Saltu al enhavo

Vazgen Sargsjan

Pending
El Vikipedio, la libera enciklopedio
Vazgen Sargsjan
Persona informo
Վազգեն Սարգսյան
Naskiĝo 5-an de marto 1959 (1959-03-05)
en Ararat
Morto 27-an de oktobro 1999 (1999-10-27) (40-jaraĝa)
en Erevano
Mortis pro Hommortigo Redakti la valoron en Wikidata vd
Mortis per Pafvundo Redakti la valoron en Wikidata vd
Tombo Yerablur (en) Traduki
Grave of Vazgen Sargsyan (en) Traduki Redakti la valoron en Wikidata vd
Religio Armena Apostola Eklezio vd
Etno armenoj vd
Lingvoj armena vd
Ŝtataneco Sovetunio
Armenio Redakti la valoron en Wikidata vd
Alma mater Armenian State Institute of Physical Culture and Sport (en) Traduki Redakti la valoron en Wikidata vd
Partio Respublikana Partio de Armenio Redakti la valoron en Wikidata vd
Subskribo Vazgen Sargsjan
Familio
Gefratoj Aram Sargsyan (en) Traduki Redakti la valoron en Wikidata vd
Infanoj sen valoro Redakti la valoron en Wikidata vd
Profesio
Okupo politikisto
prozisto
militisto Redakti la valoron en Wikidata vd
vd Fonto: Vikidatumoj
v • d • r

Vazgen Sargsjan  (armene: Վազգեն Սարգսյան , naskiĝis la 5-an de marto 1959 - mortis la 27-an de oktobro 1999) estis armena armea komandanto kaj politikisto. Li estis la unua Ministro de Defendo de Armenio de 1991 ĝis 1992 kaj poste de 1995 ĝis 1999. Li funkciis kiel ĉefministro de Armenio ekde la 11-a de junio 1999 ĝis sia murdo la 27-an de oktobro de tiu jaro. Li altiĝis dum la amasa movado por unuiĝo de Montara Karabaĥo kun Armenio fine de la 1980-aj jaroj kaj gvidis armenajn volontulajn grupojn dum la fruaj interbataloj kontraŭ azeraj trupoj. Nomumita Ministro de Defendo fare de prezidanto Levon Ter-Petrosjan baldaŭ post la sendependeco de Armenio disde Sovetunio fine de 1991, Sargsjan fariĝis la plej elstara komandanto de armenaj trupoj dum la Milito en Montara Karabaĥo. En malsamaj pozicioj, li reguligis la armeajn operacojn en la militareo ĝis 1994, kiam batalhalto estis atingita finante la militon kun la fakta unuigo de Respubliko Montara Karabaĥo kun Armenio[1].

En la postmilitaj jaroj, Sargsjan arigis la armetrupojn, establante sin kiel virtualan potenculon. Post subtenado de Ter-Petrosjan reteni la potencon, li devigis la prezidenton eloficiĝi en 1998 pro sia subteno al koncesioj en la intertraktado pri Montara Karabaĥo, kaj helpis la ĉefministron Robert Koĉarjan esti elektita prezidento. Kun siaj rilatoj malboniĝantaj, Sargsjan kunfandis grupon de influaj militaj veteranoj Jerkrapah en la Respublikana Partio kaj aligis fortojn kun Armenio la eks-komunisma ĉefo Karen Demirĝjan. En la elektoj de majo 1999, ilia reform-inklina alianco sekurigis komfortan plimulton en la Nacia Asembleo. Sargsjan iĝis ĉefministro, aperante kiel la fakta decidanto en Armenio kun efika kontrolo de la militistaro kaj la parlamento.[2].

Sargsjan, kune kun Demirĝjan kaj pluraj aliaj, estis murdita en la armena parlamento per pafado la 27-an de oktobro 1999. La krimuloj estis kondamnitaj al ĝismorta puno. Tamen la malfido al la proceso naskis kelkajn konspirajn teoriojn. Kelkaj fakuloj kaj politikistoj argumentas, ke ilian murdon planis Koĉarjan kaj la ministro pri Nacia Sekureco Serĵ Sargsjan. Aliaj suspektis la eblan partoprenon de eksterlandaj potencoj en la pafado.

Malgraŭ lia miksita heredaĵo, Sargsjan nun estas vaste agnoskita kiel popola heroo tra la politika spektro kaj de la publiko. Surbaze de la honora Sparapeto, li faris signifajn kontribuojn al la establado de Armenio kiel sendependa ŝtato kaj certiganta ĝian sekurecon kiel la fondinto de la armena armeo. Li ankaŭ estis kritikita de homrajtaj organizoj pro nedemokratiaj politikoj, precipe pro sia rolo en elektoj. Sargsjan ricevis la plej altajn titolojn de Armenio kaj Montara Karabaĥo, Nacia Heroo de Armenio kaj Heroo de Arcaĥo.

Frua vivo kaj kariero

[redakti | redakti fonton]
Sidejo de la Verkista Unio de Armenio, al kiu Sargsjan apartenis dum kelkaj jaroj

Vazgen Sargsjan naskiĝis en la urbo Ararat (Davalu), soveta Armenio, proksime de la turka landlimo, la 5-an de marto 1959, filo de Greta kaj Zaven Sargsjan[3][4]. Liaj prapatroj venis de Maku, norda Irano, post la rusa-persa milito de 1826–1828[5][6][7]. Post trapaso de la mezlernejo en sia vilaĝo, li studis en la Erevana Instituto de Korpokulturo de 1976 ĝis 1979. Li laboris kiel sporteduk-instruisto en la mezlernejo en Ararat de 1979 ĝis 1983. Tial, li ne devis militservi en la soveta armeo. De 1983 ĝis 1986, li estis la estro de la armena Juna Komunista Ligo (Komsomolo) ĉe la Cementfabriko Ararat.

Amatora verkisto, Sargsjan evoluigis literaturan kaj aktivan societan vivon. Li verkis sian unuan romanon en 1980, kaj fariĝis membro de la Verkista Unio de Armenio en 1985[8]. De 1986 ĝis 1989, li estris la diskonigan fakon de la literatura Garun («Գարուն», "Printempo") monata revuo en Erevano[9]. En 1986 aperis lia unua libro, Pana tento («Հացի փորձություն»), por kiu li estis premiita de la armena Komsomolo. Kelkaj el liaj verkoj estis publikigitaj en ĵurnaloj, tamen lia literatura kariero ne daŭris longe kaj finiĝis fine de la 1980-aj jaroj[10].

Konflikto Montara Karabaĥo

[redakti | redakti fonton]

Unuaj stadioj kaj sendependeco de Armenio

[redakti | redakti fonton]
Armenaj soldatoj en 1994.

La relativa demokratiigo de la soveta reĝimo sub la glasnostaj kaj perestrojkaj politikoj de Miĥail Gorbaĉov ekde la mezo de la 1980-aj jaroj estigis naciismon en la respublikoj de Sovetunio. En Armenio, la karabaĥa movado akiris vastan publikan subtenon. Armenoj postulis, ke la sovetaj aŭtoritatoj unuigu la plejparte armenan loĝatan Aŭtonoma Provinco Montara Karabaĥo de Azerbajĝano kun Armenio. En februaro 1988, la regiona parlamento de la aŭtonoma provinco petis translokigon de la regiono de la jurisdikcio de Azerbajĝana SSR al Armena SSR, sed ĝi estis malakceptita de la politburoo. Streĉitecoj inter la armenoj kaj azerbajĝananoj plue kreskis kun la pogromo de Sumgait[11]. Kun ambaŭ grupoj armantaj sin, kolizioj fariĝis oftaj, precipe en la pridisputata Montara Karabaĥo kaj la limregionoj de la du sovetaj respublikoj. En 1989 kaj 1990, Sargsjan alprenis la ordonrajton pri armenaj volontulaj grupoj batalantaj proksime al Jerasĥ, ĉe la armen-azera (Naĥiĉevano) limo, ne malproksime de lia hejmurbo[12].

Antaŭ januaro 1990, li iĝis parto de la gvidado de la Tut-Armena Nacia Movado[13]. Sargsjan estis elektita por la armena parlamento (la Supera Konsilio) en la balotoj de majo 1990. Li funkciis kiel la estro de la Supera Konsilio-Komisiono pri Defendo kaj Polica krim-enketo ĝis decembro 1991. Kun lia iniciato, la Speciala Regimento estis establita en septembro 1990. Konsistanta el 26 taĉmentoj kaj totalo de 2,300 viroj, ĝi estis la unua formala armena armeunuo sendependa de Moskvo. Ĝi fariĝis la ĉefa bazo de la armena armeo en la sekvaj jaroj[3].

Antaŭ 1991, plej multaj armenoj de Azerbajĝano kaj azerbajĝananoj de Armenio estis devigitaj translokiĝi al siaj respektivaj landoj, ĉar resti en iliaj hejmoj fariĝis preskaŭ malebla[14]. Kvankam Armenio proklamis sian sendependecon de Sovetunio la 23-an de aŭgusto 1990, nur la 21-an de septembro 1991, monaton post la malsukcesa aŭgusta puĉo en Moskvo, kiam la superforta plimulto de la armenoj voĉdonis por la sendependeco tutlande per referendumo. Levon Ter-Petrosjan, la estro de la Karabaĥa Komitato kaj estro de la Supera Konsilio ekde 1990[15], estis elektita prezidento de Armenio en oktobro[16].

Aktiva milita partopreno

[redakti | redakti fonton]
Laĉino
Ruinoj de Agdamo

Pro la fakto ke Sargsjan estis populara inter armenaj volontulaj unuoj kaj armeaj oficiroj[17], li estis nomumita la unua Ministro de Milito de sendependa Armenio fare de prezidento Ter-Petrosjan en decembro 1991[3][18]. La 28-an de januaro 1992, la Armena registaro pasigis la historian dekreton "Pri la Ministerio pri Defendo de la Respubliko de Armenio"[16], kiu formale kreis la Armitajn Fortojn de Armenio[19][20]. Kun la pliiĝo de malamikecoj en Montara Karabaĥo, en marto 1992, Sargsjan sciigis ke Armenio bezonis 30.000-fortan armeon por konservado de sekureco. La 9-an de majo 1992, la armenaj trupoj registris sian unuan gravan militan sukceson en Montara Karabaĥo kun la kapto de Ŝuŝo. Alia signifa venko por la armenaj trupoj semajnojn poste estis registrita kun la kapto de Laĉino[21], kiu ligas Armenion mem kun Montara Karabaĥo[22].

