Pireneismo

Grafo Henry Russell (antaŭe) kaj Léonce Lourde-Rocheblave, sidantaj proksime al la enirejo de la « vilao Russell » ĉe la monto Vignemale, akompanataj de siaj gvidistoj.

Pireneismo (france pyrénéisme, hispane pireneísmo) estas movado sporta, arta kaj literatura, kiu konsistas el la esplorado de la Pireneoj por krei verkon rilate al la sperto sentita, kun kontempla, arta aŭ scienca celo. La termino estis kreita en 1898 fare de Henri Beraldi en lia verko Cent jaroj en la Pireneoj por priskribi specifan praktikon de la pirenea montaro : laŭ lia difino, « la idealo de pireneismo estas scii samtempe grimpi, skribi kaj senti », tiel distingante sin de alpismo per intelekta aliro al la montaro, kiu superas la simplan fizikan atingon.

La origino de pireneismo estas ofte datita je la publikigo de la verko de Louis Ramond de Carbonnières, Observaĵoj faritaj en la Pireneoj, en 1789. La movado travivis sian oran epokon en la dua duono de la 19-a jarcento kun la generacio de la « Plejado », inkluzive de figuroj kiel la grafo Henry Russell kaj la geografo Franz Schrader. Ĝi tamen ĉefe restis afero de malgranda, elita, aristokrata kaj burĝa grupo, kiu elstaris per siaj klopodoj publike elmontri sian praktikon.

Pireneismo estas parto de la disvolviĝo de la romantikisma movado en Eŭropo kaj de varmfontaj banejoj en Francio. Ĝi ludis gravan rolon por la konado kaj valorigo de la pirenea montaro, kiun ĝiaj membroj metode esploris. Ĉirkaŭ la komenco de la 20-a jarcento, kiam la praktiko direktiĝis al pli granda fizika partopreno kaj al pli malfacilaj montogrimpaj vojoj, la diferenco kun alpismo emis malaperi.

La memoro de pireneismo establiĝis jam en la unua kvarono de la 20-a jarcento pro la impulso de Louis Le Bondidier, kiu fondis la pirenean muzeon de Lourdes en 1921. Ĝi sekve pluvivis per multaj verkoj : fakaj eldonejoj daŭre proponas la publikigon de libroj kaj revuoj dediĉitaj al la fenomeno. Multaj pintoj de la montaro estis nomitaj omaĝe al pireneistoj, el kiuj kelkaj ripozas en la pirenea tombejo de Gavarnie.

Difino

„ La idealo de la pireneisto estas scii samtempe grimpi, verki, kaj senti. Se li verkas sen grimpi, li povas nenion. Se li grimpas sen verki, li lasas nenion. Se, grimpante, li raportas seke, li lasas nenion krom dokumento, kiu povas, ja, havi certan intereson. Se - malofta afero - li grimpas, verkas kaj sentas, se unuvorte li estas la pentristo de speciala naturo, la pentristo de la monto, li lasas veran verkon, admirindan. ” — Henri Beraldi, Cent jaroj en la Pireneoj, 1898.

Jen estas la origina difino donita de la kreinto de la termino « pireneismo », Henri Beraldi. Tamen, du tre malsamaj akceptoj kovras la terminon, kaj debato daŭre ekzistas. La Vortaro de la Pireneoj mem ne povis decidi kaj publikigis « du artikolojn pri ĉi tiu sama temo, kun fundamente malsamaj konkludoj ».

Pireneismo : romantikisma idealo kaj elita praktiko de la montaro

Henri Beraldi (ĉirkaŭ 1885), kreinto de la termino « pireneismo ».

La termino « pireneismo » estis kreita en 1898 de la verkisto kaj memuaristo Henri Beraldi en la unua volumo de sia verko Cent jaroj en la Pireneoj, kiu rakontas la historion de esploroj, montogrimpoj kaj turisma malkovro de la Pireneoj dum la 19-a jarcento. Jam en la unuaj paĝoj, la aŭtoro deklaras, ke la pireneisma idealo estas « scipovi samtempe grimpi, verki, kaj senti ».

La historiisto Étienne Bordes argumentas, ke ĉi tiu triopo « distingas pireneismon per ĝia radikigo en romantikisma sentemo, en la kontemplema etoso de la malkovro de supra mondo », kaj kunigas grupon da viroj kaj virinoj, kiuj « priskribis, desegnis, katalogis, popularigis, aranĝis, kaj foje ekspluatis la pirenean masivon ». La geografo Xavier Arnauld de Sartre siavice asertas, ke pireneismo « estas formo de elektita identigo kun loko kaj socia grupo de eksterordinara longeco […] kune kun intensa kaj originala sporta, arta kaj eldonada agado ». Efektive, pireneismo diferencas de montara aŭ varmfonta turismo pro la malfacileco kaj riskoj, kiujn ĝia praktiko enhavas. Kvankam pireneismo havas la saman celon kiel alpismo, nome la grimpadon de pintoj, ĝi aldonas, laŭ ĝiaj subtenantoj, « la pasion de malkovro, la amon de arto kaj scienco ».

