos, en kiu la interkonsentoj kun la maldekstro estis ratifitaj. En la Eksterordinara Asembleo de Santiago en februaro 1936 en kiu la PG decidis aliĝi al la Popola Fronto, Risco aliĝis al la grupo de dekstraj galegistoj kaj en majo 1935 li kreis la partion Dereita Galeguista (Galegisma Dekstro).
La 13-an de junio 1936, kiam komenciĝis la kampanjo por la Statuto de Aŭtonomeco de Galegio, Risco aktive kampanjis favore al jes, sed li ne ŝatis la politikan situacion kiun li konsideris danĝero por la katolika eklezio kaj kiam la ribelo okazis de la armeo en julio 1936, Risco restis silenta malgraŭ la murdo aŭ malliberigo de multaj el liaj amikoj kaj kungalegoj. La 30-an de aŭgusto 1936, Risco partoprenis kiel direktoro de la Porinstruista Lernejo de Oŭrenso en la solena anstataŭigo de la krucifikso en la lernejo organizita fare de la Frankismaj aŭtoritatoj. Ekde 1937 li direktis novan revuon Misión, kunfonditan kun Otero Pedrayo. De 1938 li komencis kunlabori kun la loka ĵurnalo La Región kun artikoloj je la servo de la ribelantoj, kompletigante tion, kion liaj iamaj kunuloj en ekzilo konsideris perfido de galegismaj idealoj, simbolita en la frazo kiun Castelao lasis en sia verko Sempre en Galiza: "asertis "Risco, kiam Risco estis iu."
Dum la diktatoreco
[redakti | redakti fonton]En 1940 li publikigis la etnografian verkon La fino de la mondo en la galega popola tradicio kaj en 1944 la libron Historio de la judoj ekde la detruo de la templo. Li vivis portempe en Pamplono kaj kunlaboris kun la ĵurnalo El Pueblo Navarro, kaj en 1945 li translokiĝis al Madrido, kie li kunlaboris kun El Español, Pueblo kaj La Estafeta Literaria kaj en 1947 publikigis Satano. Biografio de la Diablo. Li revenis al Oŭrenso en 1948.
Danke al la klopodoj de siaj galegistaj amikoj Otero Pedrayo kaj Francisco Fernández del Riego, Risco revenas al verkado en la galega en sia etnografia studo por la Historia de Galiza editorita de Otero Pedrayo.
Sed la hispana estos la lingvo uzata en la numero 2 de Grial kaj en la cetero de lia literatura produktado, inter kiu elstaras La Puerta de Paja, kiu estis finalisto de la Premio Nadal en 1952, kaj kiun li publikigis en 1953 kun granda kritika sukceso.
Risco emeritiĝis en 1954, sed daŭre publikigis etnografiajn verkojn en la galega gazetaro. En 1961 li publikigis Leria, kompilon de tekstoj de antaŭ la hispana enlanda milito.
En 1963 li publikigis Kristanan mitologion, kiun li dediĉis al la galega frankista politikisto Manuel Fraga . Risco mortis la 30-an de aprilo 1963 en Orense, kelkajn tagojn post kiam la Franco-registaro aljuĝis al li la Medalon Alfonso X.
Ideologio
[redakti | redakti fonton]
Risco estis tre influa en la unua disvolvo de la galega naciismo, sed oni inkludas lin en la "dekstra" tendenco. La politika penso de Risco baziĝas sur la romantika kritiko de moderneco, karteziismo, progreso kaj Klerismo, konsiderataj kiel dekadenco kaj forlaso de la plej puraj kaj legitimaj formoj de vivo, dum li elstarigis neraciecon, mistikismon kaj popolan religiecon.
La vera Galicio, por Risco, estas la tradicia, tiu de la kamparanoj kaj maristoj, kaj tio estas la Galegio, en kiu estas konservita la esenco de la raso, la religia sento de la Tero.
Literatura verkado
[redakti | redakti fonton]La tuta literatura verkaro de Vicente Risco estos spegulo de lia filozofia kaj politika penso. Lia unua literatura teksto estas la novelo Do caso que lle aconteceu ó Dr. Alveiros, koncentrita pri la temo de esoterismo kaj magio.
La sekvaj verkoj de Risco estos bazitaj sur legendoj kaj popolaj tradicioj, O lobo da xente (1923) kaj A trabe de oro e a trabe de alquitrán (1925). De 1926 estas la dramaĵo, A Coutada, koncentrita pri la sento de la tero kaj la reveno al la originoj, al la prauloj. En 1927 li publikigis en Nós kelkajn ĉapitrojn de romano, kiun li ne finos, La eŭropanoj en Abrantes, satiro kontraŭ kelkaj konataj intelektuloj de Oŭrenso.
Lia sola romano en la galega lingvo, O porco de pé, montras lian spiritan koncepton de historio, kontraŭa al materiismo kaj la moderna mondo. Post la Enlanda Milito li publikigis kelkajn verkojn en la hispana, inter kiuj elstaras la romano La Puerta de Paja .
Rilate eseojn elstaras Nós, os inadaptados, kie estas reprezentita la galegismo de la grupo Nós, kaj ankaŭ Mittleuropa, kompilo de la spertoj de Risco en Mezeŭropo dum la ekesto de la naziismo, en 1930.
Risco kaj Esperanto
[redakti | redakti fonton]Vicente Risco havis proksimajn rilatojn kun la esperantistoj de sia urbo Oŭrenso. Li posedis ekzempleron de la Fundamento de Esperanto en sia biblioteko, kiun konservas la Fondaĵo je lia nomo en Allariz, kaj konserviĝas ankaŭ paperojn per kiuj li lernis la lingvon, [1] kvankam ne certas ke li uzis ĝin.
En decembro 2024 la Fondaĵo Vicente Risco publikigis kolekton de aforismoj, tradukitaj al Esperanto kun la titolo "Galegio estas mondo".
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- Fundación Vicente Risco
- Verkoj Vicente Risco en la Biblioteca Digital Hispánica de la Biblioteca Nacional de España
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ Artikolo de Toño del Barrio, "Vicente Risco kaj Esperanto", en Boletín de Hispana Esperanto-Federacio, numero 446, 2024.