En somero 1992, la situacio fariĝis kritika por la armenaj trupoj post la lanĉo de Operaco Goranboy[23], dum kiu Azerbajĝano ekregis nordan duonon de Montara Karabaĥo[24]. La 15-an de aŭgusto 1992, Sargsjan vokis armenajn virojn kolektiĝi kaj formi volontulan unuon por batali kontraŭ la progresaj azeraj trupoj en la nordaj partoj de Montara Karabaĥo[25]. En televida parolado li deklaris:

Se 10–15 viroj el ĉiu distrikto de Armenio kunvenus, ni povus formi batalionon de 500. Ĉi tiu bataliono devas batali en la plej danĝeraj lokoj, kie la ebleco de postvivado estas 50–50. Kune ni iros al batalo en la plej malfacilaj partoj kaj ni devos venki. Ĉar, fakte, nenio ŝanĝiĝis, la malamiko estas la sama malamiko, kiu eskapis kaj ni estas la samaj. Nur ni perdis la fidon al nia potenco. Nun ni bezonas alian atakon kaj ni devas fari ĝin kun la maljunuloj por stimuli aliajn en la armeo. Se postmorgaŭ ni povos establi batalionon de 500 volontuloj, tiam ni batalos kaj ni venkos. "

La bataliono kiun Sargsjan postulis, nomita "Arciv mahapartner"[26] («Արծիվ մահապարտներ», "Agloj mortkondamnitaj"), estis formita la 30-an de aŭgusto 1992. Sub la ordonrajto de la generalmajoro Astvacatur Petrosjan, ĝi venkis la azerajn trupojn proksime al la monaĥejo Gandzasar kaj vilaĝo Ĉldran en la provinco Martakerto, respektive la 31-an de aŭgusto kaj la 1-an de septembro 1992. Laŭ la Armena Ministerio de Defendo, la agado de la bataliono ĉesigis la akcelon de la azeraj trupoj kaj turnis la kurson de la milito en favoro de la armena flanko en la regiono[27].

Armena milita venko

[redakti | redakti fonton]
Lokigo de Kelbaĝaro ruĝe en la azera mapo kaj verda en Karabaĥo, ambaŭ politike okupataj ekde la gvidado de Sargsjan.

Inter oktobro 1992 kaj marto 1993, Sargsjan funkciis kiel la Prezidenta Konsilisto pri Defendaj Aferoj kaj la Prezidenta Sendito al Limregionoj de Armenio. Poste li estis nomumita Ŝtata Ministro pri Defendo, Sekureco kaj Internaj Aferoj. En ĉi tiuj pozicioj, Sargsjan havis gravan rolon en la antaŭeniĝo de la armena armeo. Kun aliaj ĉefkomandantoj, li reguligis la operacojn de la armenaj trupoj en Montara Karabaĥo. Li estis precipe aktiva en unuigado de la diversaj duonsendependaj taĉmentoj aktivaj en la militzono. Politika kaoso en Azerbajĝano kaj la malmoraligo de la azera armeo rezultigis la armenajn trupojn regantajn la teritoriojn ekster la originaj sovet-epokaj limoj de Montara Karabaĥo. En 1993, Sargsjan fondis kaj gvidis Jerkrapah, kuniĝo de 5.000 militaj veteranoj, kiu havis grandan influon en la enlanda politiko de Armenio en la postmilitaj jaroj kaj fariĝis la ĉefa bazo por ke Vazgen Sargsyan ekregu[28].

Komence de aprilo 1993, la armenaj trupoj kaptis Kelbajaron, urbo ekster la origine pridisputataj areoj, kaŭzante internacian atenton al la konflikto[29]. Turkio fermis sian landlimon kun Armenio, dum Unuiĝintaj Nacioj aprobis rezolucion per kiu ĝi kondamnis la agon. En la somero de 1993, armenaj trupoj akiris pli da teritorioj kaj, antaŭ aŭgusto ĝi regis super Fizuli, Jebrail, kaj Zangelan[30]. Komence de 1994 ambaŭ landoj estis detruitaj de la milito. La 5-an de majo la protokolo de Biŝkeko estis subskribita de la estroj de la parlamentoj de Montara Karabaĥo, Armenio kaj Azerbajĝano. La Respubliko Montara Karabaĥo, subtenata de Armenio, establis sin super ĉi teritorioj. Montara Karabaĥo (poste konata kiel Arcaĥa Respubliko) restas internacie nerekonita kaj laŭjure parto de Azerbajĝano. Tamen ĝi estas reale unuigita kun Armenio[31][32].

Ministro pri Defendo kaj prezidenta ŝanĝo

[redakti | redakti fonton]
La batalhalto en 1994 finis pero venko de la armenoj en la milito de Montara Karabaĥo

La Armitaj Fortoj de Armenio estritaj de Vazgen Sargsjan grave influis la rezulton de kvar elektoj de 1995 ĝis 1999. Sargsjan estis nomumita ministro pri defendo de Ter-Petrosjan la 26-an de julio 1995, dum la restrukturado de registaraj ministerioj. Li restis en tiu pozicio preskaŭ kvar jarojn. La armena armeo estis altagrade rigardita fare de fakuloj kie Armenio estas priskribita kiel la nura iama sovetia ŝtato kiu "sukcesis konstrui batal-kapablan armeon dekomence" kaj estis "komparebla en efikeco al la soveta armeo"[33]. Laŭ Thomas de Waal, la armeo estis "la plej potenca institucio" en Armenio sub li. Sargsjan ricevis la meriton alte profesiigi la armenan armeon[34].

Sargsjan montris fortan fidon al la armeo kaj diris en 1997, ke ĝia forto duobliĝis en la pasintaj du jaroj. En la sama jaro, responde al la deklaroj de azera prezidanto Heydar Aliyev[35], ke Azerbajĝano estas "preta solvi la Karabaĥan problemon perforte"[36], Sargsjan respondis, "Lasu lin fari ĝin. Ni estas pretaj."[37][38] La esprimo de Sargsjan kiel Ministro de Defendo estis markita per kunlaboro kun Rusio kaj Grekio. Sargsyan havis "proksimajn ligojn" kun la rusa armea elito, speciale kun la Ministro de Defendo Pavel Graĉev. Laŭ la Jamestown Foundation, kun Grekio, Kipro, Sirio, Irano kaj Bulgario por por-rusa alianco[39].

"Potenca ministro": elektoj de 1995–1996

[redakti | redakti fonton]
La Armitaj Fortoj de Armenio gvidataj de Vazgen Sargsjan signife influis la rezultojn de la balotadoj inter 1995 kaj 1999.

Sargsjan fariĝis esenca persono en postmilita Armenio pro la fakto, ke li estis nedisputeble subtenata de la armeo, la sola institucio establita en Armenio. Li estis priskribita kiel Griza kardinalo de la armena politiko[40], decidante multajn personarajn nomumojn kaj maldungojn. Post la milito, akompanata de severa ekonomia krizo en Armenio, prezidanto Levon Ter-Petrosjan fariĝis malpopulara[41]. Lia aŭtoritatema regado, la malpermeso de la ĉefa opozicia partio Armena Revolucia Federacio en 1994 kaj la aresto de ĝiaj gvidantoj, igis lin tre dependa de la "potencaj strukturoj", kiuj inkluzivis la Defendajn Ministeriojn (estritajn de Sargsjan), Internajn (Vano Siradeghjan) kaj Nacian Sekurecon (Serĵ Sargsjan)[42]. En julio 1995, Vazgen Sargsjan helpis al TutArmena Nacia Movado de Ter-Petrosjan venki en la parlamenta balotado kaj pasigi la konstitucian referendumon, kiu donis al la prezidento pli da povoj en nomumo kaj eksigo de ŝlosilaj juĝaj kaj leĝdonaj oficialuloj. Ili estis damaĝitaj kun gravaj balotaj malobservoj[43][44].

La efikoj al Sargsjan de la prezidanteco de Ter-Petrosjan fariĝis pli evidentaj dum la prezidentaj balotadoj en 1996 kaj la postaj evoluoj. Kelkajn tagojn antaŭ la elekto, Sargsjan deklaris sian subtenon al Ter-Petrosjan, deklarante ke Armenio "eniros la 21-an jarcenton venke kaj stabile kun Ter-Petrosjan [kiel prezidento]"[45]. Laŭ la Kaŭkazaj Regionaj Studoj, Sargsjan "malŝaltis la voĉdonantojn" de Ter-Petrosjan kaj kaŭzis "koleron kaj malsimpation"[46] en 28,6% de la homoj laŭ enketo. La elekto, okazigita la 22-an de septembro, estis plejparte kritikita de observaj kaj kontrolaj organizoj, kiuj trovis "gravajn malobservojn de la balota komisiono"[47]. Oficialaj rezultoj, kiuj registris la venkon de Ter-Petrosjan en la unua fojo kun iom pli ol 50% de la totala voĉdono je lia favoro, estis denuncitaj de opozicia kandidato Vazgen Manukjan, kiu oficiale ricevis 41% de la voĉoj. Manukjan komencis manifestaciojn postulante balotan fraŭdon de la subtenantoj de Ter-Petrosjan[48]. La protestoj kulminis la 25-an de septembro, kiam Manukjan kondukis milojn da subtenantoj al la parlamentejo sur la avenuo Bagramjan, kie tiutempe situis la Elekta Komisiono. Poste dum la tago, la manifestaciantoj rompis la barilon ĉirkaŭ la parlamento kaj eniris en la konstruaĵon[49]. Ili frapis la parlamentan prezidanton Babken Ararkcjan kaj vic-parolanton Ara Sahakjan. Responde, Vazgen Sargsjan deklaris, ke "eĉ se ili [la opozicio] gajnos 100 procentojn de la voĉoj, nek la Armeo nek la Nacia Sekureco kaj Enlanda Ministerio rekonus tiajn politikajn gvidantojn.[50]" Poste li estis kritikita de homrajtaj organizoj pro ĉi tiu deklaro. Ŝtatsekurecaj taĉmentoj, tankoj kaj soldatoj estis deplojitaj en Erevano por restarigi ordon kaj devigi la malpermeson de amaskunvenoj kaj manifestacioj la 26-an de septembro[51]. Sargsjan kaj la Ministro de Nacia Sekureco Serĵ Sargsjan anoncis, ke iliaj respektivaj agentejoj malhelpis puĉon[52].

Gvidado disigita: eksiĝo de Ter-Petrosjan

[redakti | redakti fonton]
Levon Ter-Petrosjan.