Unu el la ĉefaj trajtoj de pireneismo estas, ke plej multaj el ĝiaj membroj ne estas pireneanoj, tiom ke Louis Le Bondidier ironie rimarkis en 1907 : « por fariĝi perfekta pireneisto, preskaŭ necesas ne esti naskita pireneano. [...] La indiĝena pireneano estas vakcinita kontraŭ la mikrobo pireneismo ».

Étienne Bordes klarigas, ke la defendo de specifa praktiko de la pirenea monto « fariĝas la temo de simbola lukto fare de ĝiaj subtenantoj », kiuj tiel montras sian fidelecon kaj aliĝon al la valoroj kaj spirito de origina alpismo, kiel priskribis ĝin la sociologino Delphine Moraldo. Je la komenco de la 20-a jarcento, dum alpismo « degeneris pro troa uzo de muskoloj, rokaj teknikoj kaj kruda forto », la pireneistoj « konservus specifan uzon kaj ideon de montaro » kun arta kaj scienca celo, kiu kunigas malkovron kaj idealon de memplibonigo.

Tiu historia difino estis ankaŭ adoptita fare de Saule-Sorbé en la Vortaro de la Pireneoj kaj de la Vortaro de la kataluna lingvo fare de la Instituto de Katalunaj Studoj.

Reduktema difino

La termino « pireneismo » estis sufiĉe malmulte uzata ekster la rondo de montaranoj kaj pireneanoj. Iuj aŭtoroj kiel Renaud de Bellefon aŭ Paul Bessière opinias, ke la historio de ĉi tiu movado ne tiom diferencas de tiu de alpismo. En la Vortaro de la Pireneoj, Renaud de Bellefon priskribas pireneismon kiel « sensencan "ĉion-entenan" terminon » : li vidas ĝin kiel « elpensitan koncepton sen alia vera enhavo ».

Pireneismo, kiel difinita de Beraldi, do temus nur pri « mallarĝa segmento de la uzado kaj uzantaro de la monto », kunigante individuojn el diversaj generacioj kies konceptoj povas esti malsamaj, eĉ kontraŭdiraj.

Do, Étienne Bordes konsideras la bazan difinon de pireneismo kiel redukteman, ĉar ĝi supozas, ke la klera kaj sentema aliro al montaraj aventuroj ne troveblas aliloke. Li priskribas ĝin kiel « produkto de formo de aristokrata etnocentrismo, kies skribisto estas Henri Beraldi ». Efektive, pireneismo konstruas sin ĉirkaŭ limigita grupo de individuoj, elita grimpularo, kiu diferencas ne nur per la socia origino de siaj membroj kaj sia rompo kun antaŭaj montaraj praktikoj, sed ankaŭ per « la efiko de longedaŭra socia inter-simileco » kreita tra korespondaj retoj, revuoj, kaj eĉ per la kreado de kluboj.

Ĉi tiu dua difino estas tiu adoptita de la vortaro Cifereca trezoro de la franca lingvo, de la kebeka Ofico pri la franca lingvo kaj de la Vortaro de la hispana lingvo eldonita de la Reĝa Akademio Hispana.

La termino pireneismo mankas en la francaj vortaroj Robert kaj en la granda enciklopedio Larousse. Koncerne la terminon « alpismo » (france alpinisme), ĝi aperis en la franca lingvo ekde la 1870-aj jaroj kaj estas uzata ĝenerale sendepende de la montaro, kvankam ankaŭ aperis apartaj lokspecifaj vortoj krom pireneismo : himalajismo rilate al Himalajo kaj andismo rilate al Andoj.

Graveco de unuaj montogrimpoj

Félix Régnault kaj la gvidisto Henri Passet ĉe la montpasejo Tuquerouye en oktobro 1892.

La determino de la unua montogrimpo foje kaŭzis viglajn debatojn inter pireneistoj, kiam temis pri decidi, al kiu apartenas la honoro esti la unua.

La naturo mem de la Pireneoj, mez-alta montaro preskaŭ sen glaĉeraj zonoj, faras plej multajn el ĝiaj pintoj facile alireblaj, kaj la montoĉeno jam estis « unuaranga transporta kaj moviĝa spaco » dum multaj antaŭaj jarcentoj. La Pireneoj estis vizitataj ekde la Neolitiko de brutaroj kaj ties paŝtistoj, poste de doganistoj, kontrabandistoj, kolportistoj aŭ soldatoj, kaj la lokaj montpasejoj spertis « senĉesajn fluojn de vojaĝantoj ».

De la 16-a ĝis la 18-a jarcento, vojoj estis aranĝitaj por faciligi la transporton de varoj aŭ materialoj, ekzemple laŭlonge de la montpasejoj Venasque aŭ Pez. Tamen plejmultaj montaraj vojetoj restis nur supraĵe markitaj per kairnoj, kaj ilia detala konado estis limigita al kelaj lokaj homoj. Ĉi tiu utilisma praktikado de la montaro foje kondukis tiujn frutempajn vojaĝantojn grimpi ĝis la supro de la pintoj, tiel ke la determino de unua montogrimpo, poste postulita de pireneistoj, povas esti pridubita.

Ekzemple, kiam Charles Packe atingis la supron de la pinto Balaïtous en 1864, li malkovris la ĉeeston de signala turo aranĝita de homoj : temas pri la verko de la geodeziaj oficiroj Pierre Peytier kaj Paul-Michel Hossard, kiuj antaŭe grimpis ĝin en 1825 dum triangulada misio laŭlonge de la landlimo de Hispanio kaj Francio.

Laŭ Étienne Bordes, pro sia utilisma funkcio kaj manko de literatura komunikado, ĉi tiu atingo estis forgesita dum pluraj jardekoj : tiel, « la fizika peno plene gravas nur kun literatura intelektualigo ». La unua grimpado estas do foje atribuita al tiu, kiu diras sin la aŭtoro kaj postulas ĝin per la publikigo de libroj aŭ artikoloj, tiel ke la pireneista turisto-verkisto estas rekonita kiel la unua - ne la gvidistoj, kiuj lin kondukis, nek la paŝtistoj, kiuj antaŭe lasis neniajn spurojn krom kelkaj ŝtonoj ĉe la pinto.

Historio

Kronologio

Henry Russell antaŭ la enirejo de unu el la grotoj « Bellevue ».

La historio de pireneismo disvolviĝas dum iom pli ol cent jaroj. Ĝi komenciĝas fine de la 18-a jarcento, kiam la Pireneoj ekprofitas la disvolviĝon de moderna varmfonta turismo kaj la konstruadon de novaj vojoj por allogi pli riĉajn uzantojn. Ĝi finiĝas komence de la 20-a jarcento, kiam novaj praktikoj de la montaro disvastiĝas, kiel skiado aŭ la serĉado de pli malfacilaj grimpvojoj. Inter ĉi tiuj du limoj, la 19-a jarcento en la Pireneoj estas markita de malgranda grupo da individuoj, klare elitaj, aristokratoj kaj burĝoj, kiuj elstaras pro siaj klopodoj valorigi sian praktikon. Malpli altaj ol la Alpoj, kun sufiĉe facile atingeblaj pintoj foje jam vizitataj, la Pireneoj tiam aperas kiel malsovaĝigita masivo kaj « duaranga areo de Eŭropo » rilate al la praktiko de montogrimpado, tiel ke ĉi tiuj individuoj strebas legitimi sian regulan vizitadon de ĉi tiu masivo per aliaj allogaj faktoroj ol la sola konkero de altaj pintoj.

Henri Beraldi estis la unua verkisto kiu, je la fino de la 19-a jarcento, plenumis historian inventaron de la gravaj esploristaj figuroj de la 19-a jarcento en la Pireneoj. Tamen estas la pireneistoj mem kiuj, per sia abunda literatura produktado, rerakontis la historion de sia propra grupo. En 2024, Étienne Bordes entreprenis la unuan « kolektivan pireneisman biografion », kiu celis « skizi la konturojn de ĉi tiu elita grimpista grupo por distingi la pireneistojn inter aliaj montaranoj ».

En Cent jaroj en la Pireneoj, Beraldi distingas tri periodojn de pireneismo : la « antikva historio » kun Louis Ramond de Carbonnières, la « meza epoko » kun Vincent de Chausenque kaj la moderna epoko kun Henry Russell. Unu jarcenton poste, la historiisto Étienne Bordes konservas ĉi tiun dividon en tri periodojn, sed ŝanĝas la kronologiajn limojn. Li kunigas la du unuajn epokojn priskribitajn de Beraldi, nomante « pioniroj » tiujn unuajn esplorantojn de la masivo, inter la fino de la 18-a jarcento kaj la mezo de la 19-a jarcento. Poste li distingas la reprezentantojn de la ora epoko de pireneismo en la dua duono de la 19-a jarcento - kiujn Beraldi kunigis sub la termino « Plejado » - disde la novaj agantoj de la montaro, kiuj turniĝas fine de la 19-a jarcento al pireneismo de malfacileco, malpli riĉa je literaturo sed pli riĉa je fizikaj aŭ teknikaj atingoj.