En 1997, la Minska Grupo, kunprezidata de Rusio, Usono kaj Francio, premis Armenion kaj Azerbajĝanon konsenti pri la fina statuso de Montara Karabaĥo. En septembro, Ter-Petrosjan deklaris sian subtenon al la "poŝtupa" propono, kiu inkluzivis la revenon de la teritorioj ekster la limoj de la Aŭtonoma Provinco Montara Karabaĥo. Ter-Petrosjan argumentis la normaligon de rilatoj kun Azerbajĝano kaj, tial, la malfermo de la limo kun Turkio estis la nura maniero signife plibonigi la ekonomion de Armenio. Post kiam la plano estis diskonigita, li trovis fortan opozicion. La afero estis "grava por la armenoj pro historiaj kaj psikologiaj faktoroj. Post perdado de teritorioj dum jarcentoj, la armenoj hezitas "perdi" Karabaĥon nun, kiam ili gajnis militon kontraŭ Azerbajĝano.[53]" Laŭ politika sciencisto Vicken Cheterian, "Per postulado de gravaj koncedoj pri Karabaĥo, Ter-Petrosjan kontraŭis la lastajn fortojn kiuj subtenis lian regadon, la armeon kaj la Karabaĥan eliton, en tempo kiam lia populareco ene de la armena socio estis plej malalta"[54]. La gvidantaro de la Republiko Montara Karabaĥo, la armena intelektularo kaj la diasporo, la opozicio ankaŭ esprimis sian opozicion al la subteno de la prezidanto al la proponita kompromisplano. Vazgen Sargsjan, kiu rapide kondamnis la proponon, fariĝis la fakta gvidanto de la kontraŭa grupo ene de la registaro. Al li aliĝis la du karabaĥaj armenoj en la registaro: Ĉefministro Koĉarjan kaj Ministro pri Internaj Aferoj kaj Ministro pri Nacia Sekureco Serĵ Sargsjan. Ĉi tiuj tri politikistoj estis nomataj "malmolaj" en la okcidentaj amaskomunikiloj pro sia perceptita naciisma sinteno. Ili argumentis, ke "Armenio devas provi plibonigi sian ekonomian potencialon", dum Ter-Petrosjan insistis, ke Armenio "nur povus realigi marĝenajn plibonigojn nesufiĉajn por trakti la timon de relativa malkresko kaj ekonomia ekskludo". La kabineto de Koĉarjan, kie Vazgen Sargsjan estis gvida figuro, postulis "pakaĵ-" interkonsenton, "implikante ununuran kadran akordon pri ĉiuj disputigaj temoj".  La 21-an de oktobro 1997, dek membroj de la Respublikana bloko en la parlamento forlasis la frakcion kaj transdonis sian subtenon al Vazgen Sargsjan. La bloko de Ter-Petrosjan en la parlamento restis kun plimulto de du seĝoj. Malgraŭ la granda publika kaj politika opozicio[55][56].

Dum la kunveno de la Konsilio de Nacia Sekureco de la 7a ĝis la 8a de januaro 1998 evidentiĝis, ke Ter-Petrosjan ne havis sufiĉe da subteno por daŭrigi sian regadon kiel prezidento. La 23-an de januaro 1998, dum la pinto de la krizo, Vazgen Sargsjan deklaris sian senkondiĉan subtenon al Robert Koĉarjan, kaj riproĉis la Tut-Armenan Nacian Movadon provi malstabiligi Armenion. Sargsjan ankaŭ garantiis, ke la armena armeo "ne intervenos en la politika lukto"[57].

Ter-Petrosjan anoncis sian eksiĝon la 3-an de februaro 1998. Laŭ Michael P. Croissant, estis Vazgen Sargsjan, kiu "finfine ludis la ĉefan rolon puŝante la eksiĝon de la prezidento". En lia eksiĝdeklaro, Ter-Petrosjan nomis Vazgen Sargsjan, Robert Koĉarjan kaj Serĵ Sargsjan "la konata potenca korpo". Li citis la minacon de malstabiligo de la lando kiel la kialon de sia eksiĝo. La eksiĝo de Ter-Petrosjan estis sekvita per la eksiĝo de parolanto de la Nacia Asembleo Babken Ararkcjan, liaj du deputitoj, Urbestro de Erevano Vano Siradeghjan, Ministro pri Eksterlandaj Aferoj Aleksander Arzumanjan kaj aliaj. Signifa ŝanĝo okazis en la Nacia Asembleo. Dekoj de membroj de la parlamenta frakcio nomita la Respublikana Bloko (plejparte konsistanta el la Tut-Armena Nacia Movado de Ter-Petrosjan) aliĝis al la bloko Jerkrapah de Vazgen Sargsjan, igante ĝin la plej granda parlamenta bloko, kun 69 membroj kompare kun nur 56 por la Respublikana[58][59].

Post la eksiĝo de Ter-Petrosjan, ĉefministro Koĉarjan iĝis portempa prezidento. La 5-an de februaro 1998, Sargsjan neis la asertojn de puĉo kaj diris ke la eksiĝo de Ter-Petrosjan estis "sufiĉe malĝoja sed natura"[60]. Sargsjan asertis, ke la movo de la prezidento surprizis lin kaj ke li "serĉis komunajn bazojn kun la prezidento dum la pasintaj tri monatoj"[57]. Li aldonis, "la sola paŝo, kiun mi atingis pri la problemo pri la karabaĥa afero, estis la sugesto, ke la situacio estu frostigita"[61]. Preskaŭ jaron post la eksiĝo de Ter-Petrosjan, Vazgen Sargsjan deklaris ĉe la kongreso de la Respublikana Partio, ke li "respektas kaj estimas" Ter-Petrosjan kaj priskribis lin kiel "saĝan kaj moralan homon kaj politikiston"[62]. Sargsjan insistis, ke la demando pri "politika respondeco" estas la ĉefa kialo malantaŭ lia eksiĝo[63].

Elekto de 1998: Koĉarjan kiel prezidento

[redakti | redakti fonton]
Robert Koĉarjan kun la subteno de Vazgen Sargsjan fariĝis prezidento de Armenio[64].

Sargsjan (kune kun Ministro por Internaj Aferoj Serĵ Sargsjan) malkaŝe subtenis Koĉarjan kaj uzis sian influon por sia elekto en marto. Li nomis Koĉarjanon "viro de unueco de vorto kaj ago" kaj deklaris ke lia sperto en Karabaĥo kaj Armenio "montras ke li kapablas solvi ankaŭ ekonomiajn problemojn". La ĉefa kontraŭulo de Koĉarjan estis Karen Demirĝjan, la gvidanto de soveta Armenio de 1974 ĝis 1988. Sargsjan laŭdis Koĉarjan por esti parto de la "lukto de la armena popolo" kaj kritikis Demirĝjan ĉar ne estis parto de ĝi[65][66].

Neniu kandidato akiris pli ol duonon de la voĉoj en la unua fojo, dum en la dua fojo de la elekto, okazinta la 30-an de marto, Koĉarjan gajnis 58,9% de la voĉoj. La brita Helsinka Homrajta Grupo sugestas, ke "ordinaraj armenoj sin turnis al Robert Koĉarjan kiel iu senmakula de mafiaj rilatoj kaj la intrigoj de Erevana politiko.[67]" La observa misio de OSCE priskribis la unuan raŭndon kiel "profunde mankhavan", dum ilia fina raporto deklaris ke la misio trovis "gravajn difektojn"[68] kaj ke la elekto ne plenumis la normojn de OSCE. Kvankam Demirĝjan ne oficiale kontestis la elektorezultojn, li neniam akceptis ilin kaj ne gratulis Koĉarjan. Post la elekto, tamen, Sargsjan sugestis, ke Koĉarjan nomumu Demirĝjan ĉefministron por malpliigi la streĉojn en la politika sceno[69].

Eĉ post prezidentiĝo, Koĉarjan ne havis signifan institucian subtenon (ekz. Partio, regado de la armeo, monfonto) kaj restis "en fundamenta senco eksterulo en Erevano"[70]. Koĉarjan havis pli malfacilan pozicion pri la Karabaĥa afero ol Ter-Petrosjan. Li ankaŭ instigis la internacian komunumon rekoni la Armenan Genocidon[71], pri kio lia antaŭulo ne donis gravecon. Responde, Turkio kaj Azerbajĝano proksimigis sian kunlaboron por izoligi Armenion de regionaj projektoj. Koĉarjan ne premis la gvidadon de Montara Karabaĥo por koncedi teritorion al Azerbajĝano. Li estis subtenata de la Armena Revolucia Federacio, kiu rajtis aktive agi post la eksiĝo de Ter-Petrosjan, monaton antaŭ la elekto[70].

En la potenco

[redakti | redakti fonton]

Politiko de Jerkrapah

[redakti | redakti fonton]

Antaŭ 1998 Vazgen Sargsjan fariĝis "la potenco malantaŭ la trono"  ĉar la frakcio Jerkrapah, formita de militaj veteranoj lojalaj al li, estis la sola plej granda frakcio en la armena parlamento  post la eksiĝo de Levon Ter-Petrosjan en februaro 1998.  Jerkrapah estis kunfandita kun la Respublikana Partio de Armenio, negrava partio kun ideologio simila al tiu de Jerkrapah, en somero 1998, prenante la nomon de la partio kaj ĝian juran pozicion. Kvankam Sargsjan ne estis la prezidanto de la Respublikana Partio, li estis konsiderita ĝia neoficiala gvidanto[72].

La rilatoj inter Sargsjan kaj Koĉarjan malboniĝis post la prezident-elekto kun Sargsjan "elektanta por partneroj senligaj kun aŭ rekte kontraŭaj al la prezidento". En kelkaj monatoj okazis tri murdoj de ĉefaj oficialuloj, kiuj disvastigis onidirojn en Armenio, ke rilatoj inter Sargsjan kaj Robert Koĉarjan "ne normalas"[73]. En aŭgusto 1998 la ĝenerala prokuroro de Armenio Henriĥ Ĥaĉatrjan, proksima amiko de Koĉarjan, estis murdita en sia oficejo "en neklaraj cirkonstancoj". En decembro 1998 Vicministro pri Defendo Vahram Ĥorĥoruni murdis "pro same misteraj motivoj". Dum februaro 1999 Vicministro pri Internaj Aferoj Arcrun Margarjan estis murdita. Vazgen Sargsjan kaj la Ministro pri Nacia Sekureco kaj Internaj Aferoj Serĵ Sargsjan, la proksima aliancano de Koĉarjan, ankaŭ "estis perceptitaj malakordaj"[74].

Alianco kun Demirĝjan

[redakti | redakti fonton]
Karen Demirĝjan maldekstre kaj Vazgen Sargsjan dekstre.

Komence estis anoncite, ke la Respublikana Partio iros al la parlamenta balotado sola kaj serĉos "kvalitan plimulton" en la parlamento, kaj ke ilia celo estis la justeco de la balota procezo. Surprize por multaj, la 30-an de marto 1999, Vazgen Sargsjan kaj la gvidanto de la prezident-elekto en 1998 kaj la eks-komunista gvidanto de Armenio Karen Demirĝjan publikigis komunan anoncon, ke ili formas aliancon inter la Popola Partio de Armenio kaj la Respublikana Partio. Ĝi estis konata kiel bloko Unueco («Միասնություն» դաշինք), ofte nomata Miasnutjun[75]. Vazgen Sargsjan asertis, ke la bloko estas "vera" alianco kaj ke la du partioj kuniĝis por gvidi Armenion "de turnopunkto al progreso". Se demandite pri la kialoj kial li aliĝis al Demirĝjan, Sargsjan diris ke, "ekzistas neniu alia elirejo."  Laŭ la Usona Helsinka Komisiono, Sargsjan "evidente konkludis, ke estas pli bone havi la popularan Demirĝjan kiel aliancano ol kontraŭulo", kaj ke "formante la blokon Unueco, Sargsjan kaj Demirĝjan venkis ajnajn ideologiajn diferencojn, kiujn ili eble havis, kaj diris, ke ili kunigis fortojn por venki la malfacilajn problemojn kiujn alfrontis Armenio, antaŭenigante toleremon en la politika vivo de la lando. "Laŭ la vortoj, la bloko estis "stranga miksaĵo"[76], tamen li konfesis, ke ĝi "efike marĝenigis la voĉdonan minacon" de aliaj partioj. Sociologo Levon Baghdasaryan priskribis ĝin kiel "unuigon de la nova kaj malnova nomenklaturoj"[77]. La Brita Helsinka Homrajta Grupo skribis pri la bloko Unueco ke ĝi "planis apelacii al la balotantaro estante ĉio por ĉiuj". La ODIHR sugestis, ke la "alianco ne nur kreiĝis por elektaj celoj, sed ke strategia politika interkonsento estis atingita venkante ideologiajn diferencojn"[78].