Unuaj pireneistoj (1780-aj ĝis 1840-aj jaroj)

Louis Ramond de Carbonnières, «  la inventinto de la Pireneoj ».

	„ La Pireneoj ekzistas nur ekde cent jaroj. Ili estas « modernaj ». La Pireneoj estis inventitaj de Ramond. ” — Henri Beraldi, Cent jaroj en la Pireneoj, 1898

Laŭ Étienne Bordes, « la unua generacio de pireneistoj enkondukas kaj eksperimentas la novajn reprezentojn kaj praktikojn de la montaro, kiuj floras en la mondo de la eŭropaj elitoj fine de la 18-a jarcento. Ĝiaj membroj kombinas malkovron, grimpadon kaj verkadon, importante en la Pireneojn la aperantajn normojn de eŭropa alpismo ». Tamen por ĉi tiu unua generacio, ankoraŭ ne temas pri pireneisma konscio nek pri reala specifeco de la esplorado de ĉi tiu masivo. La pirenea sperto estas nur etapo de pli vasta vojaĝo, inkluzive por Louis Ramond de Carbonnières, ofte konsiderata kiel « la inventinto de la Pireneoj » : li publikigis siajn Observaĵoj pri la Alpoj en 1777, dek jarojn antaŭ sia unua restado en la Pireneoj.

Vido de Barèges en 1821, fare de Marianne Colston.

Ĝenerale, por ĉi tiuj unuaj pireneistoj ne temis pri metoda esplorado de la pirenea montoĉeno : nur Louis Ramond de Carbonnières kaj Vincent de Chausenque plenumis multnombrajn grimpojn kaj dediĉis sin longdaŭre al la malkovro de la Pireneoj. Por la aliaj individuoj de ĉi tiu grupo, la pirenea sperto malofte etendiĝis preter restado kun scienca celo aŭ « ununura granda iniciiga ekskurso », akompanate de spertaj gvidistoj. Tamen ilia literatura verkado same kiel ilia sociologio sufiĉas por distingi ilin de « profanaj vizitantoj kiel turistoj-kuracatoj, kiuj kontentiĝis per pli modestaj kaj klasikaj ascendoj ».

La duko de Nemours en 1852.

Étienne Bordes listigis tridekon da individuoj, kiuj apartenis al tiu unua generacio de pireneistoj, el kiuj plimulto estas aristokratoj, ĉu membroj de la eta nobelaro de la Malnova Reĝimo, ĉu de la Unua Imperio. Kelkaj eĉ apartenis al la plej alta franca kaj eŭropa aristokrataro, kiel Ludoviko de Orleano, duko de Nemours, kiu plenumis la unuan montogrimpon de la pinto Long en 1846, aŭ Napoléon Joseph Ney, duko de Elchingen, kiu faris la duan ascendon de la masivo Vignemale en 1838. La aliaj membroj de ĉi tiu neformala grupo ankaŭ ĝuis gravan socian pozicion pro siaj politikaj funkcioj aŭ profesioj, ĉu ili estis altaj oficistoj, militistoj, aŭ plenumantaj laboron kondiĉitan de altnivela instruado. Plejparte, la unuaj pireneistoj devenis de urba kaj esence klera medio. Escepte de Anne Lister, ne estis britoj en ĉi tiu grupo : tio parte ŝuldiĝas al tio, ke la pireneaj pintoj ne atingis la sojlon por membroakcepto en la brita Alpine Club, tio estas 13 000 futoj aŭ 3 965 metroj. Same, lokaj elitoj rimarkinde forestas en ĉi tiu listo. Nur kvar el ĝiaj membroj naskiĝis en departemento najbara al la montoĉeno. En ĉi tiu kunteksto, la konkurado inter Armand d'Angosse kaj Henri d'Augerot por fariĝi la unua bearnano ĉe la pinto Midi d'Ossau estis eksterordinara afero. Al la prestiĝo rilate al tia konkero aldoniĝis la ekonomia kaj politika rivalecoj inter la du familioj.

Tiel, « pro sia naskiĝloko malproksima de la montoĉeno, sia socia origino, siaj studoj, profesio, politikaj kaj sciencaj funkcioj », Louis Ramond de Carbonnières konsistigas laŭ multaj aŭtoroj « la idealan tipon de ĉi tiu generacio ». Dum somera kuracado en Barèges, li malkovras la Pireneojn en 1787. Ĉi tiu unua restado inspiras la verkadon de la Observaĵoj faritaj en la Pireneoj, publikigitaj en la printempo de 1789. Elektita deputito de Parizo en 1791, li rifuĝas al la Pireneoj la sekvan jaron por eskapi la revolucian Teroron. Ekde tiam, li daŭrigis metodan esploradon de la montaro, dum li samtempe instruis ĉe la Centra Lernejo de Tarbes de 1796 ĝis 1800. Lia esplorkampo kovris diversajn fakojn kiel geologion, naturhistorion, botanikon kaj etnologion. Li atingis interalie la pinton de Monto Perdu en 1802. Nomumita prefekto de la departemento Puy-de-Dôme en 1806, li do enloĝiĝis en Aŭvernjon kaj sekve esploris la Centran Masivon.

Per la kombino de literaturo kaj sciencoj, de la idealo de scio de klerismo kaj de la etoso de romantikismo, Louis Ramond de Carbonnières aktiviĝis en la Pireneoj same kiel la naturalisto Horace Bénédict de Saussure en la Blankmonta Masivo.

Jean de Charpentier studadis la pirenean geologion.

Pluraj pireneistoj de la unua generacio korespondis kun Ramond kaj eĉ uzis iujn el liaj bazkampoj (Barèges, Bagnères-de-Bigorre aŭ Cauterets), ekzemple la naturalistoj Jean de Saint-Amans kaj Léon Dufour, aŭ la geologo Henri Reboul, kiu sukcese identigas la monton Aneton kiel la plej altan punkton de la montoĉeno. Aliaj sciencistoj, kiel François Pasumot, Jean de Charpentier aŭ Pierre Cordier, ankaŭ malkovris la Pireneojn post unua periodo en la Alpoj kaj provis kompreni la geologian strukturon de la masivo.

En 1825, Pierre-Toussaint de la Boulinière, ĝenerala sekretario de la prefektejo de la departemento Hautes-Pyrénées, publikigis post statistika enketo pri sia departemento sian Priskriba kaj pitoreska itinero de la francaj Altaj Pireneoj, kiu povas esti konsiderata kiel la unua gvidlibro pri la kerno de la masivo. Kelkajn jarojn pli frue, en 1807, la svisa botanikisto Augustin-Pyramus de Candolle plenunmis transiron de oriento al okcidento por katalogi la pirenean flaŭron. Ĉi tiu transiro, same kiel tiu de la naturalisto Friedrich Parrot dek jarojn poste, estis inter la unuaj dokumentitaj ekzemploj de scienca ekskursio tra la tuta montoĉeno.

Vincent de Chausenque estis la unua pireneisto, kiu strebis al la konkerado de montopinto.

Kiel demonstras Étienne Bordes, la vojaĝo de Vincent de Chausenque « estas la unua kazo de longdaŭra engaĝiĝo en la Pireneoj kaj unu el la unuaj kazoj de plene agnoskita deziro pri esplorado kaj pinto-konkerado ». Samkiel Ramond, kiun li renkontis kelkajn jarojn poste, Chausenque malkovris la Pireneojn en 1804 dum kuracado en varmfonta banejo. Kvar jarojn poste, li retiriĝis el la armeo por plene sin dediĉi al montara sperto. En 1822, li definitive enloĝiĝis en la Pireneojn kaj plenumis multajn unuajn montogrimpojn, ekzemple tiun de la pinto Ger en 1829 aŭ de la pinto Néouvielle en 1847. En 1834, li publikigis La Pireneoj, aŭ Piediraj vojaĝoj en ĉiuj regionoj de tiuj montoj, verkon kiu sekve servis kiel gvidlibro por multaj aliaj pireneistoj.

La konkero de ankoraŭ netuŝitaj pireneaj pintoj altiris ĉiam pli multajn grimpistojn, kiuj serĉis la plej bonajn gvidojn por akiri la gloron de la plej frua ascendo. Pli ol la fizika atingo mem, la literatura publikigo de la grandfaro ludis gravan rolon en la supereco de la konkero. Tiurilate, la ekzemplo de la masivo Vignemale estas la plej klara. Dum la somero de 1838, la angla esploristino Anne Lister, unua virino atinginte la pinton de Monto Perdu en 1830, volis esti la unua turisto, kiu venkis ĝin. Ŝi kunigis la gvidistojn Jean-Pierre Charles, Jean-Pierre Sajous, Bernard Guilhambet, kaj Henri Cazaux. Tiuj lastaj du, jam esplorinte la itineron la antaŭan someron, provis vendi la ekskluzivecon de la konkero al la plej malavara kliento. La 7-an de aŭgusto, la ekspedicio Lister atingis Pique Longue, la plej altan punkton de la masivo. Sed la ekskluziveco de la pinto tiam estis ankaŭ promesita al Napoléon Joseph Ney, prestiĝa kliento. La 11-an de aŭgusto, akompanate de la samaj Cazaux kaj Guilhambet, li atingis la supron de Vignemale, kie la gvidistoj zorgeme forviŝis ĉiujn spurojn de la antaŭa vizito de Anne Lister. En la postaj tagoj, la princo de Moskowa publikigis la rakonton pri sia ascendo en la gazeto Revue des Deux Mondes. Eksciante pri la trompo, Anne Lister devigis siajn gvidistojn subskribi atestilon, kiu konfirmis ŝian prioritaton, sed la efiko de la literatura publikigo kaj la subita malapero de la angla esploristino du jarojn poste longe lasis daŭran necertecon pri la vera konkerinto de la masivo Vignemale.