Parlamenta balotado en 1999

[redakti | redakti fonton]

Dum la kampanjo, Sargsjan promesis, ke li ne ŝparos penon por certigi, ke la elektoj estu senpagaj kaj justaj. Sargsjan kaj Demirĝjan emfazis sian kampanjon pri la ekonomio kaj la plibonigo de la vivo de ordinaraj armenoj. Parolante pri Jerkrapah, nun politike transformita en Respublikanan Partion, Sargsjan diris, ke li estas certa "ke la homoj, kiuj venkis sur la batalkampo, ankaŭ venkos en ekonomio"[79]. Li esprimis sian optimismon dirante, ke ili certas, ke ili "kune ŝanĝos ion kaj trovos la ĝustan direkton". La bloko Unueco "larĝe alvokis demokratan socion, juran ŝatecon, ekonomiajn reformojn kaj merkatan ekonomion, kun la ŝtato ankaŭ kreanta kondiĉojn por la normala funkciado de ŝtataj entreprenoj kaj certigante decajn vivnivelojn por ĉiuj"[80]. Dum la kampanjo, la bloko Unueco estis ĝenerale konsiderita la favorato de la elekto. Opozicia gazeto Hajoc aŝĥar (Armena mondo) sugestis, ke plej multaj aliaj politikaj partioj en Armenio gravitas al la kontraŭa poluso, ĉirkaŭ Koĉarjan, Nacia Ministro pri Sekureco kaj Interno Serĵ Sargsjan, kaj la gvidantaro de la Respubliko Montara Karabaĥo[80][40][81].

La parlamenta balotado okazis la 30-an de majo 1999, nur du monatojn post la anonco de Sargsjan kaj Demirĝjan pri ilia decido formi aliancon. La bloko Unueco gajnis pli ol 41,5% de la populara voĉdono,  kaj prenis 62 el la 131 seĝoj en la Nacia Asembleo. La alianco establis efikan plimulton kun kunlaborado kun grupo de 25 sendependaj kaj oficiale nealiĝintaj membroj de la parlamento, komprenema al la Sargsjan-Demirĝjan-koalicio. La voĉdona procezo "ĝenerale montris plibonigon super la [antaŭaj] mankaj elektoj, sed ODIHR diris, ke ili "ne taŭgas por komparo"[82]. La raporto de la Nacia Demokrata Instituto estis pli kritika, dirante ke ĝi "malsukcesis plenumi internaciajn normojn" kaj ke ĝi montriĝis la daŭrigo de la mankaj parlamentaj elektoj de 1995, diferencante nur pri "la metodoj kaj specoj de manipulado"[83].

Ĉefministro

[redakti | redakti fonton]

Ĉe la kongreso de Respublikana Partio en januaro 1999, Sargsyan deklaris sian deziron resti en la pozicio Ministro de Defendo. Post kiam la elektaj spekuladoj vekiĝis pri Sargsjan volanta kombini la poziciojn de Ministro de Defendo kaj Ĉefministro, tamen tio estis malebla laŭ la armena konstitucio. La 11-an de junio 1999 li fariĝis ĉefministro de Armenio, dum kunprezidanto de la bloko Unueco Karen Demirĝjan estis elektita prezidanto de la Nacia Asembleo[84].

Multaj fakuloj sugestas, ke Sargsjan kiel ĉefministro estis la plej potenca politikisto en Armenio, dum aliaj sugestas, ke li fariĝis la plej forta politikisto de Armenio multe antaŭe. Laŭ Mark Grigorian, liaj "agadoj komencis ombrigi" Koĉarjanon. Malgraŭ la formala bonvenigo de Koĉarjan de ilia alianco, la prezidento estis "efike malfortigita"  kaj "estis flankenlasita". Iuj politikaj analizistoj sugestis, ke la Sargsjan-Demirĉjan-alianco "finfine kaŭzus la eksiĝon de Koĉarjan". Vazgen Manukjan deklaris ke Koĉarjan finus kiel "Reĝino de Anglujo". Malgraŭ li ne plu estis Ministro de Defendo, Vazgen Sargsjan restis la fakta estro de la armeo,  kiel proksima aliancano, Vagharŝak Harutjunjan, anstataŭigis lin[85][71].

Laŭ Stjopa Safarjan, analizisto kaj iama membro de la armena parlamento, malgraŭ lia miksita heredaĵo, sub Vazgen Sargsjan Armenio iĝis ĉiam pli sendependa[86].

Ekonomia politiko

[redakti | redakti fonton]

Dum Sargsjan estis la ĉefministro, Armenio ankoraŭ ne resaniĝis post la ekonomiaj konsekvencoj de la dissolvo de Sovetunio kaj la energia krizo en Armenio dum la milito en Montara Karabaĥo. Unu el la ĉefaj aferoj, kiujn Sargsjan alfrontis, estis la elmigrado el Armenio, kiu komenciĝis en la periodo de la malkresko de la soveta reĝimo. La Monda Socialisma Retejo respondecigis internaciajn kreditorojn pri la ekonomiaj malfacilaĵoj de Armenio, ĉar ili ne "lasis multan spacon por manovroj por la armena registaro pli forte formi ĝiajn politikojn laŭ la ekonomiaj kaj sociaj bezonoj de la plimulto de la loĝantaro". La rusa financa krizo en 1998 plimalbonigis la situacion, kaj montris malpliiĝon de homa disvolviĝo[87].

En sia unua parolado al la parlamento kiel ĉefministro la 18-an de junio, Sargsjan priskribis la ekonomian situacion de Armenio kiel "grava". La buĝetaj enspezoj estis preskaŭ 20% pli malaltaj ol la registaro planis, pro la malalta nivelo de imposta kolektado kaj la alta nivelo de korupteco en la armena ekonomio. Kvankam Sargsjan kritikis la postsovetian privatigon fare de la registaro de Ter-Petrosjan, li konfesis, ke Armenio ne havas alternativon[88], kaj ke lia registaro havas grandegan farendan laboron. En sia parolado la 28-an de julio, Sargsjan priskribis la ekonomian situacion en Armenio kiel "ekstreme malfacila, sed ne senespera". Laŭ li, la unua duono de 1999 vidis 61 milionojn da dolaroj malpli en la ŝanĝitaj enspezoj ol planite de la registaro de Darbinjan. Li diris, ke imposta evitado ludis rolon en la buĝeta deficito[89].

Malgraŭ li estis kritikita de la opozicio, precipe de la Nacia Demokrata Unio, la bloko Unueco voĉdonis favore (96 el la 131 parlamentanoj) al la severaj rimedoj de la kabineto Sargsjan la 28-an de aŭgusto, permesante al Armenio peti pruntojn de la Monda Banko kaj la Internacia Mona Fonduso. La Monda Banko sole pruntedonis preskaŭ 0,5 miliardojn da dolaroj al Armenio ekde 1992 por financi la buĝetajn deficitojn. La kabineto de Sargsjan volis diversigi 32 milionojn da usonaj dolaroj en la buĝetaj financoj por povi repagi la internajn ŝuldojn. Tiucele la akcisa imposto kreskis sur cigaredoj je 200% kaj sur benzino je 45%, grave trafante la mezan klason. Sargsjan priskribis ĉi tiujn kiel "dolorajn sed ĝustajn paŝojn"[90] por akiri la necesan monon de la eksterlandaj pruntedonantoj. Li promesis "pli severan subpremon kontraŭ la ombra ekonomio kaj pli efikan regadon". Parolanto de Nacia Asembleo, Karen Demirĉjan, petis pli grandan rolon de la ŝtato en la ekonomio por certigi stabilecon, dum prezidento Koĉarjan plejparte ne partoprenis ĉi tiujn evoluojn[91].

Rimarkindaj eventoj

[redakti | redakti fonton]

Dum sia ĉefministra periodo, Sargsjan helpis organizi tri gravajn eventojn. La 28-an de aŭgusto 1999 komenciĝis la unuaj tutarmenaj ludoj en Erevano. Pli ol 1 400 armenaj atletoj el 23 landoj partoprenis la ludojn. La ferma ceremonio okazis en la Erevana Sporta kaj Koncerta Komplekso la 5-an de septembro, kun prezidento Robert Koĉarjan kaj Vazgen Sargsjan ĉeestantaj. Tuj post la Ludoj, kiuj implikis milojn da junuloj de la armena diasporo, la preparoj por la oka datreveno de la sendependeco de Armenio komenciĝis[92].

La 21-an de septembro, datreveno de la tago en 1991, kiam armenoj voĉdonis favore al forlasado de Sovetunio en referendumo, milita parado okazis en la Placo de la Respubliko de Erevano. Vazgen Sargsjan "estis videble la plej ekscitita el la registaraj gvidantoj starantaj sur speciale konstruita piedestalo". En mallonga informkunveno post la parado, Sargsjan entuziasme deklaris, ke li "tuŝis preskaŭ ĉiun aparataron, kiun vi ĵus vidis", kaj daŭrigis, ke li "nur volis montri ĝin" al la armena popolo[93].

Dum la venontaj du tagoj, la 22-an kaj la 23-an de septembro 1999, la unua Armenia-Diaspora Konferenco okazis en Erevano. La konferenco kunvenigis la armenan politikan eliton kaj multajn diasporajn organizojn, politikajn partiojn, religiestrojn, verkistojn kaj pli ol 1 200 reprezentantojn de armenaj komunumoj el 53 landoj, senprecedenca nombro. Vazgen Sargsjan malfermis la duan tagon de la konferenco per sia parolado-raporto pri la ekonomia kaj socia situacio en Armenio. La konferenco estis fermita de Sargsjan[94].

Atenco

[redakti | redakti fonton]
Aera vido de la Nacia Asembleo de Armenio.

Pafo kaj funebro

[redakti | redakti fonton]

La 27-an de oktobro 1999, ĉirkaŭ 17:15, kvin atakantoj: Nairi Hunanjan, lia frato Karen, ilia onklo Vram kaj du aliaj armitaj per fusiloj Kalaŝnikov kaŝitaj sub longaj manteloj, eniris en la konstruaĵon de la Nacia Asembleo en Erevano, dum la registaro okazigis demandosesian kunsidon. Ili pafmortigis Vazgen Sargsjan, la Parolanton de la Nacia Asembleo Karen Demirĉjan, deputiton de la Nacia Asembleo Jurij Baĥŝjan kaj Ruben Mirojan, Ministron pri Urĝaj Aferoj Leonard Petrosjan, kaj parlamentanojn Henrik Abrahamjan, Armenak Armenakjan kaj Mikajel Kotanjan. La pafantoj vundis almenaŭ 30 homojn en la parlamento. La grupo asertis, ke ili efektivigas puĉon[95].

Ili priskribis sian agon kiel "patriotan" kaj "bezonatan por ke la nacio reakiru siajn sencojn". Ili diris, ke ili volas "puni la aŭtoritatojn pro tio, kion ili faras al la nacio" kaj priskribis la registaron kiel profitantojn "trinkantajn la sangon de la homoj". Ili asertis, ke Armenio estas en "katastrofa situacio" kaj ke "koruptaj oficialuloj" nenion faris por provizi la elirejon. Vazgen Sargsjan estis la ĉefa celo de la grupo kaj la aliaj mortoj laŭdire estis neintencitaj. Laŭ raportistoj, kiuj ĉeestis la pafadon, la viroj iris al Sargsjan kaj diris: "Sufiĉe vi trinkis nian sangon", al kio Sargsjan trankvile respondis: "Ĉio estas farita por vi kaj la estonteco de viaj infanoj." Vazgen Sargsjan estis trafita plurajn fojojn. Anna Israeljan, ĉeestinta ĵurnalisto, deklaris ke "la unuaj pafoj estis pafitaj rekte al Vazgen Sargsjan en distanco de unu ĝis du metroj" kaj, laŭ ŝiaj vortoj, "estis maleble ke li pluvivintus." La korpo de Sargsjan estis elprenita el la parlamentejo vespere de la 27-a de oktobro[96].

Kun policanoj, armeaj trupoj, armitaj per kirasitaj transportiloj ĉirkaŭantaj la konstruaĵon. Prezidento Koĉarjan faris paroladon en televido, anoncante, ke la situacio estas regata. La pafantoj liberigis la ostaĝojn post subitaj intertraktadoj kun prezidento Koĉarjan kaj rezignis sin matene la 28-an de oktobro, post alfrontiĝo kiu daŭris 17-18 horojn[97].

La 28-an de oktobro, prezidento Koĉarjan deklaris tritagan funebran periodon. La ŝtata funebra ceremonio por la viktimoj de la parlamenta pafado okazis de la 30-a ĝis la 31-a de oktobro 1999. La korpoj de la viktimoj, inkluzive de Vazgen Sargsjan, estis metitaj ene de la Erevana Opera Teatro. Kelkaj altrangaj oficialuloj de ĉirkaŭ 30 landoj, inkluzive de rusa ĉefministro Vladimir Putin kaj la kartvela prezidanto Eduard Ŝevardnadze, ĉeestis la entombigon. Garegino la 2-a, la Katolikoso de Ĉiuj Armenoj kaj Aram la 1-a, la Katolikoso de la Sankta Seĝo de Kilikio, preĝis[98].

Esploraj kaj konspiraj teorioj

[redakti | redakti fonton]
Antaŭa prezidento de Armenio, Serĵ Sargsjan estis la Ministro de Nacia Sekureco kiam Vazgen Sargsjan kune kun aliaj estis mortpafitaj.

La kvin viroj estis akuzitaj pri terorismo celanta subfosi la aŭtoritaton la 29-an de oktobro. La enketo estis gvidita fare de Gagik Ĵangirjan, la Ĉefa Armea Prokuroro de Armenio, kiu asertis ke lia teamo serĉis la planintojn de la pafado eĉ post kiam la testo komenciĝis. Laŭ Ĵangirjan, la esplora teamo pripensis pli ol dekduon da teorioj. Antaŭ januaro 2000, la enketistoj de Ĵangirjan pripensis la ligon de Koĉarjan kaj lia cirklo al la parlamenta pafado. Pluraj figuroj proksimaj al Koĉarjan estis arestitaj, inkluzive de Aleksan Harutjunjan, la vicprezidenta konsilisto, kaj Harutjun Harutjunjan, la vicdirektoro de la Publika Televido de Armenio sed, antaŭ la somero de tiu jaro, ili estis liberigitaj[99]. Poste, Ĵangirjan ne trovis indicon ligantan Koĉarjan al la pafado. La proceso komenciĝis en februaro 2001 kaj poste, la kvin ĉefaj krimintoj de la pafado (Nairi Hunanjan, lia pli juna frato Karen Hunanjan, ilia onklo Vram Galstjan, Derenik Eĝanjan kaj Eduard Grigorjan) estis kondamnitaj al ĝismorta puno la 2-an de decembro 2003[100].

Eblaj motivoj malantaŭ la atako naskis kelkajn konspirajn teoriojn. Stepan Demirĝjan, la filo de Karen Demirĝjan, deklaris en 2009 ke "nenio estis farita fare de la aŭtoritatoj por malhelpi tiun krimon kaj, inverse, ĉio estis farita por kaŝi la krimon." En marto 2013, la pli juna frato de Vazgen Sargsjan, Aram, deklaris, ke li havas multajn demandojn por ambaŭ registaroj de Robert Koĉarjan kaj Serĵ Sargsjan. Li asertis, ke la juĝa procezo de la 27-a de oktobro "profundigis la publikan malfidon ĉe la aŭtoritatoj ... [ĉar] multaj demandoj restas neresponditaj hodiaŭ"[101]. Laŭ li, la plena malkaŝo de la pafado estas "esenca" por Armenio. Sargsjan, ĉe la konkludo, insistis, ke li "neniam akuzis ĉi tiun aŭ la antaŭajn aŭtoritatojn respondeci pri la 27-a de oktobro. Mi akuzis ilin, ke ili ne plene malkaŝis la eventon de la 27-a de oktobro." En intervjuo de aprilo 2013, la vidvino de Karen Demirĝjan, Rita, sugestis, ke la pafado estis ordonita de ekster Armenio kaj ne estis provo de puĉo, sed plejverŝajne murdo[102].

Kvankam la esploro ne trovis konsiderindajn pruvojn ligantajn Koĉarjan al la grupo Hunanjan, multaj armenaj politikistoj kaj analizistoj opinias, ke prezidento Robert Koĉarjan kaj Ministro pri Nacia Sekureco Serĵ Sargsjan estis malantaŭ la murdo de Vazgen Sargsjan kaj aliaj ĉefaj politikistoj[103]. Albert Bazejan deklaris en 2002 ke "Ni venis al la konkludo ke la krimo celis igi la potencon de Robert Koĉarjan senlima kaj senbrida. Fizike eliminante Karen Demirĝjan kaj Vazgen Sargsjan, ĝiaj organizantoj volis krei antaŭkondiĉojn por la venko de Koĉarjan en la estontaj prezidentaj elektoj". Ter-Petrosjan akuzis Koĉarjan kaj Serĵ Sargsjan kaj ilian "krim-oligarkian" sistemon esti la veraj krimintoj de la parlamenta pafado. Nairi Hunanjan, la estro de la armita grupo, estis membro de la Armena Revolucia Federacio (ARF, Daŝnakcutjun). Laŭ la ARF, Hunanjan estis forpelita de la partio en 1992 pro miskonduto kaj ne estis en iu asocio kun la ARF de tiam. Kelkaj konjektoj estis faritaj pri la implikiĝo de la ARF en la pafadoj. En 2000, Aŝot Manuĉarjan deklaris, ke li maltrankviliĝas, ke "kelkaj daŝnakaj partiestroj agas laŭ la intereso de la usona ekstera politiko"[104].

Akuzoj pri eksterlanda partopreno

[redakti | redakti fonton]

Iuj analizistoj sugestis, ke eksterlandaj potencoj, inkluzive Rusion, eble estis malantaŭ la pafado. Ili montris la fakton, ke Armenio kaj Azerbajĝano proksime subskribis ian interkonsenton ĉe la OSCE- 1999 Istanbul-pintkunveno pri Karabaĥo, io kio ne interesis al Rusio. Ruso, membro de la sekreta servo kaj transfuĝinto Aleksander Litvinenko, akuzis la Ĉefan Spionan Direkcion de la Plej granda ŝtato de la Armitaj Fortoj de la Rusia Federacio, ke li organizis la pafadon de la armena parlamento, ŝajne por elreligi la pacan procezon, kiu estus solvinta la konflikton pri Montara Karabaĥo, sed li ofertis neniujn pruvojn por subteni la akuzon. Rusaj kaj armenaj oficialuloj neis ĉi tiujn asertojn[105].

La franc-armena politika rifuĝinto kaj iama apostola pastro Arcruni Avetisjsan (ankaŭ konata per sia religia nomo Ter Girgor) intervjuis la armenan amaskomunikilan reton A1plus, en kiu li asertis, ke la rusaj sekretaj servoj estis malantaŭ la pafado de la 27-a de oktobro 1999. Li ankaŭ asertis ke la pafado estis farita fare de generala leŭtenanto Vahan Ŝirĥanjan, la Vicministro de Defendo de 1992 ĝis 1999, kaj la Ministro de Nacia Sekureco Serĵ Sargsjan. Li insistis, ke la pafado estis helpita de la rusaj sekretaj servoj por enirigi la "nov-bolŝevikan kriman klanon" de Serĵ Sargsjan kaj Robert Koĉarjan en potencon[106].

Aliaj sugestis, ke estis plej bone por la Okcidento forigi Sargsjan kaj Demirĝjan de la politika sceno, ĉar ili havis intimajn rilatojn kun Rusio. Aŝot Manuĉarjan, unu el la ĉefaj membroj de la Karabaĥa Komitato, la eksa Ministro pri Internaj Aferoj kaj la Nacia Konsilisto pri Sekureco de Ter-Petrosjan kaj lia proksima aliancano ĝis 1993, deklaris en oktobro 2000, ke armenaj oficialuloj estis avertitaj de eksterlanda lando pri la pafadoj. Li ankaŭ deklaris, ke "Okcidentaj specialaj servoj" partoprenis en eventoj de la 27-a de oktobro. Laŭ la vortoj de Manuĉarjan, "la specialaj servoj de Usono kaj Francio agas por detrui Armenion kaj, en ĉi tiu kunteksto, ili multe partoprenas la realigon de la terorismaj agoj en Armenio." Manuĉarjan asertis ke la pafado estis planita de Koĉarjan por seniĝi de siaj du gravaj rivaloj (Sargsjan kaj Demirĝjan), kiuj estis kontraŭ la Goble-plano, implikante teritoriajn koncedojn al Azerbajĝano[107].

Sekvo

[redakti | redakti fonton]

Tuj post la pafado, la Ministroj pri Internaj Aferoj kaj Nacia Sekureco Suren Abrahamjan kaj Serĵ Sargsjan eksiĝis rezulte de premo de la Ministerio de Defendo, gvidata de la tiama aliancano de Sargsjan, Vagharŝak Harutjunjan. Ekde frua junio ĝis malfrua oktobro 1999, la politika sistemo en Armenio baziĝis sur la tandemo Demirĝjan-Sargsjan, kiu kontrolis la militistaron, la leĝdonan kaj la plenuman branĉojn. La murdoj interrompis la politikan ekvilibron en la lando kaj la politika areno de Armenio restis senorda dum monatoj. La "fakta duobla komando" de Sargsjan kaj Demirĝjan transdonita al prezidento Robert Koĉarjan. James R. Hughes asertas, ke la tiel nomata "Karabaĥ-klano" (t.e. Robert Koĉarjan kaj Serĵ Sargsjan) estis "kontrolita" de Vazgen Sargsjan kaj lia "militsekureca aparato"[108][109], post la pafado de la parlamento ĝi aperis la sola influa grupo kapabla sukcese transpreni la politikan scenon en Armenio. De kiam la gvidantoj de la bloko Unueco estis murditaj, la du partioj en la alianco (la Respublikana Partio de Armenio kaj la Popola Partio de Armenio) iom post iom perdis kunlaborojn kaj, fine de 2000, la bloko Unueco kolapsis. Jerkrapah, la Respublikana Partio, kaj la Popola Partio efike perdis sian influon antaŭ 2001[110].