La 20-an de julio 1842, la monto Aneto, plej alta pinto de la Pireneoj, estis konkerita de la rusa militisto Platon Ĉiĥaĉov kaj de la franca botanikisto Albert Belhomme de Franqueville, akompanataj de la gvidistoj Pierre Sanio, Pierre Redonnet, Jean Sors, kaj Bernard Arrazau.

Plejado (1850-aj ĝis 1880-aj jaroj)

La memorverkisto Henri Beraldi retrospektive donis la nomon « Plejado » al la dua generacio de pireneistoj kiuj, laŭ Étienne Bordes, « plenumas kodigan laboron, starigas gramatikon de grimpado, verkas, kaj kreas per la fondo de revuoj kaj asocioj rimedon por reguligi la aperon de kvazaŭprofesia praktiko ». Ĉi tiu lasta resumas la etikon de ĉi tiu grupo per kvar terminoj : marŝi, esplori, koni kaj kunhavigi. La pireneistoj de la Plejado, kiuj celis antaŭenigi specifan montaran praktikon en la Pireneoj, sistemigis kaj intensigis siajn esploradojn. Ili emfazis « samtempe eltenemon kaj fizikajn kapablojn, certan esploran kaj aventuran spiriton, volon koni la aferojn kaj homojn, kaj iniciaton kunhavigi tiujn spertojn per siaj verkoj.

• Pireneistoj de la Plejado.
• 
  Henry Russell.
• 
  Franz Schrader.
• 
  Aymar de Saint-Saud

Sub ĉi tiu nomo, Henri Beraldi kunigas grupon de individuoj, kiu organiziĝas ĉirkaŭ sep eruditaj montgrimpantoj de la mezo de la 19-a jarcento : Henry Russell, Alphonse Lequeutre, Paul Édouard Wallon, Franz Schrader, Maurice Gourdon, Aymar de Saint-Saud kaj Ferdinand Prudent. Kiel tiuj de la antaŭa generacio, la membroj de la Plejado apartenis al la sama elitara socia universo, sed ĝia gravita centro notinde translokiĝis de la aristokrataro al la burĝaro de la urboj de la sudokcidenta kvarono de Francio. Sekve, la pireneismo de la dua duono de la 19-a jarcento estis pli ol antaŭe agado de loka aŭ regiona elito. Kvankam ili konsistigis nur 2.2% de la franca loĝantaro en 1866, la protestantoj konsistigis grandan parton de ĉi tiu intelekta kaj kultura burĝa elito, kiel montras figuroj kiel la pastoro Émilien Frossard, la geografo Franz Schrader aŭ la inĝeniero kaj politikisto Adrien Bayssellance. La reprezentantoj de la aristokrataro, malpli multaj, tamen daŭre ludis influan rolon kaj enportis la praktikojn de sia klaso en la montaron. Tion montras la grafo Henry Russell, kiu aranĝis luksajn kunvenigojn je alteco de preskaŭ 3 000 metroj en la manfaritaj grotoj Russell, kiujn li kreigis ĉe la deklivoj de la masivo Vignemale.

Stelo omaĝe al Nansouty kaj Vaussenat ĉe la pinto Midi de Bigorre.

Eĉ pli ol la antaŭa generacio, la konkero de altaj pintoj estis prioritato de la membroj de la Plejado, kiuj montras esceptajn fizikajn kvalitojn : ĉi-rilate, la atingo-listo de Henry Russell estas konsiderinda, kun trideko da unuaj montogrimpoj. Krome, la pireneistoj de la Plejado sistemigis ekskursojn kaj ne hezitis restadi en alteco, aŭ eĉ pasigi la nokton ĉe la pintoj, tiel ke la supreniro de unu pinto foje estas nur unu epizodo de pli longa vojaĝo. Male al siaj antaŭuloj, kiuj koncentriĝis pri la montoj ĉirkaŭ la grandaj varmfontaj lokoj, ili nun esploris regionojn longtempe forlasitajn, kiel la izolitaj masivoj de la departemento Ariège, de Aragono aŭ masivo Posets.

Escepte de Russell, por kiu la montaj ekskursoj estis pli kontemplaj, la suprengrimpoj celis sciencan laboron. Ekzemple, Franz Schrader, inventinto de la orografo, kontribuis al la kartografio de la montaro, laboro ankaŭ plenumita de Toussaint Lézat en la montoj ĉirkaŭ Bagnères-de-Luchon. Maurice Gourdon cetere pasiiĝis pri arkeologio kaj la studo de la kromleĥoj en Pla de Beret. Émile Belloc studadis la hidrologion kaj la pireneajn lagojn, Émile Jeanbernat daŭrigis la esploradon de la montara flaŭro, dum la generalo Nansouty kaj Célestin-Xavier Vaussenat sin dediĉis al la kreado de la observatorio ĉe la pinto Midi de Bigorre.

La montpasejo Venasque ĉe Luchon en 1875.

Por la pireneistoj de la Pléiade, la montara aventuro kuniĝis kun institucia aventuro : fondita en 1864 laŭ la modelo de la brita Alpine Club, la societo Ramond celis antaŭenigi la sciencan studadon de la montaro en ĉiuj ĝiaj aspektoj kaj kunigis la ĉefajn agantojn de la epoko. Ĝi konsistigis la unuan paŝon al la konstruo de kolektiva memoro, plifortigita de la ĉiujara publikigo de la bulteno de la societo, kiu fariĝas « oficiala organo kaj komunikada spaco por la grupo ». La pireneistoj ankaŭ forte engaĝiĝis en la disvolviĝon de la Franca Alpa Klubo (CAF), fondita en 1874, tiel ke preskaŭ 25% de la artikoloj en la jarlibro de la klubo estas dediĉitaj al la pirenea montaro dum la periodo de 1875 ĝis 1885. La unuaj pireneaj sekcioj de la CAF estis kreitaj en 1876, kaj Franz Schrader eĉ prezidis la klubon de 1901 ĝis 1904. La rakontoj pri montogrimpoj konsistigis la plej grandan parton de la artikoloj publikigitaj de la pireneistoj. Iuj, kiel Henry Russell, eĉ kompilis ilin en kolektoj, krom la redaktado de turismaj gvidlibroj.

La publikaĵoj de la pireneistoj kaŭzis pli grandan vizitadon de la montaro kaj pli grandan konon de ĝia geografio. Samtempe, la sistema esplorado de la montaro reduktis la nombron de nekonkeritaj pintoj, tiel ke la centro de la pireneisma movado iom post iom moviĝis al aliaj kriterioj. La unua supreniro de la masivo Vignemale per la koridoro de Gaube, plenumita la 7-an de aŭgusto 1889 de Henri Brulle, Jean Bazillac, Roger de Monts kaj iliaj gvidistoj Célestin Passet kaj François Bernat-Salles, estis grava etapo en la apero de la « malfacileca » pireneismo. Laŭ Étienne Bordes, ĉi tiu nova praktiko ebligis « konservi simbolan apartigon inter la ordinara turismo […] kaj la membroj de la elitaj grimpistoj.

Novaj praktikoj (1880-aj jaroj ĝis la komenco de la 20-a jarcento)

Alirvojoj al la supro de la pinto Endron.

Fine de la 19-a jarcento, ĉar la fizika engaĝiĝo kaj la teknika malfacileco de la uzataj vojoj fariĝis la novaj normoj de alpisma eminenteco, la gravaj montogrimpistoj iom post iom deturniĝis de la pirenea montoĉeno al la Alpoj kaj ankaŭ al ekster-eŭropaj masivoj kiel la Andoj. La Pireneoj perdis sian specifecon kaj fariĝis unu ludkampo inter multaj aliaj : homoj kiel Henri Brulle, Jean Bazillac aŭ René d'Astorg plenumis, krom siaj pireneaj ekspedicioj, multajn el siaj atingoj en la Alpoj. Samtempe, la reformoj de supera edukado enkondukitaj de Victor Duruy kaj Louis Liard instituciiĝis sciencan esploradon ene de universitatoj, tiel ke ĝi ne plu estis alirebla de « diletantoj » kompareblaj al la grandaj figuroj de la Plejado. Sekve, malmultaj pireneistoj de la fino de la 19-a jarcento raportis pri agadoj kaj sciencaj publikaĵoj, escepte de la geografo Maurice Heïd, de la kartografo Aymar de Saint-Saud aŭ de la pastro Ludovic Gaurier, kiu daŭrigis la studadon de pireneaj lagoj kaj abismoj. Kiel raportas Étienne Bordes, «la verkoj de pireneistoj de tiu periodo rompas kun la heroa ĝenro de aventurrakontoj tre ĉeestantaj en la antaŭa generacio. La raporto fariĝas pli specifa, pli teknika». La montarana sperto emas pli proksimiĝi al ĉefe fizikaj kriterioj, kaj malmultaj distingiĝas pli per siaj verkoj, kiel la memorverkisto Henri Beraldi.