Persona vivo kaj fratoj

[redakti | redakti fonton]
Aram Sargsjan, frato de Vazgen Sargsjan

Sargsjan neniam edziĝis. Laŭ Razmik Martirosjan, amiko kaj la Ministro pri Sociala Asekuro de 1999 ĝis 2003, Sargsjan promesis en decembro 1987, ke li edziĝos iam antaŭ la 8-a de marto de la venonta jaro. La karabaĥa movado komenciĝis en februaro 1988 kaj Martirosjan asertis, ke la populara movado "li faris tion, kion li faris". En intervjuo, (1997) Sargsjan rivelis ke lia plej ŝatata historia armea figuro estis Charles de Gaulle. Kiam oni demandis lin pri kia Armenio li ŝatus vidi post kvin jaroj, li diris "sendependa, memproviza lando kun forta kulturo, lernejo kaj armeo"[111].

Sargsjan havis du pli junajn fratojn, Aram kaj Armen. Aram estis nomumita Ĉefministro fare de prezidento Koĉarjan la 3-an de novembro 1999, semajnon post la morto de Vazgen Sargsjan, plejparte kiel "politika gesto". Li koncedis ke Armenio havas "neniun koncepton de ŝtata sekureco" kaj ke tio kaŭzis la murdon de lia frato. Aram Sargsjan deĵoris en la pozicio de la ĉefministro nur ses monatojn. Li estis eksigita de Koĉarjan la 2-an de majo 2000, pro "nekapablo labori" kun la kabineto de Sargsjan. En sia televida deklaro, Koĉarjan asertis, ke li malpezigis Aram Sargsjan por fini la "malordon" en la armena gvidado. Koĉarjan riproĉis al li esti implikita en "politikaj ludoj"[12].

Aram Sargsjan fondis la Partion Hanrapetutjun (Respubliko) en aprilo 2001, kune kun pluraj influaj membroj de Jerkrapah, kiel ekzemple la antaŭa Urbestro de Erevano Albert Bazejan kaj iama Ministro de Defendo Vagharŝak Harutjunjan. Ĝia kunfondinto Bazejan deklaris, ke la partio estas la "portanto de la politika heredaĵo de Vazgen Sargsjan kaj provos realigi la programojn abortitajn de la krimo de la 27-a de oktobro kaj ĝiajn sekvojn"[112]. La partio subtenis Stepan Demirĝjan kontraŭ Koĉarjan en 2003 kaj Levon Ter-Petrosjan kontraŭ Serĵ Sargsjan en la prezidentaj elektoj en 2008. En intervjuo de 2013, Aram Sargsjan parolis pri la pasintaj 14 jaroj post la morto de sia frato[113]:

Citaĵo
„ Se aferoj estus faritaj kiel Vazgen Sargsjan volis, mi ne opozicius kaj mi farus ĉion eblan por realigi liajn dezirojn. Hodiaŭ mi batalas por realigi liajn dezirojn. Liaj deziroj estis tre simplaj. Li volis vidi fortan Armenion. Vazgen estis optimisto, kaj li disvastigis esperon, honestecon, sindediĉon, amon por la patrujo. La prezidento post Vazgen faris la malon. Li nur vidis materialismon kaj egoismon ĉe homoj kaj kuraĝigis tiujn valorojn, kiujn li subtenis en la potenco, tiel poluante la landon.[114] ”

La alia frato de Vazgen Sargsjan, Armen, subtenis Serĵ Sargsjan en la prezidenta elekto en 2013. La 5-an de marto 2013, Aram Sargsjan estis demandita pri la politika sinteno de sia frato, al kiu li respondis, "Mi tre ŝatus fari al Vazgen tiun demandon. Mi ne scias, kion li respondus. Mi ne scias la respondojn de Vazgen al tre malmultaj demandoj. Bedaŭrinde niaj amikoj kaj parencoj ne ĉiam estas tiel, kiel ni volas, ke ili estu. Mi ne estas la unua, nek mi la lasta; la historio de la mondo estas plena de tiaj ekzemploj komencante per la Biblio.[115]"

Heredaĵo kaj tributo

[redakti | redakti fonton]
Memorejo al Vazgen Sargsjan en Jerablur
Statuo de Sargsjan en Erevano

Vazgen Sargsjan ricevis la titolon Heroo de Arcaĥo, la plej alta premio de la Arcaĥa Respubliko, en 1998.  La 27-an de decembro 1999, du monatojn post la parlamenta pafado, Sargsjan ricevis postmorte la titolon Nacia Heroo de Armenio. Li estas vaste agnoskita kiel la fondinto de la armena armeo[116]

Prezidenta dekreto eldonita la 28-an de decembro 1999, renomis la Erevanan militistan akademion kiel Militista Universitato Vazgen Sargsjan en lia honoro. La Respublikana Stadiono en Erevano estis nomita laŭ Vazgen Sargsjan per la sama dekreto. Multaj stratoj en Armenio kaj Arcaĥo, inkluzive de unu en la distrikto Kentrono de Erevano kaj en Stepanakerto,  kaj parko en Kapan nomiĝas laŭ Sargsjan. Statuoj estis starigitaj honore al li en Erevano (2007), Ararat (2009), Vanadzor, Ŝuŝo kaj aliaj lokoj. En 2000, la 27-a de oktobro estis deklarita memortago de la armena registaro. En 2002, la Armena Ministerio de Defendo kreis la Medalon de Vazgen Sargsjan, kiu estas aljuĝita pro "multmeritaj servoj al armea edukado kaj plibonigoj en vivservoj".

Muzeo de Sargsjan en Ararato

Ĉiujare, la 5-an de marto (lia naskiĝtago) kaj la 27-an de oktobro (la tago de lia murdo), Sargsjan estas memorita en Armenio kaj Arcaĥo. Liaj kamaradoj de la Jerkrapah Volontula Unio, altaj ŝtataj oficialuloj kaj multaj aliaj vizitas la tombejon de Jerablur, kie Sargsjan estas entombigita apud multaj armenaj militistoj[117][118]. .

La muzeo de Vazgen Sargsjan estis malfermita en lia hejmurbo Ararato la 5-an de marto 2001 per la decido farita de la armena registaro. Famaj ĉeestantoj de la malferma ceremonio de la muzeo inkluzivis Ĉefministron Andranik Margarjan, parlamentanon de la Nacia Asembleo Armen Kaĉajrjan, Ministron de Defendo Serĵ Sargsjan, kaj aliajn altrangajn armeajn kaj diplomatiajn reprezentantojn, kiel ekzemple la eksa rusa Ministro de Defendo Pavel Graĉev, kiu malkaŝis en sia parolado ĉe la ceremonio, ke Sargsjan iam estis lia studento[119].

Sargsjan ofte estas referita kiel Sparapeto, armea rango kiu ekzistis ekde la praa Armena reĝlando. La frazo "Սպարապետ Հայոց" Sparapet Hajoc (laŭlitere kun la signifo "Komandanto de la la armenoj") estas gravurita sur la monumento de Sargsjan en la tombejo de Jerablur. La kanto "Sparapet" de Alla Levonjan estas dediĉita al lia memoro[120].

Publika bildo kaj rekono

[redakti | redakti fonton]
Citaĵo
„ "La publiko ne vere konas min. Nur homoj en mia interna rondo bone konas min. Aliaj identigas min per la barbo, ĉiam freneza, ŝvita kaj tio estas hodiaŭa bildo. Homoj ne komprenas min, ili timas min." ”
Sargsjan ĉe armena poŝtmarko en 2000

En Armenio, Arcaĥa Respubliko kaj, laŭ pli malgranda mezuro, en la armena diasporo, Vazgen Sargsjan estas agnoskita kiel popola heroo. Pluraj enketoj faritaj de Gallup, Inc., Internacia Respublikana Instituto kaj la Armena Sociologia Asocio de 2006 ĝis 2008, malkaŝis, ke Vazgen Sargsjan superis la liston de naciaj herooj laŭ publika percepto, kun 15% -20% de la enketitoj donante sian nomon. Li postlasis la du eminentajn armeajn komandantojn de frua 20-a jarcento Andranik Ozanjan kaj Garegin Nĵdeh. Sargsjan estas ĝenerale konsiderata kiel karisma gvidanto. Li estis ĝenerale perceptita kiel viro de "grandega potenco kaj karismo", konata pro sia "brutaleco, humoro kaj senzorga sinteno al la leĝo"[121][122].

Liaj kontribuoj estis agnoskitaj de liaj kolegoj kaj kamaradoj. En 1997, prezidento Ter-Petrosjan deklaris, ke Sargsjan estas iu, kiu meritas la titolon Nacia Heroo de Armenio. Li aldonis, ke "se ĉiuj membroj de nia registaro laborus tiel konscience kaj sindoneme kiel Vazgen Sargsjan, ni vivus en perfekta ŝtato." La dua prezidento de Armenio Robert Koĉarjan diris en sia parolado dum la entombigo de Sargsjan, "la historio donos sian pritakson pri Vazgen Sargsjan kiel politikisto, kiu staris ĉe la naskiĝo de la armena ŝtato. Lia rolo en la kreo de la nacia armeo superas taksadon. Per sia vivo kaj sindevontigo, Vazgen Sargsjan faris grandegan kontribuon al la starigo de potenca lando.[123]" En 2007, parolante okaze de la 15a datreveno de la Armena Armeo, la Ministro de Defendo Serĵ Sargsjan (kaj posta prezidento) rimarkis, ke li "estis kuraĝa soldato dediĉita al la afero de nia ŝtatiĝo, kaj kiu respektis la forton de Armenio kaj forton de la armena soldato, kaj kiu havis fervoran kredon je nia estonta sukceso"[124].

Statuo de Sargsjan en Ŝuŝo, Arcaĥo.

Manvel Grigorjan, gvidanto de la Jerkrapah Volontula Unio , rekonis la kontribuojn de Sargsjan, deklarante ke Sargsjan "estis forta individuo kaj lia grandeco sentiĝis ne nur dum la milito, sed dum la naci-konstruaj jaroj post la milito". Laŭ Grigoryan "lia ĉeesto sufiĉis por ke la fremdaj estroj estu atentemaj."  D-ro Ara Sanjian, la direktoro de la Armenaj Studoj en la Universitato Haigazian, skribis tuj post la murdo de Sargsjan[125]:

Citaĵo
„ Historio prave memoros Vazgen Sargsjan kiel la fondinton de la modernaj armenaj armetrupoj kaj unu el la ĉefaj arkitektoj malantaŭ la venkoj en la lastaj jaroj sur la fronto de Karabaĥo. Komparoj faritaj en la lastaj tagoj kun Vardan Mamikonjan kaj Andranik Ozanjan certe ne estas troigoj laŭ la teknika signifo. Li ŝajnas estinti famulo, kiu neniam forkuris de la plej malfacila respondeco kaj ŝajnis finiĝi ĉiam ĉe la venka flanko.[126] ”
Strato Vazgen Sargsjan en la urbocentro de Erevano.

En Okcidento Sargsjan estis ĝenerale priskribita kiel forta naciisto. La brita ĵurnalisto Jonathan Steele skribis pri Sargsjan kiel "furioza naciisto, kiu ĉiam preferis agon kaj forton al vortoj kaj diplomatio". Encyclopædia Britannica priskribas Sargsjan kiel "armenan naciiston kiu dediĉis multon da sia vivo al la armena batalo kun Azerbajĝano por superrego de la enklavo Montara Karabaĥo". Politika sciencisto Razmik Panossian esprimis la opinion ke li estis "la lasta signifa naciisma politikisto kies engaĝiĝon al Karabaĥo kaj Armenio neniu pridubis"[127].

Kritiko

[redakti | redakti fonton]

Sargsjan estis kritikita por esti nedemokratia[128], precipe por uzi sian influon en antaŭdestinado de la balotrezultoj. La Komisiono pri Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo sugestis en 1999, ke lia "rekordo ne inspiras fidon pri lia sindevontigo al demokratio." La libro Religious Freedom in the World (2008) priskribis lin kiel "brutulon" kaj respondecigis lin por la atakoj en 1995 al religiaj malplimultoj en Armenio (precipe tiuj kiuj malinstigas militservon), aranĝita, supozeble, de Jerkrapah[129][130] .

Thomas de Waal priskribas Sargsjan kiel "feŭdan baronon", kaj asertas ke Jerkrapah regis "grandajn areojn de la ekonomio". Laŭ Philip Remler, Sargsjan estis unu el la ĉefaj profitantoj de la kontraŭleĝa enspezo de la landlimo Irano-Armenio kaj la "baptopatro de translima komerco kaj kontrabando"[131].