La rifuĝejo Tuquerouye komence de la 20-a jarcento.

La fino de la 19-a jarcento do estas markita de pli granda fascino por la plej nealireblaj vojoj kaj pintoj, samtempe kiam la vintra praktiko de grimpado iĝis sistema. Skiado disvolviĝis pro la impulso de Louis Robach kaj Louis Falisse, kiuj la 4-an de aprilo 1904 plenumis la unuan grimpon per skioj al la Aneto kun Maurice Heïd. Aliaj pireneistoj, kiel Margalide kaj Louis Le Bondidier, favoris la evoluon de ĉi tiu praktiko, kaj, sub la ago de ĉi tiuj pioniroj, de lokaj oficialuloj kaj de la asocio Touring club de France, la unuaj permanentaj strukturoj aperis : la stacioj Superbagnères kaj Font-Romeu estis fonditaj inter 1912 kaj 1913.

Samtempe, sekvante la longajn altitudajn restadojn laŭdatajn de Henry Russell, la praktiko de pirenea tramarŝado disvolviĝis kaj pluraj pireneistoj plenumis kompletajn transirojn de la montoĉeno, kiel la brita verkisto Harold Spender aŭ la deputito de Haute-Garonne Jean Bepmale. La fratoj Cadier (George, Henri, Albert, Charles kaj Édouard) entreprenis senprecedencan sinsekvan grimpadon de ĉiuj pireneaj pintoj altaj je pli ol 3 000 metroj dum la someroj de 1902 kaj 1903. Pro iniciato de la Franca Alpa Klubo, gastigaj lokoj estis aranĝitaj, kiel la rifuĝejo Tuquerouye, dizajnita de Léonce Lourde-Rocheblave kaj inaŭgurita en 1890, la rifuĝejo Packe en 1895 aŭ la rifuĝejo Baysselance en 1899.

El la hispana flanko

Grupo de hispanaj pireneistoj, kun francoj kaj angloj en Picos del Infierno, en 1909.

La pionira regiono se temas pri esplorado kaj priskribado de la pirenea montaro en Hispanio estis Katalunio. Ties origino datas el 1891, kiam fondiĝis la Centre Excursionista de Catalunya (CEC), kiel resulto de la kunigo de la Associació Catalanista d'Excursions Científiques kaj la Associació d'Excursions Catalana. Ĝiaj integrantoj estis la unuaj en Hispanio kiuj kunigis la sportemon kun aspekto pli scienca kaj kultura.

Artur Osona i Formentí, membro de CEC, estis la aŭtoro de la unua kataluna montargvidlibro en 1879, kun emfazo al la katalunaj Pireneoj. Aliajn katalunaj mantarareoj, kiel la Arana valo aŭ la komarkoj Supra Ribagorzo kaj Ripollés studis la pireneistoj Cèsar August Torras kaj Juli Soler i Santaló. Tiu lasta estis kreinto de la rifuĝejo Renclusa, en la norda deklivaro de la masivo Maladeta, Aragono, kaj verkis gravan kolekton de recenzoj kaj fotoj kiuj disvastigis la praktikon de la pireneismo.

Lluís Marià Vidal i Carreras realigis la unuan montogrimpon laŭ la suda flanko de la Pica d'Estats, plej alta montopinto de Katalunio, en 1893. Alia elstara figuro estis Jaume Oliveras i Brossa, konata pro sia grimpo uzanta tolŝuojn al la Aneto Aragono, en 1906. Tamen, la ĉefa pirineisto de la unua duono de la 20-a jarcento estis Lluís Estasen i Pla, konsiderita patro de la pirinea montogrimpafo. Enkondukinto de grimpo-feroj kaj glaci-pioĉetoj en Hispanion kaj entuziasmulo de skiado, trairis la tutan Pirenean montaron, kun speciala intereso en Pedraforca, Montserrat kaj la ĉefaj montopintoj de la montaro, post kio rakontis sian veturadon en kelkaj gvidiloj publikigitaj de la Centre Excursionista de Catalunya.

En la 1920-aj kaj 1930-aj jaroj ankaŭ en la provinco Huesca disvolviĝis entuziasmon por ekskursoj al la montaro kaj al historiaj lokoj rilataj al la mezepokaj regnoj kiuj rezultos en la Regno Aragono. Tiel okazis ĉe la kastelo de Loarre kaj aliaj, Las Tres Sorores kaj aliaj montoj, kun emfazo al legendoj kaj popolaj rakontoj. En tiu movado elstaris ekzemple la verkisto Ramón J. Sender dum sia ekzilo ekde la 1950-aj jaroj.

En 1945, la Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC) ekpublikigis sian revuon Pirineos, ankoraŭ aktiva.