Referencoj

[redakti | redakti fonton]
  1. ↑ Corley, Felix, "Vazgen Sarkissian", The Independent, 29a de oktobro 1999. Kontrolita 16 June 2014.
  2. ↑ "Armenian Commander Vazgen Sargsyan would have become 53", 5a de marto 2012. Kontrolita 16a de julio 2013.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Vazgen Sargsjan. Registaro de la Respubliko Armenio. Arkivita el la originalo je 20-an de junio 2014. Alirita 30-an de marto 2013 .
  4. ↑ "Vazgen was sacred", 5-an de marto 2009. Kontrolita 14-an de aprilo 2013.
  5. ↑ Aram Sargsyan on Facebook () (13an de marto 2020). Arkivita el la originalo je 26an de majo 2020. “Մենք երկուսով մակվեցի ենք։”.
  6. ↑ (1986) “Արարատ [Ararat]”, Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան [Vortaro de Loknomoj de Armenio kaj ĉirkaŭaj regionoj] Volumo I (). Eldonejo de Erevana Ŝtata Universitato. “......որոնց նախնիների մի մասն այստեղ է գաղթել Պարսկահայաստանի Մակուի գավ-ից... 1828-29թթ:”.
  7. ↑ (2008) “Արարատ [Ararat]”, Հայաստանի Հանրապետության բնակավայրերի բառարան [Vortaro de setlejoj de la Respubliko Armenio] (). Erevano: State Committee of Real Estate Cadastre of Armenia, p. 28–29. “որոնց նախնիները գաղթել են Մակու գավառից և Սալմաստի Ասլանիկ, Դիրիշկ և Զեվաջուկ գյուղերից:”.
  8. ↑ Վազգեն Սարգսյան [Vazgen Sargsjan] (). Yerkrapah Volunteer Union retejo. Arkivita el la originalo je 2an de marto 2012. Alirita 30an de marto 2013 .
  9. ↑ Vazgen Sargsjan. Defence Ministry of the Republic of Armenia. Arkivita el la originalo je 24an de februaro 2008. Alirita 31an de marto 2013 .
  10. ↑ Վազգեն Սարգսյան՝ գրողը [Vazgen Sargsjan la verkisto] (armene). Yerkrapah Volunteer Union. Arkivita el la originalo je 28an de aŭgusto 2013. Alirita 30an de marto 2013 .
  11. ↑ de Waal 2003, pp. 10–13, 34.
  12. ↑ 12,0 12,1 "Զինվորն ու Սպարապետը [The Soldier and the General]", Yerkrapah Volunteer Union. Kontrolita 30an de marto 2013. ()
  13. ↑ Near East & South Asia, p. 9. Foreign Broadcast Information Service (18an de januaro 1990). Arkivita el la originalo je 2013-08-01. Alirita 31an de marto 2013 .
  14. ↑ Human Rights Watch. (1994) Azerbaijan: Seven Years of Conflict in Nagorno-Karabakh. ISBN 1-56432-142-8.
  15. ↑ de Waal 2003, p. 161.
  16. ↑ 16,0 16,1 Արցախյան տարեգրություն (1988թ. փետրվար-1994թ. մայիս) [Artsakh Chronicle (February 1988 – May 1994)] (). Ministerio de Defendo de la Armena Respubliko. Arkivita el la originalo je 1an de novembro 2011. Alirita 11an de majo 2013 .
  17. ↑ (2012) Семена распада: войны и конфликты на территории бывшего СССР [Seeds of Collapse: Wars and Conflicts in the Former Soviet Union] (ruse), p. 245. ISBN 978-5-9775-0817-9.
  18. ↑ Historical Overview. Ministerio de Defendo de la Armena Respubliko. Alirita 31an de marto 2013 .
  19. ↑ "The 20th anniversary of our victorious army", 28an de januaro 2012. Kontrolita 7an de aprilo 2013.
  20. ↑ "Armenian Army turns 20", 27an de januaro 2012. Kontrolita 7an de aprilo 2013.
  21. ↑ de Waal 2003, p. 183.
  22. ↑ Joseph Masih. (1999) Armenia: At the Crossroads. Amsterdamo: Taylor & Francis, p. 43. ISBN 978-90-5702-345-3.
  23. ↑ Croissant 1998, p. 80.
  24. ↑ (2002) Eastern Europe, Russia and Central Asia. Londono: Europa Publications Limited, p. 130. ISBN 978-1-85743-137-7.
  25. ↑ "Նշվեց "Արծիվ" մահապարտների գնդի կազմավորման 15- ամյակը [15th anniversary of the formation of Artsiv mahapartner celebrated]", 15an de aŭgusto 2007. Kontrolita 6an de aprilo 2013. ()
  26. ↑ ""Եթե պատերազմը կրկնվի, նորից կմեկնենք կռվի, ու այս անգամ ավելի ջղային". "Արծիվ-մահապարտներ" [Artsiv-mahapartner. "If a war starts we will go to fight again, but more mad than ever"]", 27an de septembro 2012. Kontrolita 7an de aprilo 2013. ()
  27. ↑ Harutyun, Harutyunyan (11an de oktobro 2010). “The Role of the Armenian Church During Military Conflicts”, Caucasian Analytical Digest, p. 8. Alirita 29an de aŭgusto 2013.. 
  28. ↑ (2010) Competitive Authoritarianism: Hybrid Regimes After the Cold War. Novjorko: Cambridge University Press, p. 209. ISBN 978-1-139-49148-8.
  29. ↑ Croissant 1998, p. 87.
  30. ↑ "Caucasus City Falls to Armenian Forces", 24an de aŭgusto 1993.
  31. ↑ (2002) Ethnicity and Territory in the Former Soviet Union: Regions in Conflict. Londono: Cass, p. 211. ISBN 978-0-7146-8210-5.
  32. ↑ (2011) Azerbaijan Since Independence. Novjorko: M.E. Sharpe, p. 135. ISBN 978-0-7656-3004-9.
  33. ↑ "The Role of The Army in Armenia's Politics", Institute for War and Peace Reporting, 4an de novembro 1999.
  34. ↑ (2013) The Transition to National Armies in the Former Soviet Republics, 1988–2005. Novjorko: Routledge, p. 142. ISBN 978-1-135-10886-1.
  35. ↑ (1998) The new Russian foreign policy. Novjorko: Council on Foreign Relations, p. 133. ISBN 978-0-87609-213-2.
  36. ↑ "Armenia Continues Military Cooperation with Russia Greece", 16an de julio 1997. Kontrolita 6an de aprilo 2013.
  37. ↑ "Vazgen Sargssian Leaves for Moscow", 24an de marto 1999. Kontrolita 6an de aprilo 2013.
  38. ↑ "Armenia Greece Sare Concern for Security and Regional Stability", 17an de julio 1997. Kontrolita 6an de aprilo 2013.
  39. ↑ "Key Armenian leaders assassinated", The Jamestown Foundation, 28an de oktobro 1999.
  40. ↑ 40,0 40,1 BHHRG 1999, p. 4.
  41. ↑ (2006) Государственный переворот. Стратегия и технологии [Coup d'état: Strategy and Technology] (ruse). Moskvo: OLMA-PRESS Obrazovanie, p. 132. ISBN 978-5-94849-839-3.
  42. ↑ "Armenia: After the 1996 Presidential Elections", 1an de marto 1997. Kontrolita 6an de aprilo 2013.
  43. ↑ (1999) Central and Eastern Europe in transition. 3 (1999). Commack, Novjorko: Nova Publishers, p. 107. ISBN 978-1-56072-687-6.
  44. ↑ (2004) The OSCE and the multiple challenges of transition: the Caucasus and the Central Asia. Aldershot: Ashgate Publishing, p. 112. ISBN 978-0-7546-3606-9.
  45. ↑ (2002) Eastern Europe, Russia and Central Asia: 2003. Taylor & Francis, p. 79–80. ISBN 978-1-85743-137-7.
  46. ↑ "1996 թվականի սեպտեմբեր [The September of 1996]", 26an de septembro 2002. Kontrolita 7an de aprilo 2013. ()
  47. ↑ Armenia's 1996 presidential election coverage in the media. Caucasian Regional Studies, Vol. 2, Issue 1, 1997. Caucasian Regional Studies. Arkivita el la originalo je 2016-12-28. Alirita 16an de julio 2013 .
  48. ↑ Armenian Presidential Elections September 24, 1996 Final Report. Office for Democratic Institutions and Human Rights. Alirita 11an de aprilo 2013 .
  49. ↑ "Armenians Cast Ballots in Presidential Election", 23an de septembro 1996. Kontrolita 12an de aprilo 2013.
  50. ↑ Astourian 2001, pp. 44–45.
  51. ↑ (1997) Human rights watch world report 1997: events of 1996. Novjorko: Human Rights Watch, p. 198. ISBN 978-1-56432-207-4.
  52. ↑ (2003) The Caucasus and Central Asian Republics at the Turn of the Twenty-First Century: A guide to the economies in transition. Novjorko: Routledge, p. 57. ISBN 978-0-203-35847-4.
  53. ↑ Hughes 2002, p. 153.
  54. ↑ (2008) War and peace in the Caucasus: ethnic conflict and the new geopolitics. Novjorko: Columbia University, p. 325. ISBN 978-0-231-70064-1.
  55. ↑ Armenia' Geopolitical Environment: Threats and Opportunities. Belfer Center for Science and International Affairs (Januaro 2003). Arkivita el la originalo je 2014-03-23. Alirita 5an de aprilo 2013 .
  56. ↑ Croissant 1998, pp. 121–122.
  57. ↑ 57,0 57,1 Croissant 1998, p. 122.
  58. ↑ "Armenia's Turmoil", 9an de februaro 1998. Kontrolita 8an de aprilo 2013.
  59. ↑ "Armenian Hard-Liners Consolidate Control", 5an de februaro 1998. Kontrolita 14an de aprilo 2013.
  60. ↑ "Armenia: President's Resignation Likely To Cause Policy Changes", Radio Libera Eŭropo/Radio Libero, 9an de ebruaro 1998. Kontrolita 11an de aprilo 2013.
  61. ↑ Astourian 2001, p. 56.
  62. ↑ "Serious Differences Surface at Security Council Meeting", 14an de januaro 1998. Kontrolita 6an de aprilo 2013.
  63. ↑ Croissant 1998, p. 123.
  64. ↑ "Armenia: President's Resignation Leads To Political Crisis", 9an de februaro 1998. Kontrolita 11an de aprilo 2013.
  65. ↑ BHHRG 1999, p. 1.
  66. ↑ "Newsline – March 23, 1998", 23an de marto 1998. Kontrolita 11an de aprilo 2013.
  67. ↑ "Armenian elections go to run-off", BBC News, 19an de marto 1998. Kontrolita 8an de aprilo 2013.
  68. ↑ Republic of Armenian Presidential Election March 16 and 30, 1998 Final Report. Office for Democratic Institutions and Human Rights (9an de aprilo 1998). Alirita 8an de aprilo 2013 .
  69. ↑ "Sargssian Says Most Manoukian Voters Will Support Kocharian", 25an de marto 1998. Kontrolita 6an de aprilo 2013.
  70. ↑ 70,0 70,1 CSCE 1999, p. 5.
  71. ↑ 71,0 71,1 CSCE 1999, p. 13.
  72. ↑ Nagorno-Karabakh: Searching for a Solution. United States Institute of Peace (decembro 1998). Alirita 21an de aprilo 2013 .
  73. ↑ "Yerkrapah turns into political party", The Jamestown Foundation, 22an de julio 1998. Kontrolita 21an de aprilo 2013.
  74. ↑ (2006) The Armenians: From Kings and Priests to Merchants and Commissars. ISBN 9780231511339.
  75. ↑ "Republicans to Seek 'Qualitative' Majority in Next Parliament", 25an de aprilo 1999. Kontrolita 6an de aprilo 2013.
  76. ↑ "Sargsyan Demirchian Unveil Election Alliance", 30an de marto 1999. Kontrolita 10an de majo 2013.
  77. ↑ Giragosian 1999, pp. 2–3.
  78. ↑ ODIHR 1999, pp. 5–6.
  79. ↑ "Vazgen Sargsyan Calls for Strong Defense", 10an de marto 1999. Kontrolita 6an de aprilo 2013.
  80. ↑ 80,0 80,1 CSCE 1999, p. 6.
  81. ↑ "Armenia: Political Changes Set Stage For Fairest Elections Since 1991", 9an de majo 1999. Kontrolita 11an de aprilo 2013.
  82. ↑ 30 May 1999 Parliamentary (proportional). Central Electoral Commission of the Republic of Armenia. Arkivita el la originalo je 2018-10-04. Alirita 17an de majo 2013 .
  83. ↑ "Caucasus Report: April 7, 1999", 7an de aprilo 1999. Kontrolita 11an de aprilo 2013.
  84. ↑ "Newsline", 7an de junio 1999. Kontrolita 11an de aprilo 2013.
  85. ↑ Lea 2001, p. 5.
  86. ↑ "Armenia: Parliament Elects Demirchian As Speaker", 10an de junio 1999. Kontrolita 11an de aprilo 2013.
  87. ↑ "After the elections in Armenia", 19an de julio 1999. Kontrolita 6an de aprilo 2013.
  88. ↑ Giragosian 1999, p. 4.
  89. ↑ "Vazgen Sargsyan Concerned Over Emigration", 14an de oktobro 1999. Kontrolita 6an de aprilo 2013.
  90. ↑ "Armenia: Parliament Approves Economic Austerity Measures", 30an de aŭgusto 1999. Kontrolita 11an de aprilo 2013.
  91. ↑ Human Rights and Human Development Action for Progress Armenia 2000, p. 15. Human Development Report. Alirita 19an de majo 2013 .
  92. ↑ "First Pan Armenian Games Begin", 30an de aŭgusto 1999. Kontrolita 2an de junio 2013.
  93. ↑ "Pan Armenian Games End Amid Fanfare and Excitement", 7an de septembro 1999. Kontrolita 2an de junio 2013.
  94. ↑ "President Signs Decree On Celebrating Independence Day", 8an de septembro 1999. Kontrolita 2an de junio 2013.
  95. ↑ "Prime Minister and Others Slain in Armenian Siege", 28an de oktobro 1999. Kontrolita 12an de aprilo 2013.
  96. ↑ "Attack in Armenia", PBS, 27an de oktobro 1999. Kontrolita 6an de aprilo 2013.
  97. ↑ "Hostage stand-off in Armenian parliament", BBC News, 27an de oktobro 1999. Kontrolita 31an de marto 2013.
  98. ↑ "Killers lacked coherent goals", BBC News, 28an de oktobro 1999. Kontrolita 6an de aprilo 2013.
  99. ↑ (2001) Freedom in the World: The Annual Survey of Political Rights and Civil Liberties, 2000–2001. Transaction Publishers, p. 59–60. ISBN 978-1-4128-5008-7.
  100. ↑ "3 Charged in Armenia Parliament Seizure", 29an de oktobro 1999. Kontrolita 12an de aprilo 2013.
  101. ↑ "Tragedy in Armenia", 1an de novembro 1999. Kontrolita 26an de majo 2013.
  102. ↑ "Prosecutor Says Oct. 27 Terrorism Was Guided By Unknown Forces", 30an de oktobro 2000. Kontrolita 11an de junio 2013.
  103. ↑ (2001) Freedom in the World: The Annual Survey of Political Rights and Civil Liberties, 2000–2001. Transaction Publishers, p. 58. ISBN 978-1-4128-5008-7.
  104. ↑ "Armenia: Investigators Continue Inquiry Into Parliament Attack", 9an de decembro 1999. Kontrolita 11an de aprilo 2013.
  105. ↑ ""Դա եղել է սպանություն, ոչ թե հեղաշրջում". Կ. Դեմիրճյանի այրին՝ հոկտեմբերի 27-մասին [Karen Demirchyan's widow: It was an assassination, not a coup]", 16an de aprilo 2013. Kontrolita 14an de majo 2013. ()
  106. ↑ (2004) The Caucasian republics. Novjorko: Facts On File. ISBN 978-0-8160-5268-4.
  107. ↑ "Armenia Marks Parliament Attack Anniversary", 28an de oktobro 2009. Kontrolita 6an de aprilo 2013.
  108. ↑ (2002) Ethnicity and Territory in the Former Soviet Union: Regions in Conflict, 1‑a eldono, Londono: Frank Cass, p. 162. ISBN 978-0-7146-5226-9.
  109. ↑ "Gunmen Charged With Terrorism; Interior Minister Submits Resignation", 29an de oktobro 1999. Kontrolita 12an de junio 2013.
  110. ↑ (2007) The post-Soviet wars: rebellion, ethnic conflict, and nationhood in the Caucasus. Novjorko: Novjorka Ŝtata Universitato, p. 173. ISBN 978-0-8147-9709-9.
  111. ↑ "Պետությունը չի կարելի թողնել մեկ անձի վրա [Unacceptable to leave all responsibility in the country on one man]", 5an de marto 2011. Kontrolita 7an de aprilo 2013. (armene)
  112. ↑ "Caucasus Report: May 18, 2000", 18an de majo 2000. Kontrolita 11an de aprilo 2013.
  113. ↑ "Sargsyan's Brother Aram Named Armenia's New Prime Minister", 3an de novembro 1999. Kontrolita 6an de aprilo 2013.
  114. ↑ (2009) Contesting National Identities in an Ethnically Homogeneous State: The Case of Armenian Democratization, p. 87–88. ISBN 978-1-109-12012-7.
  115. ↑ "Aram Sargsyan Says Armenia Will Stay on Course to Democracy", 12an de novembro 1999. Kontrolita 6an de aprilo 2013.
  116. ↑ Adalian 2010, p. 522.
  117. ↑ Koehler, Jan; Zürcher, Christoph. Potentials of Disorder: Explaining Conflict and Stability in the Caucasus and in the Former Yugoslavia, p. 164. ISBN 978-0-7190-6241-4.
  118. ↑ (2007) Modern Armenia: People, Nation, State. New Brunswick, Novjorko: Transaction Publishers, p. 252. ISBN 978-1-4128-1351-8.
  119. ↑ "Parliament Shooting Victims Commemorated", 28an de decembro 1999. Kontrolita 6an de aprilo 2013.
  120. ↑ Vazgen Sargsyan St, Yerevan, Armenia. Google Maps. Alirita 29an de marto 2013 .
  121. ↑ "Ինչու՞ եք ողջին որոնում մեռյալների մեջ", 5an de marto 2013. Kontrolita 6an de junio 2013. ()
  122. ↑ "Ինձ ժողովուրդը չի ճանաչում", 22an de decembro 2011. Kontrolita 6an de junio 2013. (armene)
  123. ↑ "Murder in parliament: Who? Why? And What Next?". Kontrolita 6an de aprilo 2013.
  124. ↑ Panossian 2009, p. 240.
  125. ↑ "Ter Petrosyan Denies Defense Minister's Resignation Rumors", 20an de februaro 1997. Kontrolita 6an de aprilo 2013.
  126. ↑ "Armenian Defence Minister Serzh Sargsyan's Speech on the Occasion of the 15th Anniversary of the Armenian Armed Forces", 29an de januaro 2007. Kontrolita 31an de marto 2013.
  127. ↑ "Սպարապետը հզոր անհատականություն էր", 5an de marto 2009. Kontrolita 11an de aprilo 2013. ()
  128. ↑ CSCE 1999, p. 1.
  129. ↑ "Terror in parliament", 27an de oktobro 1999. Kontrolita 6an de aprilo 2013.
  130. ↑ (2008) Religious freedom in the world. Lanham, Md.: Rowman & Littlefield Publishers, p. 140. ISBN 978-0-7425-6213-4.
  131. ↑ (2016) Chained to the Caucasus: Peacemaking in Karabakh, 1987–2012. International Peace Institute, p. 81. ISBN 978-0-937722-81-7.
Bibliotekoj
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Vazgen_Sargsjan&oldid=8886616"